Helgarpósturinn - 21.03.1980, Side 13

halfjarpn'Ztl irinn Föstudagur 21. mars 1980
Stjórnmálafræðin var tiltölu-
lega óþekkt fræöigrein hér á
landi, þegar ég lauk stUdentsprófi
áriö 1962, en mér þótti þessi grein
forvitnileg, þá kannski fyrst og
fremst vegna eölislægs áhuga
mins á pólitlk. Ég man eftir þvi,
aö á þessum námsárum minum
var ég á timabili þingfréttaritari
Timans, bæöi til aö ná mér i
aukapening og vegna verkefnis
sem ég vann aö i náminu. Þá sátu
meö mér uppi í þingfréttaritara-
stúku, þeir Svavar Gestsson og
Eiöur Guönason. Þaö er skringi-
leiki örlaganna aö viö þessir
sömu þrir skulum nil á nýjan leik
— 12 árum siöar — sitja $aman,
ekki uppi i þingfréttaritarastúku
heldur niöri i þingsal.
Áriö 1970 hóf ég siöan kennslu
viö Háskólann, en þá hófst
kennsla i þjóöfélagsfræöum viö
skólann. Ég var eini kennarinn i
stjórnmálafræöi fyrstu árin, en
siöan hefur okkur fjölgaö”.
„Selli Dann a mig í
uivarpí”
— Nú varst þú Olafur meö um-
deilda sjónvarps- og Utvarpsþætti
á sinum tima. Segöu okkur frá
þeim.
,,Já, ég sá um þætti I Utvarpinu
á árunum ’66-’67 og hétu þeir
Þjóölif. Þvi veröur vist ekki neit-
aö aö þeir ollu dteilum. 1 öllu falli
var sett bann á mig i útvarpi
nokkur ár' á eftir. Þetta var á
þeim árum sem viöreisnarstjórn-
in var viö völd og öll umræöa i
fjölmiölum var mun þrengri en
nú gerist.Ég held jafnvei aö þess-
ir þættir ásamt ööru hafi veriö
fyrstu skrefin I opnunarátt i fjöl-
miölaheiminum hér á landi.
Ég man sérstaklega eftir deil-
um sem spunnust vegna þáttar
sem ég hafði sett saman um heil-
brigöismál. Þá áöur haföi Bjarni
Benediktsson, forsætisráöherra,
gert athugasemdir viö nokkra
þætti mina og haföi m .a. látiö vél-
rita þá upp fyrir sig i'heild og birti
siðan kafla Ur þeim i Reykjavik-
urbréfi Morgunblaösins og sagði
aö þetta mætti ekki segja i út-
varpi, og svo framvegis. Þetta
sýnir hvaö kerfiö var lokaö þá, aö
forsætisráðherra landsins var i
ritskoöunarhlutverki hjá útvarp-
inu. Siöan sauö upp Ur er ég geröi
þátt um ástand heilbrigöismála
hér á landi. Ekki féll sU úttekt
þeim i geö Bjarna og Jóhanni
Hafstein, sem þá var heilbrigöis-
ráöherra. Þeir létu viðreisnar-
meirihlutann i Utvarpsráöi banna
Utsendingu þáttarins. Ég á þenn-
an þátt á segulbandi og ætti lik-
legast aö hlusta á hann, nú þegar
rúm 10 ár eru liöin frá þvi aö þessi
þáttur var á dagskrá, Ég hugsa
aö ég sé eini maðurinn á siöari
áratugum. sem hefur veriö sett-
ur i svona nokkurra ára straff hjá
Utvarpinu, aöeins vegna þess að
valdhöfum likaöi ekki framsetn-
ing efnis.
geti: fylgt”.
— Nú sögöu ýmsar tungur, aö
þú hafir yfirgefiö Framsóknar-
flokkinn á sinum tima, vegna
þess aö þér var ekki úthlutaö
þingsæti af hendi flokksins. Hvaö
segiröu viö slikum skoöunum?
„Þaö er stundum sagt aö auö-
velt sé aö komast i öruggt sæti á
lista hjá Framsóknarflokknum og
ég get tekiö undir þaö. Einasta
sem þú þarft aö gera, er aö sýna
hollustu viö forystu flokksins og
vera þægur og góöur strákur. Ef
ég heföi haft þennan ofuráhuga á
þingsæti á þeim tima, þá heföi ég
varla veriö aö koma af staö deil-
um viö forystuna. Hitt er annaö
mál, aö á sinum tima vildu
margir mig i framboö fyrir
Framsóknarflokkinn. Þegar
skoöanaágreiningur okkar vinstri
mannanna I flokknum viö foryst-
una stóö sem hæst, þá vildu
margir koma á sáttum. Þaö var
t.d. ákveöinn hópur Framsóknar-
manna i kjördæmi Ólafs Jó-
hannessonar — Noröurlandi
vestra — sem vildu fá mig á lista
flokksins meö Ólafi viö kosning-
arnar 1974. Ólafur hin§ vegar
haröneitaöi þessari uppástungu
og kvaöst ekki vilja heyra á það
minnst aö viö tveir værum á
sama framboöslistanum. Ég
heyröi þessum möguleika ekki
hreyft fyrr en löngu siöar, svo þaö
kom aldrei til aö ég tæki afstööu
til þessa máls.
„EKKi reiöuDúinn ðö sKipia
á sKoöunum mmum”
En talandi um Framsóknar-
flokkinn, þá breyttist margt þeg-
ar Ólafur tók viö formennsku af
Eysteini, eins og ég raunar
minntist á hér fyrr. Ólafur tók
upp einræöislega stjórnarháttu i
flokknum og menn áttu aö beygja
sig I duftiö fyrir honum. Magnús
Kjartansson sagöi eitt sinn, aö
hann heföi ekki kynnst Stalinisma
aö eigin raun fyrr en hann kynnt-
„Sumir segja aö ég hafi róast”.
vébanda Frjálslyndra og vinstri
manna.
„1 minum huga lá það alltaf
fyrir aö flokkur Frjálslyndra og
vinstri manna var aöeins tima-
bundiö tæki til aö þrýsta á sam-
vinnu allra vinstri raanna. Þaö
var þvi i raun eölileg afleiöing aö
ég og nokkrir aörir skoöanabræö-
ur mlnir gengjum einn daginn ár-
iö 1976 I Alþýöubandalagið. Það
geröist án brambolts og raunar
haföi ég þá ekki ætlað mér. aö
hafa mikil bein afskipti af stjórn-
málum næstu árin. Haföi hugsaö
mér að helga krafta mina ýms-
um verkefnum innan þjóöfélags-
fræðinnar. Siöan gerðist það
svona koll af kolli að ég var beö-
inn um aö taka aö mér æ fleiri
verkefni fyrir Alþýöubandalag-
ið.”
„El pd vill hðla áDril, pá
parliu völd”
— Hvers vegna ertu i pólitik?
Kitla metorðin?
„Ég er fyrst og fremst i pólitik-
inni vegna málefna sem ég tel
þess viröi aö berjast fyrir og
koma i gegn. Það er einfaldlega
starfið sjálft og samskiptin við
fólkiö, sem liggur til grundvallar
þvi aö stjórnmálin hafa orðiö
minn starfsvettvangur.
Metorö ein Ut af fyrir sig, finnast
mér I sjálfu sér ekki eftirsóknar-
verö. Ég er persónuíega t.d.
langtum stoltari af brautryðj-
endastarfi minu innan þjóö-
félagsfræöinnar hér á landi,
heldur en þeirri staðreynd aö ég
sé þingmaður. En þaö verður
auövitaö ekki framhjá þvi gengið,
að ef þú vilt hafa áhrif, þá þarftu
völd. Og ákveönum stööum fylgja
völd.
Annars hafa pólitiskir andstæð-
ingar mlnir reynt mikið að koma
þvi inn hjá fólki, aö ég sé i pólitik
metoröanna vegna. Morgunblaö-
iö hóf þennan söng á. árunum
1967-1970 meö markvissum, hat-
römmum áróðri gegn persónu
„Hef gaman af þvi að ýta viö
ýmsum gömlum og viðteknum
venjum.”
g sé eKKi liitöiuiep
t.a.m. úr verkalýöshreyfingunni
og ég er i nánu sambandi viö
marga vinnustaöi hér i borginni.
Ég verð ekki var viö neina sam-
skiptaöröugleika og aö menn eigi
erfittmeöaö skilja það, sem ég er
að segja.
Hins vegar hef ég sjálfur vax-
andi áhyggjur af þróun stjórn-
málaumræðunnar. HUn færist si-
fellt I sérfræöilegra far og ýmis
hugtök og framsetning öll er aö
veröa á þann hátt, að venjulegt
fólk á orðiö erfitt með aö skilja.
Af þessum sökum er aö myndast
gjá á milli almennings og aftur
stjórnmálamannanna og sérfræö-
inganna. Þaö er stundum sagt aö
Geir Hallgrimsson nái illa sam-
bandi viö fólk vegna þess aö hann
tali eins og blaöafulltrúi þjóö-
hagsstofnunar, noti sem sé
einhvers konar tungutak sér-
fræöilegra skýrslugeröarmanna.
Þessi öfugþróun er hættuleg
menningunni og lýðræöinu.”
„Slðrl sem pú erl ðldreí
Iðus undðn”
— Svona meðal annarra orða
Ólafur, hugsar þU ekki um neitt
annaö en stjórnmál?
„Jú, jú ég leiði hugann að ýmsu
ööru. A hinn bóginn fer óneitan-
lega stór hluti vökutimans hjá
mér I umfjöllun pólitiskra atriöa.
Éghef alveg óskaplega gaman að
bæöi praktiskri og fræöilegri hliö
stjórnmálanna. Stjórnmálaþátt-
takan veitir mér mikla ánægju.
Það er annars vert aö geta hins
mikla álags sem er á stjdrnmála-
mönnum, sem kemur harkalega
niöur á fjölskyldum og heimilum
þeirra. Þetta er starf sem þú ert
aldrei laus undan, hvar sem er og
hvenær sem er. Það er t.d. fátt i
veröldinni sem dætrum minum
finnst leiöinlegra og fyrirlitlegra
en fundur.”
— En færö þú sjálfur aldrei
leiöa á pólifikinni?
„Þaö gerist stundum að ég er
oröinn ansi leiöur á kvöldin, eftir
„Held að sé nauðsynlegt að skera
á sum kýli þótt sársauki geti
fylgt”.
13
haldi af þvi ertu allsendis ótta-
laus?
„Ég óttast ekki neinn og hef
aldrei haft ástæöu til aö óttast
menn eöa málefni. Ég ber t.d.
ekki óttablandna viröingu fyrir
valdsmönnum. Viröing min fyrir
mönnum fer ekki eftir stööu
þeirra i þjóöfélaginu heldur eftir
verkum þeirra. Ég ber t.d. virö-
ingu fyrir Olafi Jóhannessyni aö
mörgu leyti þótt ég sé ósammála
honum I flestum atriöum.”
— En hvaö meö andans mál?
Öttastu Guö og dauöann?
„Ég tilheyri þjóðkirkjunni eins
og flestir, en þrátt fyrir það er ég
nokkuö sannfæröur um aö Guö sé
ekki til. Hins vegar er lifspeki og
siöferöi kirkjunnar ekki ósvipuö
afstööu mannshugsjónar só-
sialista. Sósialisminn felur I sér
vissa trúarafstööu um gott eðli
manna og aö þeir þroski sjálfa
sig til aö öölast betra lif. Ég ótt-
ast dauöann ekki beint, en sökum
llfsgleði minnar finnst mér dauö-
inn mjög dapurlegt fyrirbrigöi.
Ég man eftir þvi, þegar ég var viö..
nám i Bretlandi, þá 22 ára gam--
all, haföi ég aldrei séö lik. Ég
haföi þvi samband viö kunningja
minn, sem stúderaði læknisfræöi
og fékk að fara meö honum og
vera viðstaddur krufningu.
t krufningssalnum voru ein 50
lik og ég gekk um salinn i hálf-
tima og skoðaöi vegsummerki.
Þaö var ansi stór skammtur af
dauöanum, svona i fyrsta sinn.”
„Ylírleíll undir
„conirol”"
-Hvaö meö nautnirnar — ertu
nautnaseggur?
„Nei, ætli ég sé ekki tiltölulega
óspilltur. Ég hef t.d. aldrei reykt
og fremur bindindissamur á öðr-
um sviöum. A hinn bóginn kann
ég aö meta góðan mat. Allar ó-
hófslífsnautnir eru mér þó fram-
andi og þaö er ekki af dyggö
heldur sjálfsögun. Ætli ég sé ekki
yfirleitt undir „control” og þaö
„Ég finn ekki fyrir sambands-
leysi við fólk.”
óspiiitur”
IISSOII I tlelgarpðstsvioialí VíOlðl: Guomundur Árni Slelðnsson Myndír: EriOpjótur
Siöan geröist sami hluturinn I
sjónvarpi á árunum 1970-’71, er ég
stjórnaöi þar umræöuþáttum.
Þar var þvi komiö i kring aö ég
væri látinn hætta meö þessa
þætti, eftir aö ég haföi m.a. sett
saman þátt um bankakerfið hér á
landi og fengiö i viötal Jóhannes
Nordal, Jónas Haralz og fleiri og
spurt þá nokkuö grimmt um ýmis
þau atriöi innan bankakerfisins,
sem almenningur veltir fyrir sér
og fær sjaldnast fullnægjandi
svör viö”.
— Er Olafur Ragnar Grimsson
sami maöur i dag og fyrir 10 ár-
um?
„Þaö er erfitt fyrir mig aö
dæma um þaö, en ég held þó aö
ýmislegt hafi breyst. Til aö
mynda hafa skoöanir minar
skerpst en jafnframt leyfi ég mér
kannski ekki sömu hluti og ég
geröi þá. Sumir segja aö ég hafi
róast. Þó er þaö enn rikt I minu
eöli, aö hafa gaman af þvi aö ýta
viö ýmsum gömlum og viötekn-
um venjum. Trufla hiö hvers-
dagslega. Geri þá kannski dþægi-
lega hluti fyrir suma, en ég held
aö þaö sé nauösynlegt aö skera á
sum kýli, þótt sársauki
ist innviöum Framsóknarflokks-
ins, þegar vinstri stjórnin ’71-’74
var viö völd.
Nei, ég var ekki reiöubUinn til
aö skiptaá skoöunum minum og
baráttj fyrir vinstri þróun og aft-
ur öruggu þingsæti. Og þaö kom
mér nokkuð á óvart hve margir
þrátt fyrir allt fóru Ur flokknum á
þessum tima Ut af þessum grund-
vallarágreiningi um stefnumiö
Framsóknarflokksins. Þaö þarf
mikiö átak til aö rlfa sig út Ur
stjórnmálaflokki meö baráttu,
eins og þama var. Þaö er sagt aö
Framsóknarflokkurinn sjái vel
um sitt fólk — byggi upp svona
gagnkvæmt tryggingarkerfi.
Margir þeir sem fóru þarna Ur
flokknum voru aö fórna ýmsum
möguleikum á vegtyllum frá
flokknum. Misstu þar meö af em-
bættum og stofnuöu atvinnulegri
framtiö sinni I hættu.
Ég hef alltaf metiö þá mikils,
sem stóöu fast á sinu og gengu Ur
flokknum. Þessir menn sáu þá
hægri þróun sem var að gerast I
flokknum og vildu mótmæla meö
þessum hætti.”
— Siöan tók viö timabiliö
1974-’76, þegar þU starfaöir innan
minni. Ofl I Framsóknarflokkn-
um voru svo fljót aö taka undir
.þessi vein og reyndu aö skýra Ut
málefnaágreininginn sem var I
flokknum á þennan hátt — sagöi
sem sé aö ég væri óflokkshæfur
vegna metnaðargirni og hroka.
Þaö liggja þvl pólitiskar ástæð-
ur fyrir þvi, aö reynt sé aö búa til
einhverja slika mynd af mér. Aö
þvi leytinu til get ég skiliö ásök-
unina um metnaöinn. Hins vegar
á égerfiöara meö aö skilja hroka-
ásköpunina.Ég held aö ég sé al-
mennt þægilegur I viömóti. Geng
yfirleitt hreint til verks og reyni
ekki aö blekkja fólk, hvort heldur
sannleikurinn er þægilegur eöa
ekki.”
— NU ert þú almennt talinn Ut-
færa þina pólitik á fræöilegan
máta. Næröu nægilegu sambandi
viö þina kjósendur meö slikum
málatilbúnaöi?
„Ég finn ekki fyrir neinu sam-
bandsleysi viö fólk. Þaö ganga oft
sögur um ýmsar klikur innan
Alþýöubandalagsins og þá einatt
minnst á verkalýösarm og
menntamannakliku^ Þetta er
firra. Margir minir helstu og
bestu samstarfsmenn koma
langan og strangan dag. Hins
vegar hef ég ætíö náö dampi á
nýjan leik, er ég vakna aö
morgni. Þá syndi ég lika daglega
— yfirleitt siödegis — og syndi þá
leiðindin af mér.
Ég er þess vegna yfirleitt af-
skaplega afslappaöur — eða
finnst þér það ekki? í tómstund-
um minum — sem eru nú ekki
miklar — geri ég t.d. talsvert af
þvi aö fara i göngutúra?
„Er pgnrýninn ð sjðilðn
mig”
— Ertu montinn?
„Ég er ekkert sérstaklega ó-
ánægöur meö sjálfan mig. Aftur á
móti finnst mér alltaf, sem ég geti
gert betur og er mjög gagnrýninn
á sjálfan mig. Er oft óánægöur
meö frammistöðu mina, þegar
flestir aörir eru ánægðir. Ég er
hress i fasi og ófeiminn, en þaö
þýöir þó ekki að ég skrifi undir
að ég sé montinn. Þaö er þá
eitthvaö sem ég veit ekki af sjálf-
ur.”
— Þú sagöir áöan að þú heföir.
gaman af þvi aö brjóta upp grá-
myglu hversdagsleikans. 1 fram-
gerist t.a.m. mjög sjaldan að ég
reiðist. En þegar þaö gerist, er
þaö aö visu mjög hressilegt.
Ég aga sjálfan mig, enda er það
nauösynlegt fyrir mann sem er i
stjórnmálum. ÞU veist ekki aö
morgni hvaöa ákvaröanir þarf aö
taka þann daginn. Enginn dagur I
þinginu er eins. ÞU þarft aö vera I
góöu ásigkomulagi ef þú ætlar aö
vinna þingstörf vel. Starfshættir
aö þessu leytinu til eruimeð ágæt-
um niöri I þingi og þaö gerist t.d.
vartaö þingmenn séu undir áhrif-
um vins i Alþingishúsinu. Mér er
hins vegar sagt aö hér á árum áö-
ur, hafi þingmenn oftsinnis verið
drukknir i þinginu og stundum
svo, aö þeir hafi með naumindum
getaö lyft upp hendinni til aö
greiöa atkvæöi.”
— Aö lokum, ólafur. Viö erum
búnir aö afgreiöa metoröa- og
metnaöargirndina, hrokann og
montiö og annaö fleira. En eitt i
lokin. Ertu leiöinlegur eöa
skemmtilegur?
„Þaö má vel vera aö ég sé hrút-
leiöinlegur, en þaö veröa aörir aö
dæma um þaö. Hins vegar held ég
að þaö finnist leiöinlegri menn en
ég.”