Helgarpósturinn - 11.04.1980, Qupperneq 8

8
Föstudagur 11. apríl 1980
-he/garpásfurinn_
_____helgar
pósturinn_
utgefandi: Blaðaútgáfan Vitaðsgjafi
sem er dótturfyrirtæki Alþýðublaðs-
ins, en með sjálfstæða stjórn.
Framkvæmdastjóri: Jóhannes Guð-
mundsson.
Ritstjórar: Arni Þórarinsson, Björn
Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Jón Oskar Haf-
steinsson.
Blaðamenn: Guðjón Arngrímsson,
Guðlaugur Bergmundsson, Guðmund-
ur Arni Stefánsson og Þorgrímur
Gestsson.
Ljósmyndir: Friðþjófur Helgason.
Auglýsinga- og sölustjóri: Höskuldur
Dungal.
Auglýsingar: Elín Harðardóttir.
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Dreifingastjóri: Sigurður Steinarsson
Ritstjórn og auglýsingar eru að Síðu-
múla 11, Reykjavik. Sími 81866. Af-
greiðsla að Hverfisgötu 8-10. Símar:
81866, 81741, 14900 og 14906.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Askrift (með Alþýðublaðinu) er kr.
4.500.- á mánuði. Verð i lausasölu er
kr. 300.- eintakið.
Hinni stritandi, bjartsýnu og
baráttuglöðu alþýðu er lýst sem
ábyrgðarlausum tækifærissinna
sem á sér þann sannleika sem
best hentar hverju sinni, segir
Gunnlaugur Ástgeirsson, annar
af leiklistargagnrýnendum
Helgarpóstsins m.a. f umsögn
sinni um leikrit Vésteins Liíö-
vikssonar Hemma f blaöinu idag,
en Leikfélag Reykjavikur frum-
sýndi þetta verk skömmu fyrir
páska. Hvaö sem listrænu mati
liöur mun þaö samdóma álit leik-
húsgesta aöþetta leikrit sé metn-
aöarmikiö frumkvæöi aö umræöu
um stööu islenskrar verkalýös-
hreyfingar, innáviö ekki sföur en
útáviö.
Sýning Hemma er um margt
timabær. Launþegasamtökin
standa nú frammi fyrir fyrstu
prófraun sinni I samskiptum viö
rikisstjórn Gunnars Thoroddsen,
þar sem eru nýir heildarkjara-
samningar. AÖUd aö stjórninni
eiga m.a. tveir svokaUaöir
félagshyggjuflokkar og hvaö sem
afstööu atvinnurekenda lföur
hafa ráöherrar þegar gefiö dt yf-
Er Hamlet hér?
irlýsingar um aö ekki sé svigrúm
til kauphækkana.
Flest bendir til aö reiptogiö um
kaup og kjör sem framundan er
veröi meö heldur heföbundnu
sniöi. Sjálfur mun verkalýöurinn
trúlega iesa um þaö i blööunum
hver veröi helstu baráttumál
hans, hvenær hann eigi aö fara i
verkfall, ef tU verkfalla kemur,
og hvenær hann eigi aö fara úr
verkfalli þegar búiö er aö semja.
Þaö er nefnilega staöreynd aö
hinn almenni launþegi hefur veriö
aö afsala sér ábyrgö á eigin hag.
Verkalýöshr eyfingin sem
baráttuafl hefur á siöustu áratug-
um æ meir þróast f átt til fámenn-
isstjómar. Um leiö hefur „verka-
lýöurinn” „alþýöan” oröiö aö
pólitisku dekurbarni stjórnmála-
flokkanna i innihaldslausum
slagoröum og smjaöri. Þvi
miöur viröist þetta alþýöudaöur,
jafn merkingarlaust og þaö er,
renna ljúft ofan i félaga
hreyfingarinnar.
Sýning Hemma er ekki slður
timabær fyrir þá sök aö innri mái
verkalýössamtakanna hljóta aö
komast I brennidepii fyrir
væntanlegt þing Alþýðusam-
bandsins i haust. Ljóst má vera
aö staöa samtakanna út á viö er f
beinu sambandi viö skipuiagsmál
þeirra innávið. Umræöur um þau
mál hafa afturámóti iegiö I lág-
inni um árabil.
Helgarpósturinn gerir i dag til-
raun til aö ýta slikum umræöum
af staö. t grein hér i blaöinu um
skipuiag og lýöræöi innan verka-
lýöshreyfingarinnar kemur m.a.
fram aö forystumenn hennar
kvarta undan deyfö og doöa hjá
hinum almenna félaga en hins
vegar viröist talsvert vanta á aö
forystumennirnir sjálfir sýni lit I
aö vekja áhuga umbjóðenda
sinna og virkja þá i starfi innan
samtakanna. t Innlendri yfirsýn
er svo aftur.ámóti reynt aö
draga upp mynd af ytri stööu
verkalýöshreyfingarinnar og
sambandi rikisstjórnarinnar viö
hana um þessar mundir.
t umsögninni um Hemma.sem
fyrr var vitnað til.segir aö boö-
skapur verksins sé i raun
anarkistiskur: verkalýöurinn
veröi aö stjórna sér sjálfur án
„foringjanna”. Trúlega er nú lýö-
ræöi, raunverulegt virkt lýöræöi,
vænlegri lausn á vanda Islenskrar
verkalýöshreyfingar en anar-
kismi. Aöalatriöiö er hins vegar
aö hún finni leiö út úr þeirri sjálf-
heldu sem hún er I. Ella kann hún
aö daga uppi sem Hamlet
islenskra þjóömála. — AÞ/BVS.
SKIPULAGNING
MANNLÍFSINS
Aö undanförnu hafa miklar og
heitar umræöur átt sér staö um
drög þau aö nýju miöbæjarskipu-
lagi fyrir Akureyri sem kynnt
hafa veriö fyrir almenningi. Oft
hefur tilfinning veriö látin ráöa
meiru en skynsemi i umræöum
þessum, og pólitiskar fylkingar
hafa riölast. Þaö atriöi iúns nýja
skipulags sem hvaö mestum deil-
um hefur valdiö, er hvort varö-
veita skuli hina svonefndu Torfu-
eöa henda milljöröum I aö endur-
byggja höfnina á sama staö.
Framfarimar veröi ekki stöövaö-
ar. Þess má geta svona I fram-
hjáhlaupi aö einnig I Reykjavik
eru nú uppi deilur milli um-
hverfisverndarsinna og þeirra er
bera hag blikkbeljunnar fyrir
brjósti, vegna smlöi brúar einnar
sem tengja á saman tvö þéttbýl
hverfi. En þaö er fleira en Torfu-
nefsbryggjan sem tekiö er fyrir I
Akureyrarpóstur frá Reyni Antonssyni
nefsbryggju, eöa hvort fylla skuli
upp i hluta af Pollinum, einu
helsta sérkenni Akureyrar og
leggja þar hraöbraut. Benda and-
stæöingar þessarar fram-
kvæmdar á þaö hvilik náttúru-
spjöll yröu af henni, auk þess
óhagræöis sem yröi af þvi, ef
þarna yröi lögö niöur ein besta
höfn iandsins frá náttúrunnar
hendi. Þeir sem aftur á móti eru
meömæltir uppfyllingunni telja
aö óþarfi sé aö halda i gamla og
grautfúna bryggjustaufana,
fyrrnefndum skipulagsdrögum.
Gert er ráö fyrir miklum breyt-
ingum á öllu umhverfi miöbæjar-
ins. Rifa á þó nokkurn siatta
gamalla húsa og byggja I þeirra
staö steinsteypu- og glerhallir aö
ógleymdum hinum mjög svo ó-
missandi bilastæöum. Þarna er
ekki siöur um aö ræöa alvarlegan
hlut. Svo viröist sem Akureyring-
um sé llfsins ómögulegt aö læra af
mistökum annarra. Þeir sem um
skipulag Akureyrar fjalla ættu aö
kynna sér gaumgæfilega þaö sem
HÁKARL
Launalækkun
og lausir samningar
Svo viröist sem langlundargeö
verkalýöshreyfingarinnar og
annarra samtaka launamanna
hér á landi sé óendanlegt um
þessar mundir. Samningar hafa
veriö lausir slöan f desember i
fyrra, eöa á fimmta mánuö og
enn er ekkert raunhæft fariö aö
gerast I samningum launþega-
samtaka og atvinnurekenda eöa
rikisins.
Þaö er ekki fyrr en nú allra
siöustu daga aö fariö er aö heyr-
ast hljóö úr horni frá einstökum
verkalýösfélögum, og þaö er von
aö þau gagnrýni ekki aöeins litinn
vilja atvinnurekenda til samn-
inga heldur og ekki siður forystu-
menn verkalýðshreyfingarinnar
fyrir aögeröaleysi i
samningunum. Guömundur Jaki
er aö visu kominn á þing, en hann
er nú i raun ókrýndur leiðtogi
verkalýöshreyfingarinnar um
þessar mundir, þar sem virkur
forseti er ekki til staðar hjá ASl
eftir aö Bjöm Jónsson hvarf þaö-
an úr fylkingarbrjósti vegna
veikinda. En þótt Guömundur
Jaki sé kominn á þing og skrafi
þar drjúgt viö vin sinn Albert
Guðmundsson vegna væntan-
legra forsetakosninga, og þaö sé
nauðsynlegt út af fyrir sig, þá er
ekki slöur nauösynlegt aö þeir
fariaötala alvarlega saman Guö-
mundur og Guölaugur rikissátta-
semjari og forsetaframbjóöandi.
1 dag hefur aö visu veriö boð-
aöur fundur hjá rikissáttasemj-
ara, en óliklegt er 'aö mikill
árangur veröi af honum, þvi þaö
þarf meira eneinn og einn fund
til aö leysa yfirstandandi vinnu-
deilu, þaö þarf vinnu og þaö mikla
vinnu.
Félögin hafa
verkfallsréttinn
Þaö eina sem gæti komiö ein-
hverju skriöi á samningana nú
væri hörö afstaöa ýmissa verka-
lýösfélaga, sem oft hafa haft sig
meira I frammi i samningum en
nú. Verkalýðsfélagiö á Eskifiröi
lét til sin heyra á dögunum, hvort
sem þaö hefur nú verið aö undir-
lagi Sigfinns Karlssonar i Nes-
kaupstaö, eins þeirra manna sem
eru farnir aö hafa þaö aö atvinnu
A - '
gerst hefur i miöbæ Reykjavikur.
Þaö atriöi sem snýr aö bilastæö-
unum er sérstaklega ihugunar-
vert. Þaö kann aö vera aö einhver
skortur sé á bilastæöum i miö-
bænum, til dæmis i Hafnarstræt-
inu, en sú spurning hlýtur aö
vakna hvort það yröi ekki bæöi
ódýrara og hagkvæmara aö leysa
þaö vandamál til frambúöar meö
bættum almenningssamgöngum,
ekki hvaö sist meö almennings-
farartækjum sem knúin væru
meö innlendum orkugjöfum svo
sem rafmagni eöa vetni. Akur-
eyri á hér tækifæri til aö gegna
forystuhlutverki, eins og hún hef-
ur þegar gert til dæmis á sviöi
skipulagsmála i byrjun aldarinn-
ar, svo og á sviöi trjáræktar og
gróöurverndar.
Umhverfisvernd er orö sem oft
hefur heyrst um viöa veröld á
undanfömum árum. Meö til-
komu orkukreppunnar i kringum
1974 tóku ýmsir aö gera sér ljóst
aö ef til vill heföi maöurinn veriö
helst til stórtækur á auölindir
aö sækja launamálaráöstefnur 1
Reykjavik, og bera boö á milli
þeirra og félaga Iheimabyggöum.
Félagiö á Eskifiröi hefur nú ekki
aö þvi mig minnir látiö mikiö til
sin heyra á undanförnum árum,
enda er sagt aö Alli riki hafi
komiö vel fram viö verkafólk sitt,
en þaö getur hallaö undan hjá
honum eins og fleirum, eöa þá aö
einhverjir róttækir ungir verka-
menn, kannski farandverka-
menn, hafi sest aö á Eskifiröi og
boöaö til fundar I verkalýösfélag-
inu I aögeröaleysinu og leiö-
indunum um páskana. Allavega
var ánægjulegt aö heyra aö ein-
hverjir i verkalýöshreyfingunni
eru vakandi og veitir ekki af. 1
þessum efnum er rétt aö minna á
þá staöreynd, aö verkfallsrétt-
urinn er i höndum félaganna
sjálfra, þótt þau séu sum hver
kannski búin að framselja
samningsréttinn til einhverra
náttúrunnar og aö ráö væri aö
fara aö endurmeta samband
manns og náttúru. Sums staðar
hefur umhverfisverndin oröiö aö
einskonar trúarbrögöum, annars
staöar aö umtalsveröu pólitisku
afli, eins og nýafstaönar fylkis-
þingkosningar I Baden-Wurtem-
ber IVestur-Þýskalandi bera með
sér. Sigur kjarnorkusinna i Svi-
þjóö hlýtur þó aö veröa þeim þó
nokkurt áfall. Þær umræöur sem
aö undanförnu hafa oröið um
skipulagsmál bæöi hér á Akur-
eyri og I Reykjavik sýna aö viö
íslendingar erum einnig farnir aö
hugleiöa þessi mál. Meö þessari
umræöu um umhverfismál hefur
einnig borist hingað hin róman-
tiska afturhvarfsstefna. Má
meöal annars merkja hana i
verkum ýmissa ágætra popptón-
listarmanna sem syngja sveita-
sælunni lof og dýrð. Hætt er þó
viö aö mesti ljóminn færi af
sveitalifinu ef þessir menn þyrftu
aö vinna landbúnaöarstörf, ekki
sist ef þau væru unnin eins og
fyrir vélabyltinguna. Þaö er erfitt
um þaö aö segja hvort umhverfis-
stefnan nær aö veröa pólitiskt afl
á íslandi, hvort einhverjir stjórn-
málaflokkar taka hana upp á
arma sina, eöa hvort hún mun
riðla núverandi flokkaskipun.
Umhverfisvandamálin eru vafa-
laust ekki eins knýjandi hér og I
hinum stóru iönaðarþjóöfélögum
Evrópu og Noröur-Ameriku, en
eigi aö siöur er fyllsta ástæöa til
þess fyrir okkur aö gefa þessum
málum gaum I heimi þverrandi
orkulinda og vaxandi mengunar.
Hina siöustu áratugi hefur sifellt
aukinn hagvöxtur verið helsta
trúarsetning iönaöarþjóöfélag-
nefnda ráöa eöa stjórna meö fin
nöfn i Reykjavfk.
Launalækkun
eftir helgi
Þaö er kannski einkennandi
fyrir ástandiö I launamálunum aö
nú eftir helgi kemur til fram-
kvæmda hrein og bein launa-
lækkun hjá launþegum þessa
lands. Þá er gert ráö fyrir þvi aö
bensiniöhækkinúfyrst og fremst
á meöan þaö er ao íæKka í öörum
löndum, eöa þá aö verö þess
stendur allavega i staö þar. 1 ööru
lagi er gert ráö fyrir þvi aö sölu-
skatturinn hækki á mánudag, eöa
fyrri hluta næstu viku. Þessi sölu-
skattshækkun á aö heita aö sé
vegna þess aö jafna eigi verð á
orku til húskyndinga um landiö. í
þessum efnum heföi nú kannski
veriö skynsamlegra aö halda
áfram meö þær hugmyndir sem
uppi voru um aö skattleggja
sjálfa orkuna sérstaklega, en ekki
aöskattleggja næstum allt og alla
meö hækkun söluskatts. Þaö
heitir vist að sölugjald
sé hækkaö á embættismanna-
máli, en auövitaö er þetta ekki
neitt annaö en hækkun söluskatts.
Þaöhétlikahéma um áriö aðlagt
var á sérstakt viölagagjald vegna
Vestmannaeyjagossins og auö-
vitaö átti þaö bara aö vera tima-
bundiö, en þetta gjald greiöa allir
enn þann dag i dag. Nafninu á þvi
var aðeins breytt, og 1 staö þess
aö renna I Viðlagasjóö, rennur
þaö nú i rikisjóö. Þá veröur i
næstu viku liklega lika gengiö frá
skattþrepum. Auövitaö veröa þau
ekki lækkuð á launafólki, heldur
annaMinna erihugsaö um þaö aö
„eyöist þaö sem af er tekiö”.
Margir umhverfisverndarsinnar
hafa fallið i þá gryfju aö mæta
þessum vandamálum meö þvi aö
predika einskonar „afturhvarf til
náttúrunnar”, afturhvarf til þess
sem „einu sinni var”, þessar hug-
myndir blandast æöi oft þeim ný-
fasistisku stjómmálakenningum
sem svo mjög eru I tisku viöa um
heim um þessar mundir. Náttúr-
vernd hverskonar er vafaiaust
hin mesta nauösyn, en hún má
engan veginn kosta þaö aö viö
hverfum aftur til miöalda, og hún
þarf ekki að gera þaö. Mannkyniö
kaus I árdaga aö kljúfa sig frá
dýrummerkurinnar og gerast yf-
irboöari jaröar. Frá þeirri braut
veröur tæpast aftur snúiö. En
hygginn búandi fer vel meö skepn-
uraar slnar svo þær skili sem
mestum aröi, og ofkeyrir þær
ekki. Þannig veröur maöurinn aö
umgangast náttúruna. Fara vel
meö hana svo hún reynist honum
gjöful. í þessu sambandi má
minna á þá gifurlegu möguleika
sem hinn ört vaxandi tölvutækni
býöur upp á. Vera kann aö meö
hennimegi finna leiöir tilaö auka
framleiðni og nýtni, halda lifs-
kjörum svipuðum og þau eru i
dag, eöa jafnvel bæta þau, án
þess þó hagvöxturinn aukist sem
slikur. Það kann þannig aö veröa
tækninsem vlsar okkur leiö út úr
þeim ógöngum sem viö erum
komin i hennar sjálfrar vegna.
En til þess aö svo megi verða
þurfum viö aö hætta að einblina á
okkar eigin hagsmuni eöa fjöl-
skyldna okkar, og lita á heildina.
Ef til vill er þaö þetta sem stund-
um er kallaö sósialismi.
hækkuö eins og allt annaö. Þetta
veröur þvi mikil launalækkunar-
vika, sem verkalýöshreyfingin
ættinúaö notfæra sér og láta i sér
heyra.
Ætlar SíS-veldið
að semja sér
Óneitanlega hefur þaö vakiö
nokkra athygli aö Vinnumála-
samband samvinnufélaganna,
sem annast samninga viö allt
starfsfólk kaupfélaga og Sam-
bandsins, hefur enn ekki visaö
deilunni viö verkalýöshreyfing-
una til rikissáttasemjara. Hvaö
býr á bak viö er ekki gott aö
segja. Sambandsfyrirtæki eru
ekki betur sett fjárhagslega en
önnur fyrirtæki i landinu nema
siöur sé, en kannski er þaö bara
af „prinsip” ástæöum sem þeir
eru ekki meö Vinnuveitendasam-
bandinu, hvaö svo sem slöar
verður.
Hver leysir
Guðlaug af?
Forsetakosningarnar nálgast,
þvi nú er kominn miöur april, en
kosiö veröur i lok júni. 1 næsta
mánuöi veröur þvi Guölaugur
Þorvaldsson rikissáttasemjari aö
fá lausn frá störfum aö sinni og
liklega kemur þaö i hlut ihlaupa-
sáttasemjarans aö leiöa samn-
inganaá siöasta sprettinum. Nú
þegar hafa veriö skipaöir nokkrir
aöstoöarsáttasemjarar til aö
annast einstakar deilur, og ekki
er óliklegt aö einhver þeirra taki
viö starfi Guölaugs i bili.
Hákarl