Helgarpósturinn - 11.04.1980, Blaðsíða 10

10
Hringborðið 9
bauB kokkurinn okkur til
hádegisveröar I fallegasta
hiisinu á eynni. Þýskur veit-
ingamaöur baö kokkinn aö
teikna fyrir sig hús og ef hann
nennti aö teikna annaö handa
sjálfum sér, væri honum þökk i
þvi. Þessvegna var þetta eina
hús eiginlega tvö hús sem eitt,
garöur stór umhverfis, þar sem
ræktaö var hvaöeina sem
annars ekki vex á svona eyju úr
kórölium. Maöurinn þýski bjó
sér til jaröveg meö elju og
aöstoö rotnunar. Hann trúöi — á
ræktun.
Aöur en viö settumst aö súpu
eftir meistarakokkinn hans
Schweitzers, var lesin boröbæn.
Þetta fólk trúöi.
Kunningi minn einn hér-
lendur trúir á fisk. Hann til-
heyröi alþýöunni og var i fyrstu
einn drengja i fjörunni i pláss-
inu. Hann hleraöi báta meö þvi
aö leggja eyra viö fjörugrjót,
rétt eins og indiánar áöur
hleruöu hófatök i fjariægö, meö
þvi aö hlusta jöröina. Þessi
kunningi minn, alþýöa i húö og
hár, keypti togara í trássi viö
banka sem vildi aö keyptur yröi
bátur. Kunningi minn taldi
pláss viö bryggju fyrir togara
og var umsvifalaust sviptur
nafnbótinni alþýöa en geröur aö
auövaldi fant og fúlmenni —
samkvæmt islenskri leikritun
nú um stundir. Þaö er meira
hvaö rúmast af frystihúsafólki á
fjölunum! Þessi kunningi minn
trúir á plássiö sitt, framfarir og
— guö.
Annar maöur sem ég hitti,
trúöi lika. A saltfisk. Hann var
alþýöa frá fæöingu og stofnaöi i
fyllingu tímans saltfiskverkun i
plássinu. Nú hefur hann áhrif á
lifsafkomu 200 manna. Hann
stjórnar fyrirtækinu, jakkalaus
og á sokkaleistunum oftast, fer
aldrei I sumarfri lengur en viku
i senn. Konan hans er á skrif-
stofunni, ein oftast, en tengda-
pabbi sér um aö bilarnir hafi
fisk aö aka. Hann, sem á þetta
allt og stofnaöi hefur áhyggj-
urnar og andvökurnar og er i
ábyrgö fyrir heila drasliö, sagöi
mér aö þaö versta viö þetta
væri, aö honum sjálfum áskotn-
aöist fé.
En af þvi hann haföi dug og
þor og rekur fyrirtækiö af
myndarskap, var honum og
hans likum — af Islenskum
skáldum — skipaö aö hætta aö
vera alþýöa — gjöra svo vel aö
ganga út úr rööinni: Til hægri
gakk!
Nú er hann glæpamaöur og
gróöapungur og elskar aö láta
alþýöuna svelta, gengur um á
lakkskóm, i svörtum þykk-
frakka meö skinnkraga. Konan
hans i pelsi. Hver veit nema þau
hafi lika myrt einhvern — ef
trúa má skáldum sem skrifa um
alþýöuna, sem er alltaf aö biöa
eftir foringjanum, en getur
aldrei neitt sjálf. Og þegar for-
inginn kemur byrjar hún aö
hata hann.
Þessir menn báöir trúa á lifiö
og starfiö. Lika á guö.
Kannski er þetta tóm vitleysa
sem ég sagöi i upphafi aö þaö
væri ekkert spaug aö vera
prestur á islandi. Ég er ekki frá
þvi aö þaö sé bara nokkuö gott.
Þaö er til fólk sem trúir. Og
framkvæmir. Saga þess hlýtur
aö vera prestum I landinu efni
til aö smiöa úr ræöur.
ítaliupóstur 9
frjálsu sjónvarpi og rikissjón-
varpiö fer ekki varhluta af þvi
heldur. Sérstaklega þá i formi
yngismeyja i mismunandi litum
sundbolum og hefur skrifari
aldrei séö eins mikiö af þviliku I
sjónvarpi og hér á italiu. Kannski
er þetta ástæöan fyrir litlum viö-
skiptum fslenska sjónvarpsins viö
italska framleiöendur, þvi aö
öruggt er aö mikiö er varla
skjásetjandi á Fróni vegna þess-
arar efnisnisku sundfatafram-
leiöenda.
En komi svo til aö einhver
heima ætli aö skella sér til ttaliu,
og ef áhuginn er fyrir hendi, þá
látiö ekki hjá liöa aö spyrja hann
Ingólf hvort skaffaö sé sjónvarp á
hótelinu.
Skopteikningar eru síður en svo nokkur nýlunda hér í
heimi. Þær, og afsprengi þeirra, teiknimyndaseríurnar,
hafa reyndar f lætt yf ir okkur í sífellt stríðari straumum
síðustu áratugina, og eru orðnar stóriðnaður eins og svo
margt annað. Með nokkrum sanni má leita uppruna
skopteikninga allt aftur til þess, þegar forn-Egyptar
teiknuðu myndir af mönnum i dýralíki, og forn-Grikkir
gerðu skringilegar mannamyndir, í tengslum við gleði-
leiki sína.
Um 1500 teiknuöu þeir Leon-
ardo da Vinci og Albrecht Dtirer
mannamyndir, þar sem nef, haka
og augnabrúnir voru stórlega
ýktar, og eru þar liklega komnar
fyrstu myndirnar, sem kallaöar
eru „karikatúr". En fyrsti at-
vinnuskopteiknarinn er þó af
mörgum talinn ítalinn Pier Leone
Gleozzi, sem var uppi 1674-1755,
og teiknaöi myndir af gest-
komandi fólki I Róm, gegn gjaldi.
Enn höfum viö þó ekki skop-
teikningar eins og viö þekkjum
þær best. Skopteikningar meö
jþjóöfélagslegu innihaldi, oft
skarpri ádeilu á yfirstéttir og
ráöamenn. Eöa hreinlega teikn-
ingar þar sem skopast er aö
lifnaöarháttum og framferöi
fólks.
Sjálfur spænski listmálarinn
Goya geröi skopteikningar á
koparstungu á 18. öld, en þær
myndir voru skörp ádeila á
prestastétt og aöal þess tima. En
upphaf skopteikninga eins og viö
þekkjum þær má rekja til Bret-
ans William Hogarths, sem var
uppi á svipuöum tima, en hann
gaf út nokkrarskopseriurþar sem
hann geröi grin aö mannlifi
London síns tfma, og mannlegum
breyskleika. Svo var þaö á 19. öld,
aö fyrsti eiginleigi blaöteikn-
arinn kom fram. Þaö var Frakk-
inn Daunier. Hunn teiknaöi
hreinar pólitiskar skrýtlur, enda
sat hann oftsinnis i fangelsi fyrir
meiningar sinar, sem menn lásu
út úr myndunum. Áriö 1831 kom
skopmyndablaöiöLa Carikatur út
i fyrsta sinn, og þar var sama
sagan. Ráöamenn þoldu ekki
háöiö og ádeiluna sem birtist þar,
og blaöiö var bannaö oftar en einu
sinni. En útgefendurnir áttu ráö
viö þvi. Þeir áttu auka „haus” á
blaöiö og gáfu þaö út undir ööru -
nafni meöan þaö var bannaö.
En isinn var brotinn, og hvert
skopmyndablaöiö á eftir ööru hóf
vinnu af sliku hér i fámenninu. Og
kannski er ekki svo mikiö aö gera
grin aö?
Helgarpo'sturinn leitaöi til
þriggja skopteiknara, sem einna
þekktastir hafa oröiö á þvi sviöi á
siöustu árum, þeirra Gisla J. Ast-
þórssonar, Sigmund Jóhanns-
sonar og Siguröar Arnar Brynj-
ólfssonar. Viö báöum þá aö segja
álit sitt á þvi hvernig sé aö starfa
sem skopteiknari á íslandi,
Hvernig jarövegur er Islenskt
þjóölif og Islenskur raunveruleiki
fyrir skopteiknara, og hvaöa
augum lita þessir skopteiknarar á
þetta þjóölif? Um leiö báöum viö
þá hvern fyrir sig aö túlka I einni
mynd þaö sem er aö gerast I
islensku þjóölifi um þessar
mundir.
Sigmund:
Ástandið er kjörið
fyrir skopteiknara
— Þetta er ákaflega slæm
spurning. Maöurer alltaf aö lita á
þetta i smærri einingum, og þaö
er ansi erfitt aö eiga aö draga
þetta saman i eitt. Annars hefur
hann Daviö Scheving veriö aö
lýsa þvi árlega aö undanförnu,
hvernig er þjarmaö aö skattborg-
urunum. En þeir iifa nú enn,
sagöi Sigmund Jóhannsson teikn-
ari I Vestmannaeyjum.
— En ástandiö i islenskum
þjóömálum er kjöriö fyrir skop-
teiknara. Þetta er skemmtilegt
þjóöllf, og ekki er tilbreytingar-
leysinu fyrir aö fara. Hér er óhætt
aö leggjast áhyggjulaus til svefns
á kvöldin, þaö veröa áreiöanlega
breytingar aö morgni.
— Þaö er þá kannski ekkert
erfiöara aö vera skopteiknari á
islandi en úti i hinum stóra
heimi?
— Þetta er litiö þjóöfélag, og
þaö sem gengur hér gengi
Augu skopteiknaranna -
Föstudagur 11. apríl 1980 hfalrj^rpn^ti irínn
J~i °GrfjOtd O
„Þaö veröur aö tutia kýrnar á mjaltatimum, á hverju sem gengur. Þaö
skiptir ekki máli hver framkvæmir verkiö”.
„Veröbólgan, rikisstjórnin, viö og hinir”.
Spespegill þjoða
göngu sina. Mest var gróskan i
Bretlandi til aö byrja meö, enda
gætti skoöana- og tjáningafrelsis
einna fyrst þar. Af þekktum skop-
myndablööum má nefna Punch,
sem kom fyrst út 1841. Banda-
rikjamenn fylgdu fast á eftir, og
blaöiö Puck hóf göngu sina þar
áriö 1876. Þá eignuöust Þjóö-
verjar snemma Simplicissimus,
sem byrjaöi 1894, og meira aö
segja i Sovétrikjunum kemur út
skopmyndablaöiö Krókódill, þar
sem af og til er leyft aö gera grin
aö yfirvöldum. Af einstökum
skopteiknurum seinni tlma eru
sjálfsagt þekktastir hér á landi,
Danirnir Storm P. og Bidstrup, og
Sviinn Albert Engström.
islendingar hafa fáa skcpteikn-
ara átt. Frægastur þeirra er
sennilega Tryggvi Magnússon,
sem hóf útgáfu Spegilsins áriö
1926, ásamt Páli Skúlasyni. Hann
var i Þýskalandi snemma á
öldinni og varö fyrir miklum
áhrifum af Simplicissimus. Speg-
illinn kom út framyfir 1950, eftir
aö hafa háö mörg dauöastrlö.
Björn Björnsson, fööurbróöir
Björns Th. Björnssonar list-
fræöings, teiknaöi lika skop-
myndir um svipaö leyti, og komu
þær oft i blööum, meöal annars
Verkalýösblaöinu, Alþýöu-
blaöinu, og ýmisskonar stjórn-
málalegum bæklingum.
Margir aörir hafa eflaust gert
;kop teikningar á tslandi, og gera
enn. Fáir hafa þó getiö sér frægö
fyrir þaö, enda erfitt aö hafa at-
kannski ekki annarsstaöar. Hér
vita eiginlega allir allt um alla.
Þáttur fjölmiöla er lika mjög
mikill, svo þetta er eiginlega eins
og opin bók. Ráöamenn komast
ekki upp meö aö halda neinu
leyndu. Maöur les i blööunum
hvaö þeir hafa I hyggju áöur en
þeir komast á fundina! Þar finnst
mér Islenskir blaöamenn hafa
staöiö sig mjög vel á síöari árum.
A bakviö þetta er þó allt annaö
en gamanmál. Viö búum á
mörkum hins byggilega heims, og
þar er allra veöra von. En þaö er
einmitt vörn mannsins gegn tvi-
sýnu ástandi aö bregöa svona á
leik. Viö sjáum til dæmis hvernig
menn bregöast viö i Júgóslaviu
meöan allt er i óvissu meö Titó.
Og I Danmörku gengu allskonar
tvíræðir brandarar á striös-
árunum, eins og raunar yfirleitt
gerist á striöstimum.
En þrátt fyrir allt þetta rekur
maöur sig oft illþyrmilega á þaö,
aö hér er ekki hægt aö segja hvaö
sem er meö myndmálinu. En
hinsvegar er hægt aö skrifa hvaö
sem er. Þaö er eins og menn séu
svo vanir aö skammast á is-
lensku, aö þeir séu orðnir ónæmir
fyrir þvi. En þegar sömu hlutirnir
eru sagöir meö mynd bregöast
menn oft ókvæöa viö.
Þótt ég segöi, aö þaö sé
auöveldara aö finna sér myndefni
vegna þess hvaö þjóöfélagiö er
litiö og gegnsætt er jafnframt
erfitt aö segja mikiö I fáum
dráttum hér sem annarsstaöar.
„Eins og myndin ber meö sér er neflö ó núverandi forsætisróöherra
sist óglæsilegra en nefiö á góökunningja minum, Gvendi I Þorski h/f”.