Helgarpósturinn - 09.05.1980, Page 4

arpásturinn__
Slðasta verk Jökuls Jakobssonar, t öruggri borg, var frumflutt i Þjóöleikhús-
inu i gærkvöldi. Jökull samdi þaö haustiö og veturinn áöur en hann dó, i april
1978, ungur maöur og gamall I senn.
Jökull var margbrotinn maöur, tilfinninganæmur og kaldhæöinn. Magnús
Kjartansson, komst þannig aö oröi f minningargrein um hann f Þjóöviljanum
skömmu eftir lát hans: ,,A mörkum tilfinninga og skops varö listamaöurinn
Jökull Jakobsson til. Honum gekk aö vonum erfiölega aö samsama þessa óliku
eölisþætti, eins og fyrstu bækur hans bera meö sér, en honum tókst smám saman
aö fella þá hvorn aö öörum á næsta fullkominn hátt, tllfinningarnar voru ævin-
lega baksviö skopsins og öfugt”.
Jökull var fæddur I Neskaupsstaö 14.
september 1933, sonur sr. Jakobs
Jónssonarog Þóru Einarsdóttur. Hann
fluttist tveggja ára gamall meö for-
eldrum sinum til Kanada, en heim
aftur til Reykjavikur 1940. Hann varö
stódent frá MR 1953.
„Hann gaf út sina fyrstu skáldsögu
17 ára gamall, og svo ungt skáld haföi
ekki komiö fram frá þvi Halldór Lax-
ness byrjaöi”, sagöi Sveinn Einarsson,
Þjóöleikhússtjóri.sem var góöur vinur
Jökuls. „Hann vakti aö vonum mikla
athygli og hélt sig fyrstu skáldskapar-
árin viö skáldsögur, ef undan er skilin
skopstæling ein á Njálu sem færö var
upp i Menntaskólanum. Fyrsta leikrit
hans var Pókók”.
„Ég man vel eftir þvl þegar Jökull
skrifaöi sitt fyrsta leikrit”, sagöi Jó-
hanna Kristjónsdóttir, blaöamaöur en
hún og Jökull giftu sig þegar hann var
24ára, hún 17. „Hann haföi bók I hönd-
unum en ákvaö aö skipta þvi upp,
ef svo má aö oröi komast, og skrifaöi
fyrst bókina „Dyr standa opnar”, en
slöan leikritiö. Þaö var góöur timi, þvi
þaö var óskaplega skemmtilegt aö
vera nálægt Jökli þegar honum gekk
vel. Ég var aö visu svolitiö kvlöin. Mér
fannst hann vera aö ná tökum á skáld-
sögunni, og hélt aö hann væri aö gera
vitleysu meö þvl aö vera aö eiga viö
leikrit. En þaö reyndist ekki rétt. Leik-
ritiö átti miklu betur viö hann”.
Eftir stúdentspróf fór Jökull til
Vínarborgar og stúderaöi leiklistar-
sögu. Siöan var hann einn vetur I Guð-
fræöideild Háskólans hér, „þaö skildi
ég nú aldrei og ekki hann heldur”,
sagöi Jóhanna, og siöan var hann tvo
vetur I London aö lesa ensku og bók-
menntir. Þau Jóhanna settust siöan aö
á Seltjarnarnesinu og bjuggu þar,
nema hvaö þau voru ár I Grikklandi,
þar sem hann skrifaði „Dagbók frá
Diafani”.
Jökull fékkst viö blaöamennsku en
frá 1961 sinnti hann ritstörfunum ein-
vöröungu auk þess sem hann vann viö
útvarp og sjónvarp. Eftir hann liggja
mörg ritverk, skáldsögur, leikrit,
feröasögur og smásögur, og einstaka
sinnum orti hann ljóö. Jökull kvæntist
tvisvar, en átti I fleiri ástarsambönd-
um. Hann lét eftir sig fimm börn.
Þegar vinir og samstarfsmenn Jök-
uls eru spuröir aö þvl hverskonar
maður hann hafi veriö veröa svörin
margbreytileg. öllum ber þó saman
um aö hann hafi fariö illa meö sig.
Jökull átti viö drykkjuvandamál aö
striöa frá þvl hann var unglingur og
llfshlaup hans mótaöist af þvi!. að tals-
veröu leyti.
„Hann var virkilega skemmtilegur
þegar svo bar undir”, sagöi Sverrir
Einarsson, tannlæknir, og vinur
Jökuls I mörg ár, „og fróöari en hann
vildi vera láta. Hann var geysilega vel
lesinn, og ég velti oft fyrir mér hvenær
hann heföi tlma til þess aö lesa. Hann
átti oft I erfiöleikum og virtist ekki
hafa mikinn tima”.
„Jökull fannst mér lokaöur, og yfir-
leitt fór lítiö fyrir honum. Hann átti
ekki auövelt meö aö opna sig, nema þá
kannski viö ritvélina”, sagöi Heígi
Skúlason, sem vann mikiö meö Jökli
og var góöur vinur hans. „Mér fannst
þaö mjög áberandi persónueinkenni
hversu dulur hann var, og leið mis-
munandi vel innan um fólk. Oftast dró
hann sig til baka, en svo gat hann hent
sér úti samræöur og varö þá hrókur
alls fagnaöar. Mln skýring á þvl af
hverju hann drakk eins og hann geröi
er aö hann átti svo erfitt með aö opna
sig, aö þaö nálgaöist aö vera þjáning,
og þvi leitaði hann til flöskunnar. Þá
var eins og hnútarnir leystust, og I
rauninni brustu öll bönd. Þaö gat verið
erfitt aö hemja hann. Ég kann litla
sögu af honum, sem mér finnst lýsa
vel Jökli, — sýnir hvernig hinn maka-
lausi húmor hans gat komiö fram.
Ég var þá I generalprufu I Iönó, á
Fangarnir I Altona eftir Sartre. Ég lék
Gestapoforingja I tilheyrandi búning
og meö heiöursmerki, sem voru úr
súkkulaði, vegna þess aö undir lok
leikritsins átti ég aö rifa þau af mér og
éta þau. Jökull kom inni Iönó þegar
sýningin var hálfnuö og var I erfiöu
skapi. Ég lenti I þvi af þvi ég þekkti
hann, aö foröa þvi aö hann færi uppá
sviðiö, og siöan aö koma honum út.
Leikurinn barst útá Vonarstræti þar
sem vegavinnumenn voru aö störfum.
Þaö kom náttúrulega á þá aö sjá þarna
Gestapóforingja og skáld I tuski, og
Jökull sá strax komisku hliöina á öllu
saman. Hann hækkaöi enn róminn,
reifst og skammaöist og klikkti út meö
þvi aö rifa heiöursmerkin af foringjan-
um og éta þau á staönum. Svona kom
kímnigáfa hans fram, jafnvel þó hann
væri vel viö skál”.
Sverrir Einarsson sagði Jökul oft
hafa komiö I heimsókn til Vestmanna-
eyja til hans eftir fylleri, og þá oftast
unniö af offorsi. „Mér fannst hann
alltaf setjast aö ritvélinni og vita
nákvæmlega hvaö hann ætlaði aö
skrifa. Efniö varö meira til á göngu-
feröum eöa ööru állka, en þegar hann
skrifaöi kom þaö hiklaust”.
Jökull breyttist mikiö þegar hann
var undir áhrifum, aö sögn Sverris.
,JIann drakk yfir sig , og þaö gat
gengiö I marga daga. Þá var einhver
demon I honum, einhver sjálfseyö-
ingarhvöt sem hann réð. ekki viö”.
Jökull varö kærulaus meö víni, svo
mjög aö vinir hans óttuöust um hann,
héldu aö hann mundi fara sér aö voöa.
En hann liföi þaö af, og þrem dögum
áöur en hann dó, hringdi hann i Sverri,
nýkominn úr sundi, „hress og kátur”,
aö sögn Sverris ,„og ekkert nema
ánægja framundan”.
Þaö er af verkum hans sem flestir
þekkja Jökul Jakobsson. Hann var
afkastamikil og verk hans nutu vin-
sælda, ekkert þó eins og Hart i bak,
verkið sem hann sló I gegn meö. Viö
gerö þess naut hann ómetanlegrar aö-
stoöar Glsla Halldórssonar leikara,
sem aö sögn Jóhönnu varö nánast eins
og fóstri Jökuls á meöan hann vann aö
leikritinu. En hversu mikið var af
Jökli I verkum hans?
„Grlöarlega mikiö”, sagöi Sveinn
Einarsson. „Hann var ákaflega
næmur, og ör um leiö, og ef eitthvaö
póetiskt kom uþp I nánd viö hann, gat
hann fangaö þaö l setningu á augna-
bliki. Hún var skáldlega oröuö en
varpaöi um leiö ljósi framfyrir og
afturfyrir sig”. Nokkur siöari verka
Jökuls, svo sem Dómlnó, Herbergi 213,
Sonur skóarans og dóttir bakarans, og
1 öruggri borg fjalla öll um menn sem
eru gestir, nýkomnir frá framandi
staö, og eiga I erfiöleikum meö aö aö-
lagast hinu nýja umhverfi. „Lausn-
irnar hafa oröiö haröari I stöari verk-
um Jökuls”, sagöi Sveinn. „Fyrri
verkin voru lýrlskari, en undir lokin
var komin desperasjón I hann. Hann
átti auövelt meö aö skrifa en atburö-
irnir sátu djúpt i honum sjálfum. betta
var ftngeröur galdur, sem hann haföi
vald á, sltúasjónirnar voru ekki út-
húgsaöar en gengu samt upp. Hann
haföi innsæi til aö búa til leikfléttur án
þess aö hafa mikiö fyrir þvl”.
„Hann náöi ákaflega miklu valdi á
fólki, og spilaöi dálitiö á þaö. Og haföi
gaman af”, sagöi Jóhanna Kristjóns-
dóttir. „Hann skemmti sér oft viö aö
lesa útskýringar ýmissa spekinga á
tilteknum atriöum verka hans. Honum
fannst þeir oft fara ansi djúpt, og leita
langt yfir skammt. Hann var bara aö
leikurum og ööru þvi sem fram kom
viö æfingarnar. Þessi vinnubrögö voru
nýmæli, en eru nú oröin nánast hefð,
þegar ný verk eru tekin til flutnings.
Sveinn Einarsson, sem vann meira
meö honum en aörir leikstjórar, lýsti
Jökli sem afar margbrotnum og fjöl-
breytilegum manni. „Hann kom viöa
viö, og lokaöi sig aldrei af til aö skrifa.
Siöasta haustmisseriö sem hann lifbi
var hann t.d. vestur á fjöröum á
rækjubát. Hann haföi kynni af fólki
allsstaöar. Hann breyttist meö árun-
um, þaö gerum viö öll, og vandamál
sem á hann sóttu fengu viöari
sklrskotun I skáldskap hans. Hann
spuröi margs I verkum slnum, og haföi
aldrei neinar patentlausnirl'
Meö nokkrum sanni má færa þessi
siöustu orö Sveins yfir á Jökul sjálfan.
Hann haföi ekki neinar patentlausnir á
sinum vandamálum. „Hann átti I
erfiöleikum, ég held að þaö hafi ekki
farib framhjá neinum vina hans”,
sagöi Sverrir Einarsson. „Einhver
sálræn pressa var á honum, en hann
ræddi þab litiö. Maöurinn var lifs-
glaöur alla jafna, og skemmtilegur og
fyndinn meö afbrigöum, en þó var eitt-
hvaöaö. Þaö var hinsvegar ekki rætt”.
Jökull var afkastamikill útvarps-
,,Hann var meinfyndinn og meinfyndni er
einkenni á öllum verkum hans. í leikritum
hans er gaman og alvara þéttvafin og þaö
hygg ég megi segja um hann sjálfan”
,,Einhver sálræn pressa var á honum, en hann
ræddi það lítið. Maðurinn var lífsglaður alla
jafna, og skemmtilegur og fyndinn með
afbrigðum en þó var eitthvað að."
draga upp mynd og haföi ekki ætlað að
predika”.
„Jökull átti ekki I erfiðleikum meö
að finna efni til aö skrifa um; yrkis-
efniö sótti fast á hann, og það er svo
nátengt honum aö maður heyrir hann
stundum segja sumar setningarnar I
leikritum sinum”, sagöi Sveinn.„Hann
var meinfyndinn og meinfyndni er
einkenni á öllum verkum hans. t leik-
ritum hans er gamán otg alvara þétt-
vafin og þaö hygg ég megi segja um
hann sjálfan. Hann var ungur þegar
hann dó; ungur I anda, en þó mabur
mikillar reynslu”.
Aö sögn Jóhönnu jókst meinfyndnin I
verkum hans eftir þvl sem á leið. „A
þeim árum sem viö vorum gift, var
hann afskaplega rómantlskur og til-
finninganæmur, og haföi ekki náö
þessu valdi á Iróníunni, sem slðar
varö”.
Jökull innleiddi aö sumu leyti ný
vinnubrögö viö islensk leikhús. Hann
haföi fyrir siö aö sitja á öllum æfingum
verka sinna og breyta þeim eftir
maöur og feykigóöur. Flestir muna
eftir þáttunum „Gatan min”, þar sem
hann gekk um gamlar götur og
spjallaði viö ibúa um húsin og lífiö I
þeim. Fæstir gera sér hinsvegar grein
fyrir hvlllka hæfileika þarf til að gera
slikt aö aölaöandi útvarpsefni. Hann
vann sömuleiðis fyrir sjónvarp, viö
gerö éinstakra þátta og sjónvarpsleik-
rita. Hann var á sinum tíma blaöa-
maöur á Tlmanum, en var ópólitiskur.
„Ég man ekki eftir þvi aö pólitik hafi
býttaö hann nokkru máli”, sagöi Jó-
hanna. „Ég man einu sinni eftir því aö
hannkausFramsóknarflokkinn, og fór
á fyllerl útá aö hafa afrekaö þaö. En ég
held aö hann hafi veriö ópólitiskur alla
tiö”.
Jökull Jakobsson lést á sjúkrahúsi I
Reykjavik 25. april 1978. Banamein
hans var hjartabilun. Hann er nú kom-
inn „I örugga borg” — hefur fundið
þann friö sem hann höndlaði ekki
meöan hann var enn hér á meöal
okkar.
eftir Guðjón Arngrimsson