Helgarpósturinn - 09.05.1980, Blaðsíða 20

20
Föstudagur 9. maí 1980 -/?S^ðrpOS/L/r/r?/T_
JAMES CHANCE
OG CONTORTIONS
A siöustu fimm árum hefur átt
sér stað mikil endursköpun
innan rokktónlistarinnar og
hefur á ■ þessum tima komið
fram ný kynslóð, sem blásið
hefur nýju lifi i það tónlistar-
form, sem margir töldu þá
staðnað og úr sér gengið.
Samfara þessari nýju kynslóð
varö til það fyrirbæri, sem nefnt
hefur verið pönk. Hugmynda-
fræðilegur grunnur pönksins er i
raun einn og hinn sami, þótt
afsprengi hans birtist i all
ólikum myndum, sem stað-
bundin og einangruð fyrirbæri.
Þannig hefur þessi nýja byigja
eðlilega haft pólitiskara inntak
t.d. á N—Irlandi og á Englandi,
heldur en i Bandarikjunum,
Hvað Bandarikin snertir þá er
New York ein helsta uppspretta
og athvarf hinna byltingar-
kenndu og framsæknu hug-
mynda pönkkynslóðarinnar. I
New York er rokktónlist i dag,
sem áður á uppgangstimum,
mjög samofin öðrum list-
greinum og er heimur „under-
ground”—lista nánast ein heild,
þar sem galleriin eru jafnframt
miðstöð tónlistarinnar. Vissu-
lega býður borgin upp á smærri
staði og klúbba, þar sem tón-
listin situr i fyrirrúmi. Má
nefna, að á Manhattan er að
finna fjölda smáklúbba, sem
jafnvel eru staðsettir undir
hanabjálkum (loft—house ) i
hrörlegri hverfunum, þar sem
tilraunir rokksins og jafnframt
jazzins eiga sér stað
Talað er um tvær bylgjur tón-
listarmanna pönksins i New
York og kom sú hin fyrri upp um
miðbik siðasta áratugs, með
Television, Talking Heads og
Patti Smith, sem sina merkustu
fulltrúa. Sú tónlist, sem þessir
tónlistarmenn fluttu byggði á
rokktónlist 7. áratugsins, en
hljómar engu að siður mjög
frábrugðin. Svo vitnað sé i orð
blaðamannsins Rhys Char-
tman: „Þetta er sama tónlistin
og bó ekki- Hún er einhvern
veginn áttund hærri en áratug
hærri.” Rúmlega ári siðar kom
enn fram ný bylgja tónlistar-
manna sem gengu skrefi lengra.
Teenage Jesus and the
Jerks
Ein fyrsta hljómsveitin,
sem opinberaöi seinni
bylgju pönktónlistarinnar i New
York, var hljómsveitin Teenage
Jesus and the Jerks. Hljóm-
sveitin kom fram árið 1977 og
snérist að miklu i kringum
söngkonuna og gitarleikarann
Lydiu Lunch, sem þá var aðeins
17 ára táningur. En auk hennar
skipuðu hljómsveitina: saxa-
fónleikarinn James Chance,
bassaleikarinn Reck og Bradly
Field, sem lék á tvær sneril-
trommur og symbal.
Hljómsveitin vakti þegar mikla
furðu og hrifningu fólks, þar
sem tónlist hennar var óvenju
einföld og „ómúsikölsk”, en
sameinaði þó á krafmikinn hátt
i raun allt það sem rokktónlist
er tákn fyrir. Lék hljómsveitin
sama einfalda hljómfallið,
nema saxafónleikarinn James
Chance spann utan um það með
afar sérstæðum blæstri, nokkuð,
sem minnti helzt á hljóbfæraleik
„frjálsu” jazzleikaranna, sem
kenndir voru við hinn svo-
kallaða „loft—house jazz” i
New York. Þannig má lita á
Teenage Jesus and the Jerks og
þær hljómsveitir, sem fylgdu i
kjölfar hennar, sem eins konar
James Chance — James
White
rokkútgáfur á tilraunum
„loft—house” jazzistanna.
James Chance hætti þó iljótlega
i Teenage Jesus and the Jerks
og stofnaði hljómsveitina
Gontortions, sem hleypti enn
frekar nýju lifi i rokktónlistina
og þróaði þær hugmyndir, sem
markaðar voru með samstarfi
hans og Lydiu Lunch.
Contortions
1 fyrstu útgáfu Contortions
var samankominn, fljótt á litið,
'all ófrýnilegur hópur tónlistar-
manna. Bassaleikarinn var
japanskur og vægast sagt mjög
dularfullur, á gitar lék risa-
vaxinn sláni, James Nares, Pat
Place lék einnig á gitar og á
orgel lék Adele Bertei. James
Chance sjálfur lék á saxafón og
söng, auk þess sem hann á
stundum gékk um á meðal
áheyrenda, sem hann barði svo
þeir „vöknuðu”. Tónlistin, sem
Contortions fluttu, og gera
reyndar enn, byggir á sömu
hefðum og Teenage Jesus and
the Jerks gerðu i upphafi, með
.samspili ákveðins hljómfalls við
frjálsan saxafónleik James
Chance. Tónlist og framkoma
Contortions kallar óneitanlega
fram vissa tilhneigingu til að
dansa eða cil ofbeldis. Ymsir
'hafa þvi orðið til að likja
Contortions við reglulegan
sirkus.
// Buy — the Contortions"
Engar hljóðritanir eru að
finna á plötum með hinum
upprunalegu Contortions. Sama
James Chance — einhver
barið á móti.
má segja um feril James
Chance fram til þess tima, þá
bæði með Lydiu Lunch og einnig
er hann lék með ýmsum ónafn-
greindum ,,rythm& blues”
hljómsveitum auk hinna frjálsu
jazz hljómsveita.
Arið 1978 fékk Brian Eno
þaö verkefni aö stjórna
upptökum með nokkrum af
helztu hljómsveitum þessarar
nýju kynslóðar rokktón-
listarinnar i New York. Sama
ár kom út platan ,,NO NEW
YORK”, sem hefur að geyma
nokkur lög með fjórum þessara
hljómsveita og er ein þeirra
Contortions. Eitt laga
Contortions á „NO NEWYORK’,’
I canfr stand myself”, er eftir
„soul” — söngvarann James
Brown, sem er kannski einhver
helsti áhrifavaldur i tónlist
James Chance. Sláandi dæmi
um áhrif James Browns, sem
fyrirmyndir i tónlist James
Chance en fyrsta eiginlega plata
hans „Off White”. Á þessari
plötu kemur James Chance
fram undir nafninu James
White og hljómsveit hans sem
The Blacks. Allir þessir titlar,
auk tónlistarinnar sjálfrar, gefa
ákveðna visbendingu um tón-
listarlega fyrimynd James
Chance og rætur hans i svartri
tónlist.
James White — James
Brown
Nýjasta plata James Chance
og fyrsta plata Contortions
„Buy — the Contortions” kom út
seint á siðast ári. Miklar
„Buy — the Contortions”
sviptingar innan hljóm-
sveitarinnar fylgdu gerð
plötunnar og eru James White
Chance ) og • Anya Phillips
einu meðiimir Contortions, sem
nefndir eru á albúmi plötunnar.
Aðrir voru „reknir” áður en
platan var hljóðblönduð og gefin
út.
„Buy—the Contortions” er
tvimælalaust besta plata James
Chance og sýnir að hann hefur
tekið út mikinn tónlistarlegan
þroska frá hljóðritunum
Contortions á ,,No New York”.
Hióðfæraleikur byggir ekki
lengur á samspil saxafónsins
við þungt og ákveðið hljómfall
heldur myndar hann samstæða
heild. Fleiri hljóðfæri hafa
fengið annað hlutverk og meira
en eingöngu að stýra hljómfall-
inu. Þó má greina leifar fyrri
útsetninga, likt og lagið
„Anesthetic”.
Albúm plötunnar (stoltur og
hrokafullur „masokisti” á
sundurtættum bikini) visar til
innihalds plötunnar. Tónlist og
textar James Chance hvetur til
ákveðinnar tegundar ofbeldis,
sem réttlætir barsmiðar i báöar
áttir — að berja og vera barinn.
Sliku gefa besta visbendingu
heiti laganna á plötunni s.s.
„Design to Kill, I Don’t Want To
Be Happy, Contort Yourself,
Throw Me Away, Bedroom
Athlete,” o.s.frv.
Vissulega hefur tónlist og
hugmyndafræði James Chance
vakið upp tvö andstæð og i raun
ósættanleg sjónarmið og eru
þeir færri sem túlka tónlist
hans, sem umfjöllun og leið út
úr vandamálum einstaklingsins
i samfélagi stórborgarinnar i
dag. Spurningin er aðeins: Hvað
gerist á morgun?
TIÐINDIARS/NSP
GRÍMNIR. Rit um nafnfræði.
Útg. örnefnastofnun Þjóðminja-
safns. Ritstj. Þórhallur Vil-
mundarson. 1. árg. 1980.
Þótt liðinn sé fullur þriðjungur
ársins 1980, er það sá þriðjungur-
inn sem að jafnaði er heldur tið-
indasnauður um bókaútgáfu.
Samt kæmi mér það satt að segja
mjög á óvart ef annar atburður
gerðist á árinu á vettvangi is-
lenskra fræða sem jafnmiklum
tiðindum sætti og þessi: að Þór-
hallur Vilmundarson er farinn að
gefa út örnefnaskýringar sinar i
ársriti.
Náttúrunafnakenning Þórhalls
Vilmundarsonar er komin á það
sem hjá mannfólkinu kallast
fermingaraldur, og hefur þann
tima allan verið umrædd og um-
deild, jafnt meðal leikra sem
lærðra, liklega er hún gleggsta
dæmi siðari ára um það hve
margir láta sig islensk fræði
nokkru skipta. Nú eru skýringar
Þórhalls helst kunnar af fyrir-
lestrum hans sem flestir þekkja
aöallega af afspurn. Hann hefur
að visu birt á prenti nokkrar
greinar um rannsóknir sinar, en
þær eru á víð og dreif i safnritum
og gera aöeins fáum nöfnum skil,
svo aö það er mikill munur fyrir
áhugamenn — bæði fylgismenn
og andstæðinga náttúrunafna-
kenningarinnar — að fá rit það
sem hér hefur söngu sina.
GRIMNIR á að koma út sem
næst árlega. Útgáfan er á vegum
örnefnastofnunar Þjóðminja-
safns sem dreifir ritinu, bæöi til
áskrifenda og annarra (það fæst
vist ekki i bókabúðum). Ritstjór-
inn, Þórhallur Vilmundarson,
sem er forstöðumaður örnefna-
stofnunar, skrifar ritið allt, en
fjallar um fjölbreytileg efni.
Tvær greinar ritar Þórhallur
mjög forvitnilegar og rækilegar
um einstök örnefni, Helkundu-
heiöi og Sængurfoss, þær eru
áþekkar greinum sem hann hefur
fyrr birt um einstök nöfn eða
nafnflokka (Helkunduheiði reyn-
ist, svo ótrúlega sem það hljóðar,
tengjast nokkuð úrbreiddum ör-
nefnaflokki), niðurstöður
óvæntar, langt sóttar má segja,
en studdar mjög viötækum rök-
um.
Þá er greinin „Nýnefni og ör-
nefnavernd á Islandi”, sem
kemur ekkert við upprunaskýr-
ingum örnefna, heldur er þar
fjallað m.a. um örnefnanefnd,
um breytingar bæjanafna á 20.
öld, um götunöfn í kaupstöðum
o.fl.
Stutt frásögn er birt um starf-
semi örnefnastofnunar allt frá
upphafi hennar 1969. Þar er m.a.
visaö á greinar Þórhalls um ör-
nefnaskýringar, og er go'tt að
hafa þá skrá á einum stað. Fram
kemur að stofnunin vinnur geysi-
mikið starf að söfnun og skipu-
legri skráningu islenskra ör-
nefna, sem er að sjálfsögðu afrek
i islenskum þjóðfræðum, alls
óháö kenningum Þórhalls um
uppruna örnefna.
Þá er ónefndur meginhluti
GRIMNIS, bæði að lengd (nær 90
af um 140 sfðum) og mikilvægi,
sem nefnist „Safn til
ISLENSKRAR ÖRNEFNA-
BÓKAR, 1”,. Mun ráðgert að
framhald af þessu safni verði
áfram meginefni GRIMNIS. Það
er með orðabókar- eða lexikon-
sniði, stuttar greinar um einstök
örnefni, raðað i starfrófsröö og
visað á milli eftir hentugleikum.
Þórhallur Vilmundarson — ,,nú
væri fróðiegt að sjá hvernig hann
myndi setja ( náttúrunafna)
kenninguna fram i ljósi þeirra
miklu rannsókna sem hann hefur
síðan gert”, segir Helgi Skúli
m.a. í umsögn sinni.
(Hér er t.d. byrjað á Auðsstöðum
og endað á Þorskafirði, þannig
munu væntanlega siðari hlutar
örnefnabókarinnar einnig dreif-
ast á allt stafrófið,en lyklar og
millivisanir fylgja um það sem
áður er komið.)
Hér birtast nærri 70 uppsláttar-
greinar, en sumar þeirra fjalla
um marga staði samnefnda eða
þvi nær (t.d. Torfa- og Torfu-
staðir.alls 12 bæir). Mest er um
bæjanöfn, einnig ár, fjöll, firði og
önnur meiri háttar landslags-
fyrirbæri, og lika koma við sögu
heiti á hinu smærra i landslaginu,
pollum, klettum, rimum og dæld-
um, bæöi sem uppflettiorð (sjá
Kein) og i tengslum við önnur
nöfn. Sumt af þessu er hvergi á
prentuðum kortum heldur sótt i
hin miklu og fróðlegu söfn
örnefnastofnunar.
Heimildir um hvert örnefni eru
vandlega tiundaðar, t.d. um mis-
munandi rithátt að fornu, oft
vitnað i staðháttalýsingar, prent-
aðar eða úr safni stofnunarinnar,
og siðan fjallað um merkingu eða
uppruna nafnsins. Hér er mikið af
þeim skýringum sem kunnar eru
af fyrirlestrum Þórhalls, eða
aðrar þeim likar, hann skýrir út
frá staðháttum nöfn sem talin
hafa verið dregin af manna-
nöfnum, véfengir m.a. manna-
nafnaskýringar sem stoð eiga i
fornritum, og hann er djarfur að
gera ráð fyrir afbökun nafna eöa
rekja þau til glataðra orðmynda
og merkinga. En hann dregur lika
saman, þótt i stuttu máli sé,
margvisleg rök fyrir skýringum
sinum, samanburð við staðhætti
og viö samhljóða, svipuð eða
skyld nöfn annars staöar á land-
inu og viða i grannlöndum. Þótt
skýringar Þórhalls séu um sumt
djarfar, er hann hér varfærinn að
þvi leyti að hann reifar allviöa
mismunandi skýringarkosti án
þess að fullyrða hver sé hinn eini
rétti.
1 þennan fyrsta hluta örnefna-
bókar sinnar hefur Þórhallur
valið skýringar af fjölbreyttum
gerðum, flestar úr fyrirlestrum
sinum, en þó nokkrar nýjar og
nýstárlegar (sjá t.d. Birnings-
staði, Bitruog Brjánslæk). Sumt
af þvi sem mesta athygli vakti i
fyrirlestrum hans á sinum tima,
lætur hann samt biða, t.d. um-
deildar orðsifjaskýringar hans á
algengum nafnliðum eins og Þór-,
Ing- o.fl., sem ekki verður fjallað
um nema taka fyrir mörg nöfn i
senn, kannski væri heppilegast að
hann fjallaði um slika liði i sér-
stökum greinum, en ekki aðeins
undir einstökum nöfnum. Ósk-
andi væri lika að GRIMNIR flytti
i framtiðinni niðurstöður Þórhalls
um alhæfingar þær og heimilda-
fræðilegar ályktanir sem ör-
nefnaskýringar hans gefa tilefni
til. Menn tala um náttúrunafna-
kenningu, en þekkja hana helst af
fyrstu fyrirlestrum Þórhalls (eða
sögusögnum af þeim); nú væri
fróðlegt að sjá hvernig .hann
myndi setja kenninguna fram i
ljósi þeirra miklu rannsókna sem
hann hefur siðan gert.
GRIMNIR er einstaklega fall-
egt rit og vandað að öllum bún-
ingi. Það ber frá hve hugvitssam-
lega og nosturslega Þórhallur
notar myndefni til skýringar og
yfirlits, ljósmyndir, búta af
prentuðum kortum, einföld yfir-
litskort, jafnvel teikningar úr
gömlum bókum, og hefur á þvi
margbreytilegt lag, svo sem að
stilla hlið við hliö ljósmynd og
korti eða nokkrum myndum eða
kortum, þannig að röksemd hans
verður ljós i einni sjónhending.
ÍSLENSK KV/KMYNDAGERÐ í
HEIMSFRÉTTUNUM
Islenskri kvikmyndagerð er
helguö ein siða I kvikmynda-
timaritinu „Screen
International”, í tilefni af kvik-
myndahátiðinni I Cannes, sem
stendur fyrir dyrum. Tlmaritiö
rekur það helsta sem er að ger-
ast I Islenskum kvikmynda-
heimi.
Þessi Islandssiða er undir
„hausnum” „World News
Desk”, þar sem sagt er frá
kvikmyndamálum víðsvegar
um heiminn. Höfundur er Jorn
Rossing Jensen, og viröist hann
skrifa um islensk kvikmynda-
málefni af þekkingu
Þá hefur höfundurinn það
eftir heimsmetabók Guinnes, að
islenska sjónvarpið sé það
menningarlegasta i heimi.
Astæðan er sú, aö þaö starfar
ekki á fimmtudögum, og sendir
aðeins út kl. 8—11 á kvöldin,. I
framhaldi af þvi er haft eftir
Jóni Ragnarssyni (Regnboginn,
Háfnarbió), að þetta komi is-
lenskum bióeigendum ákaflega
vel, og jafnframt, að á Islandi sé
aðeins ein sjónvarpsstöð.
k t9
Bókmenntir
eftir Helga Skúla Kjartansson