Helgarpósturinn - 09.05.1980, Qupperneq 8

8
Föstudagur 9. maí 1980 ho^Jf%rpn^tl irínn
Fjarlægar fréttir — íslensk augu
_____helgar
pósturinn—
útgefandi: Blaðaútgáfan Vitaðsgjafi
sem er dótturfyrirtæki Alþýðublaðs-
ins, en með sjálfstæða stjórn.
Framkvæmdastjóri: Jóhannes Guð-
mundsson.
Ritstjórar: Arni Þórarinsson, Björn
Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Jón Oskar Haf-
steinsson.
Blaöamenn: Guðjón Arngrímsson,
Guðlaugur Bergmundsson, Guðmund-
ur Arni Stefánsson og Þorgrimur
Gestsson.
Ljósmyndir: Friðþjófur Helgason.
Auglýsinga- og sölustjóri: Höskuldur
Dungal.
Auglýsingar: Elin Harðardóttir
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Dreifingastjóri: Sigurður Steinarsson
Ritstjórn og auglýsingar eru að Síðu-
múla 11, Reykjavik. Simi 81866. Af-
greiðsla að Hverfisgötu 8-10. Simar:
81866, 81741, 14900 og 14906.
Prentun: Blaðaprent h.f.
Askrift (með Alþýðublaðinu) er kr.
4.500.- á mánuði. Verð i lausasölu er
kr. 300.- eintakið.
Heimsfarsóttin um þessar
mundir viröist vera uppiausn og
ringulreiö. Stokkhóimur. Kaup-
mannahöfn. Bremen. London.
Flórida. Havana. Kaból.Frá þess-
um ólfku stööum hafa nii daglega
borist fréttir af uppþotum, flótta-
mannastraum, sendiráöstökum
og voöaverkum. Varla veröur
sagt aö tsiendingar séu meö öllu
lausir viö einkenni þessarar
heimsfarsóttar. Hins vegar birt-
ast þau óneitanlega hér meö
kyrrlátari hætti og án blóösúthell-
inga, enn sem komið er aö
minnsta kosti. Þess vegna viröast
erlend ótiöindi einatt framandi og
fjarlæg þegar þau koma til
islands.
Lykilorö I öllum ringulreiöar-
fréttunum hafa þó um nokkra
hrið veriö „tran” og „Khomeini”.
í augum flestra tslendinga eru
fregnir af málefnum trans og
Khomeinis einmitt framandi, ef
ekki hreinlega óskiljanlegar.
Engu aö siöur má leiöa aö þvi rök
aö atburðirnir þar snerta okkur
tslendinga óbeint, ef ekki beint.
Ringulreiöin i tran hefur dregiö
ór oliuframleiöslu landsins, sem
aftur hefur leitt til veröhækkunar
á eldsneyti um heim allan. Þetta
veldur efnahagslegum búsifjum,
sem viö tslendingar höfum fengiö
að kenna á ekki siöur en margar
aörar þjóöir. Þótt Helgarpóstur-
inn sé ekki aö saka islömsku bylt-
inguna um aö bera ábyrgö á efna-
hagsóreiöunni á islandi, þá hefur
hún aö minnsta kosti ekki þjálpað
uppá sakimar.
tran hefur sannarlega verið I
kastljósi fjölmiölanna hér ekki
siöur en annars staöar. Aftur-
ámóti reynist þaö tslendingum
erfitt aö skynja þaö mannlif sem
býr bakvið framhliö stórfrétt-
anna frá tran. Erlendar blaöa- og
fréttastofufréttir dvelja sjaldnast
viö þá hliö málsins.
Ef vel á aö vera þarf auðvitaö
islensk augu til aö miöla þessu
mannlifi þannig aö viö skynjum
þaö i eölilegu samhengi. Helgar-
pósturinn reynir i dag aö opna
slikt sjónarhorn inni atburðina i
tran. Guölaugur Bergmundsson,
blaðamaöur Helgarpóstsins lét
gamlan draum rætast og varöi
hluta úr sumarleyfi sinu hjá
irönskum kunningjum I Teheran i
siöasta mánuöi. Hann byrjar i
blaöinu I dag aö segja lesendum
frá þessari lifsreynslu.
1 inngangi þessarar fyrstu
greinar, sem lýsir löngum og
ströngum aðdraganda þess aö
Guölaugur komst inn i tran, segir
hann m.a.: ,,Ef ég ætti aö lýsa
ástandinu meö einu oröi held ég
aö ekki sé annaö hægt aö segja en
aö þaö sé ruglingslegt, og þaö
mjög svo á köflum. Þaö sem
verður þvi skrifað um þessa ferö
er engin úttekt né greining heldur
einungis frásögn af þvi hvernig ég
upplifði þessa daga sem venju-
legur Evrópubúi. A þessari
stundu segi ég þaö eitt aö þaö var
alls ekki eins og ég haföi Imyndaö
mér né eins og fólk Imyndar sér
almennt.”
Helgarpósturinn væntir þess aö
þessar greinar veröi til þess aö
færa þessa fjarlægu atburöi og
vettvang þeirra nær islenskum
lesendum, jafnframt þvi aö varpa
einhverju Ijósi á hugsunarhátt
þeirrar þjóöar sem mótar for-
siðufréttir heimsblaöanna frá
degi til dags.
-AÞ/BVS.
Vor við fjörðinn
Þaö vorar viö fjöröinn. Mildur
vetur hefur kvatt og horfiö i skaut
aldanna. Aö minnsta kosti sam-
kvæmt almanakinu. Ennþá eru
vafalaust eftir nokkur árviss
hret, hvitasunnuhret, hret I
kringum 17. júni, og svo hiö
óbrigöula Kaupfélagsfundarhret,
en þaö er trú manna hér um slóöir
aö hret geri ávallt þegar aðal-
fundur Kaupfélagsins er haldinn.
En allir vona auövitaö aö viö
fáum aö þessu sinni aö njóta ein-
hvers sem kallast getur sumar,
og þurfi ekki endilega að vera
háðir duttlungum gengis-
fellingarglaöra stjórnvalda um
fyllstu hörku, og hver sviptibylur-
inn rekiðannan . Hér á Akureyri
veröur þessa vetrar líklega einna
lengst minnst fyrir einhverja þá
harövltugustu kosningabaráttu
sem nokkurn tiimann hefur veriö
hér háð íyrir Alþingiskosningar.
Tæpast eru þau sár sem þar voru
veitt ennþá gróin, ef þau þá
nokkurn tlmann gróa til fulls. En
nú rlkir logniö á undan stormin-
um. Eins og kunnugt er fara for-
setakosningar fram hinn 29. júni
næstkomandi. Ekki er hægt aö
segja aö áhrifa kosningabar-
áttunnar sé aö marki fariö aö
gæta I bæjarllfinu ennþá, Fram-
Akureyrarpóstur frá Reyni Antonssyni
þaö atriöi. Þaö er annars merki-
legt hvaö stjórnvöldum þessa
lands viröist alltaf umhugaö um
aö ofsækja þá mörlanda sem
kjósa aö sækja sér sumarauka út
yfir pollinn.
Enda þótt sá vetur sem nú er aö
kveöja megi kallast mildur I
veöurfarslegu tilliti, er ekki hægt
aö segja að sama veðurbliðan
hafi rlktá stjórnmálasviöinu. Þar
hefur Vetur konungur rlkt af
bjóöendur hafa aö sönnu veriö hér
á sveimi, aöallega til liös-
könnunar, og aö minnsta kosti
einn þeirra hefur þegar opnaö
kosningaskrifstofu, fleiri munu
vafalaust fylgja eftir alveg á
næstunni. Kosningaslagurinn
mun svo aö öllum llkindum
hefjast á fulluuppúr 5. mai, þegar
framboðsfresti lýkur.
Jöröin er nú þegar tekin aö
skrýöast hinum græna kjól
sumarsins, einkum { görðum sem
vita mót suðri, og eru i skjóli frá
svölum norðannæöingum. Akur-
eyri hefur löngum veriö þekkt
fyrir gróöur sinn og garöa. Munu
þar vera um aö ræöa áhrif frá
Dönum sem hér hafa búiö.
Raunar gætir danskra áhrifa
meir á Akureyri en nokkurs
staöar annars staöar hérlendis,
.og er nafn aðaltorgs bæjarins
„Ráðhústorg”, talandi tákn þess.
Þar hefur aldrei staöiö neitt ráö-
hús, þó það standi hugsanlega til
bóta. Danir sem hér settust aö
gáfu torginu þetta nafn til þess aö
þeir heföu eitthvaö sem minnti á
þeirra kæru Kaupinhafn I útlegö-
inni. Og nú hefur fréttst aö fara
eigi aö verja nokkrum milljóna-
tugum til dönskukennslu I Is-
lenskum fjölmiðlum. Að sjálf-
sögðu munu frændur vorir borga
brúsann, en ekki fylgir þaö sög-
unni hvort þarna sé verið aö finna
ráö til aö greiöa úr erfiöleikum
danskra kartöflubænda. Ef svo er
hafa þeir eignast óbrigöula
bandamenn þar sem eru Islensk
menntamálayfirvöld, miklu betri
bandamennheldur en sjálft Efna-
hagsbandalagið. Og hverjir hafa
drengilegar varið hagsmuni
danska hringsins Mikla Norræna
Ritsímafélagsins en eimmitt
ráðamenn Islenskra fjarskipta-
mála. Og þökk sé voru blessaöa
Rlkisútvarpi fyrir þaö hversu
greinargóðar fréttir þaö flytur
okkur af þvi þegar öskukarlar eöa
náöhúsveröir I einhverjum
dönskum smábænum fara I verk-
fall. En sleppum öHu gamni .
Ekkier annaöhægt aösegja en aö
áhrif Dana hér á Akureyri hafi
verið jákvæö. Þeim eigum viö aö
þakka þann sérstæöa sjarma sem
yfir bæjarbrag öllum er, og I
augum margra erlendra feröa-
manna minnir mjög á meginland
Evrópu. Hið sérstæöa megin-
landskennda loftslag á aö sönnu
sinn þátt líka, en þaö dregur þó
engan veginn úr hlut Dana, nema
slður sé.
Þaö er sjálfsagt aö við ts-
lendingar tileinkum okkur þaö
sem jákvætt má teljast úr menn-
ingu annarra þjóöa, Dana jafnt
sem annarra. Þaö er vafalaust
margt sem viö getum af Dönum
lært. Um þaö ber meðal annars
Akureyri glöggt vitni. En of mikið
má af öllu gera. Margar ný-
frjálsar þjóöir til dæmis I Afríku
v hafa farið flatt á þvi aö reyna I
ákafa aö tileinka sér tungu og
menningu fyrrverandi nýlendu-
herra sinna I Evrópu. Þær hafa
oft glatað með öllu eigin menn-
ingu, og fyrrverandi nýlendu-
herrar hafa náö menningarlegri
einokunaraöstööu, sem slöar
hefur leitt af sér einokunaraö-
stööu bæöi á efnahags- og stjórn-
málasviöi. Og allt þetta hefur
gerst meö þegjandi samþykki, og
jafnvel fyrir þrýsting frá stjórn-
völdum þessara ungu rlkja. Von-
andifalla Islendingar ekki I þessa
gryfju nú, 36 árum eftir stofnun
lýöveldisins.
Þaö vorar við fjöröinn. Þýöur
sunnanblærinn strýkur mildri
hendi sinni um vanga broshýrra
vegfarenda sem spóka sig I
Hafnarstrætinu I sólskininu. Og á
fögrum norðlenskum vordegi er
svo undur auövelt aö gleyma allri
þeirri óáran sem blessaöir stjórn-
málamennirnir þreytast ekki á aö
útmála fyrir landslýö. Voriö, ást-
in, blómin. Af hverju ekki aö
njóta þessara lifsgæöa meöan
þjóöarskútan siglir hratt I átt aö
feigöar boöa. Sjálfsagt ná lands-
feöurnir aö sveigja hana I rétta
stefnu rétt áöur en strandiö verö-
ur. Að minnsta kosti hefur þeim
aö þvi er viröist alltaf tekist þaö
hingað til.
HAKARL
VANRÆKTIR
FISKMARKAÐIR
Þaö eru uggvænleg tlöindi sem
berast til landsins frá
Bandarlkjunum um þessar
mundir varöandi fiskmarkað
islendinga þar i landi. Þeir sem
eru kunnugir þessum málum
segja aö viö þessu hafi alltaf mátt
búast, þótt þeir hinir sömu hafi
ávallt neitaö þvi á opinberum
vettvangi aö nokkur samdráttur
eöa verölækkun væri I aðsigi á
þessum mikilvægasta útflutn-
ingsmarkaöi okkar Islendinga.
Þessar fréttir eru geröar opin-
berar um leiö og fer aö sverfa til
stáls á vinnumarkaöi hérlendis,
og auövitaö notfæra vinnu-
veitendur sér þetta I hræöslu-
áróöri þeim sem þeir munu reka I
vinnudeilunum hér á næstunni.
A undanförnum árum hafa
sölufyrirtæki Sambandsins og SH
I Bandarfkjunum fjárfest geysi-
lega þar vestra I stærri verk-
smiöjum en einkum og sér I lagi
hefur þó SH fjárfest I stærri
frystigeymslum. Þaö er þvl sjálf-
gefiö aö þeir hafa þurft aö selja
meira til aö hafa upp I kostnaö viö
þessar framkvæmdir og þaö
skyldi þó aldrei vera aö of mikil
áhersla hafi veriö lögö á Banda-
rlkjamarkaö eftir allt saman.
EFTA og EBE
opnuðu Evrópumarkað
Meö inngöngu tslands I Efta og
viöskiptasamningunum viö Efna-
hagsbandalagiö opnuöust tslend-
ingum góöir markaöir fyrir
frystar sjávarafuröir. Land-
helgisstrlðin viö Breta og Þjóö-
verja uröu aö vlsu til þess aö þvti
seinkaöi nokkuö aö tslendingar
geröu verulegt átak i sölu á þess-
um mörkuöum. Kunnugir
mennitelja aö eim I dag séu þessir
markaöir vanræktir, — vegna of
mikillar áherslu a Bandarikja-
markað.
Þaö er eins og meö ollukaup
tslendinga og fisksöluna, þaö er
stórhættulegt aö reiöa sig aö
mestu leyti á einn og sama
markaöinn. Aö vlsu hafa tslend-
ingar á undanförnum árum selt
mikinn fisk til Sovétrtkjanna, en
sá fiskur er I allt öörum „klassa”
en sá fiskur sem viö seljum til
Bandarikjanna. Þetta hefur mik-
iö veriö heilfrystur fiskur, eöa þá
i stórum og miklum pakkningum,
sem eru góöar út af fyrir sig, en
gefa minna I aöra hönd, en til
dæmis neytendapakkningar.
A undanfömum árum hafa
islensku fisksölusamtökin sýnt
mikla prósentuaukningu I sölu á
fiski I neytendaumbúöum á
Evrópumarkaö, einkum og sér I
lagi þó á Bretlandsmarkaö. Ef
rétt er munað þá fimmfaldaöist
salanhjá Sambandinu I Bretlandi
I fyrra eöa hitteöfyrra. Sýnir
þetta ekki betur en allt annað aö
þessi markaður hefur veriö
vanræktur, og þaö er auövelt aö
sýna miklar prósentu- og áukn-
ingartölur, en þegar kemur aö
magninu þá kárnar gamanið.
Þaö skal viöurkennt aö viö höf-
um fengið mjög gott verö fyrir
sjávarafuröir okkar á Banda-
rlkjamarkaöi og notiö þar vildar-
kjara varöandi innflutningstolla,
en ef sama rækt heföi nú veriö
lögö við Evrópumarkaðinn, hver
heföi árangurinn þá oröiö?
Eitt er víst aö Islendingar á
ferö I Evrópu koma ekki auöveld-
lega auga á íslenskar sjávaraf-
uröir I kæliboröum stórmarkaða
þar, en hinsvegar má stundum
sjá „Made in Denmark” á fryst-
um sjávarafurðum þar. Ekki geta
Danir státaö af jafn góöu hráefni
og viö, og vantar þar mikiö á, en
hinsvegar eru þeir betri sölu-
menn en viö, og reyndar betri
sölumenn en margar stórþjóöir.
Þaö er llka skýringin á þvl hvers-
vegna Danir geta lifaö svo margir
saman I litlu og hráefnissnauöu
landi.
Meiri fjölbreytni vantar
Uppbygging fiskiskipaflotans á
undanförnum árum hefur aö
langmestu leyti miöast viö söluna
á Bandarlkjamarkaö . Hingaö
hefur verið hrúgaö togurum, sem
aö lang mestu leyti er ætlað aö
veiöa þorsk fyrir Bandarlkja-
markaö. Frystihúsin hafa veriö
byggö upp meö Bandarikjamark-
aö I huga, og nær allt hefur miðast
viö þann markaö. Hins vegar
viröist lltil rækt til dæmis hafa
veriö lögö viö aö byggja upp flota
fyrir til dæmis djúprækjuveiöar,
sem á undanförnum árum hafa
gefiö góöa raun. En bátaflotinn er
ekki hentugur fyrirþessar veiöar,
Litlu pungarnir viö Isafjaröar-
djúp, sem stunda innfjaröarveiö-
ar á vetrum eru farnir aö sækja á
djúprækjumiöin, þótt þeir séu I
raun og veru alls ekki heppilegir I
fyrsta lagi til veiðanna og einnig
hlýtur aö vera mikið áhættuspil
aö vera á þessum litlu koppum
tugi mllna noröur I hafi og tveir
og þrlr menn á. Sem betur fer
hafa ekki oröiö slys á þessum
veiöum og vonandi veröa ekki
slys viö þær
Hér viö túnfótinn hjá okkur eru
miklar kolmunnagöngur á hverju
vori og fram eftir sumri. Þaö hef-
ur veriö eytt milljónatugum i
vinnslutilraunir á þessunr fiski en
hinsvegar virðist sem minni
gaumur hafi verið gefinn aö
veiöunum sjálfum og markaös-
öflun. Nokkur islensk skip hafa
fremur af vilja en mætti veriö að
reyna viö kolmunnann en árang-
ur misjafn. A sama tlma hafa
Sovétmenn mokað þessum fiski
upp rétt viö 200 mllna mörkin.
Fyrst þeir geta i fyrsta lagi veitt
þennan fisk og I ööru lagi komiö
honum I verö, þvl ættum viö þá
ekki lika aö geta þaö. Þeir greyin
hafa enga höfn aö landa I og veröa
þvi aö gera þetta allt á dýrari
máta en við sem getum skóflað
þessum fiski upp viö bæjardyrn-
ar. Þaö er eitthvað aö hjá okkur i
þessum málum.
Svona mætti taka fleiri fiski-
tegundir. A meöan viö vorum I
þorskastrlöi viö Breta, þá höföu
Þjóöverjar leyfi til aö veiöa karfa
og ufsa innan fiskveiöilögsögunn-
ar. Nýtum viö þá markaöi nógu
vel sem viö gætum haft fyrir
þessar tegundir, þaö er spurning.
Hversvegna þurfum viö aö
greiða svo og svo mikiö til sjó-
manna og útgeröarmanna, svo
þeir sjái sér fært aö veiöa þennan
Ðsk. Er ekki þarna llka eitthvaö
aö Þaö skyldi þó aldrei vera aö
viö heföum vanrækt söluhliöina á
þessum nlálum. Kannski væri
þaö ráö aö biöja Dani aö selja
þessar afuröir fyrir okkar.
Hákarl