Helgarpósturinn - 27.06.1980, Blaðsíða 23

Föstudagur 27. júní l980
Prambjóðendur til forsetakosninganna eiga nú aðeins iokasprett baráttunnar eftir.
SPENNANDI NÓTT FRAMUNDAN
Forsetakosningar eru I eðli sinu
talsvert frábrugönar þingkosn-
ingum — aö sumu leyti skemmti-
legri, en ööru leyti leiðinlegri. t
forsetakosningum er eingöngu
kosið um manneskjur, og það til
að gegna embætti sem i sjálfu sér
er ekki mjög valdamikiö. t slikum
kosningum er fyrirfram fylgi
frambjóðenda yfirleitt ekki neitt,
og það fer alveg eftir kosninga-
baráttu, og persónulegum eigin-
leikum frambjóöenda hver úr-
slitin veröa.
t þingkosningum er hinsvegar
ekki aðeins kosið um menn,
héldur og málefni. Og þar er
fylgið býsna fast. Ofugt við for-
setakosningarnar skiptir ekki
miklu máli hvort einhver þing-
flokksformanna stendur sig betur
i sjónvarpi en annar. Slikt ræöur
ekki lirslitum en frammistaöa
forsetaframbjóðenda rétt fyrir
kosningar getur gert það.
Ekki þannig að svo hafi veriö.
Ljöst er að allir frambjóð-
endumir eru hinir frambærileg-
ustu, og enginn þeirra skarar svo
fram dr að hann eigi eftir, eða
hafi, slegið algjörlega i gegn i
fjölmiðlum. Kosningabaráttan
hefur veriö jöfn og reyndar svip-
uð hjá öllum frambjóðendum, og
er ekki litrikari en gengur og
gerist.
En hvað gerist á sunnudaginn?
Helgarpósturinn hafði samband
........
Fyrir rúmri viku kvað hæsti-
réttur Bandarikjanna upp dóm i
einkaleyfismáli, sem verið hefur
að þokast upp eftir bandariska
dómskerfinu siðan 1972, þegar
visindamaöur að nafni Ananda
Chakrabarty sótti um einkaleyfi á
bakteriu. Með naumasta meiri-
hluta sem um getur verið að
ræða, atkvæöifimm dómara gegn
mótatkvæöi fjögurra, dæmdi
hæstiréttur, að samkvæmt
bandariskum lögum væri
bakteriur einkaleyfishæfar og
veitti Chakrabarty einkaleyfis-
rétt á hagnýtingu nýja bakteriu-
stofnsins, sem hann bjó til i
rannsóknarstofu General
Electric i Schnectady.
Einkaleyfiö á bakteriunni getur
orðið visindamanninum og vinnu-
við nokkra aðila á kosningaskrif-
stofum frambjóöendanna og
eftirfarandi samantekt er byggð
á þeim samtölum, og fréttum
undanfarinna daga.
óneitanlega hefur Vigdis stolið
senunni að vissu marki I þessari
baráttu. Einkumfyrirtvennt:
er kvenkyns, og hún er ógift.
Gegn henni eru I framboði býsna
heföbundin „forsetahjón”. Sam-
kvæmt skoðanakönnunum hefur
Vigdis haft ásamt Guðlaugi mest
fylgi frambjóðendanna en hvaðan
það fylgi kemur er ekki gott að
segja. Eflaust fær hún ótal at-
kvæði frá konum og körlum, sem
viljameð þvfáðkjósa hana leggja
lóð á vogarskálar jafnréttisbar-
áttunnar. En hið gagnstæða er
einnig til i dæminu. Konur á aldri
Vigdisar, frá 45 til 60 ára, eru ekki
taldar fjölmennar i stuðnings-
mannahópi hennar, heldur fyrst
og fremst yngri konur. Og sú
skoöun eráberandi að Vigdls eigi
sér mun fleiri andstæðinga en
Guðlaugur sem er ekki sérlega
umdeild persóna, og veröi ein-
hver hreyfing á stuönings-
mönnum Péturs og Alberts yfir á
annað hvort þeirra — þá hagnist
Guðlaugur fyrst og fremst. Þessi
skoðun hefur verið kölluö þrlliöa
hræðslunnar.
Pólitik hefur sömuleiðis sitt að
segja i þessari baráttu. Albert er
einn frambjóöenda yfirlýstur
fylgjandi ákveöins stjórnmála-
flokks. Vigdis hefur veriö orðuö
við Alþýðubandalagið og Guö-
laugur við Framsóknarflokkinn
og einnig Sjálfstæðisflokkinn.
PéturviöSjálfstæöisflokkinn. Hin
þrjú siöasttöldu eigi þó sameigin-
legt að vera ekki lituð neinum
skýrum pólitiskum litum. Stjórn-
málin draga samt örugglega
fylgismenn i dilka I þessum kosn-
ingum eins og öðrum, og það á
ekki aðeins við um Albert. Vigdis
á eflaust á hættu að missa eitt-
hvað vegna stjórnmálanna, hvort
sem hún er vinstri sinnuð eða ekki
og Albert lika. Pétur og Guölaug
hefur fólk ekki staösett eins og
Vigdisi.
Með nokkrum sanni má segja
að Albert hafi haft forskot á meö-
frambjóðendur sina þegar bar-
áttan hófst. Bæði var, aö hann
hefur um árabil verið þekktur
maður I þjóöfélaginu, og eins að
hann lýsti yfir framboði sinu
langt á undan hinum. Pétur kom
næsturá eftir honum, en öfugt við
Albert, var hann svotil óþekktur
meðal þjóöarinnar. Sumir höfðu
t.d. aldreiheyrt hans getiö. Siðast
komu svo Vigdis og Guðlaugur,
sem bæði voru nokkuð þekkt af
störfum sinum.
Liklegt má telja að Albert hafi
snemma fengið sitt fylgi. Hann
hefur verið hjálplegur vib marga,
Blikur eru á lofti I heimi visindanna, vegna einkaleyfa á bakterium.
deoxyribo-kjarnasýru (DNA) tenginga i rannsóknarstofum má
fyrir tæpum þrem áratugum, hef- taka interferon. Takist aö búa til
EINKALEYFI Á BAKTERlU BEINIR
ATHYGLI AÐ ERFÐAVÍSASPLÆSI
veitanda hans verðmætt, þvi
kvikindiö hefurþanneiginleika aö
geta nærst á jaröollu og melt
hana I einfaldari og auðleysan-
legri efnasambönd. Gera menn
sér vonir um að þarna sé fundiö
áhrifarikara ráð en áöur hefur
þekkst til aö þrifa til eftir ollu-
mengun hvort heldur er I smáum
eöa stórum stil
Ekki eru þaö þó fjármunimir
sem um kann að vera að tefla,
sem valda þvl aö dómur hæsta-
réttar Bandarlkjanna í bakteriu-
málinu hefur vakiö athygli og
umræöur. Astæðan er sú, að nú
viröist greiö leiö til aö tryggja sér
afrakstur af þvl aö búa til nýjar,
hagnýtar llfverur, og uppgötvanir
I erfðafræði á slðustu áratugum
hafa getiö af sér erfðanýjunga-
tækni, sem gerir mönnum fært að
búa til nýjar tegundir llfvera
gæddar eiginleikum sem ekki er
að finna I nátturunni.
Síðan vísindamenn við Cam-
bridge-háskóla I Englandi skýrðu
byggingu erf ðaef nisins
ur sameindaliffræði fleygt fram.
Samsetning erfðavlsa hefur verið
kortlögð nákvæmlega og aðferðir
eru fundnartil að taka þá í sundur
og skeyta saman á ný, þannig að
nýir erföaeiginleikar myndast.
Þetta kallast erfðavísasplæs, og
er heitiö dregið af tógvinnu.
Oliugráöuga bakterlan hans
Chakrabarty var ekki búin til
meö erfðavlsasplæs, heldur að-
feröum bakterlufræöinnar, sem
kalla mætti bakterlukynbætur.
Engu aö slður snúast umræöur
um einkaleyfisveitinguna honum
til handa um áhrif dómsniður-
stööunnar á starfsskilyrði þeirra
vlsindamanna, sem fást viö
erfðavisasplæs. Þótt sú aöferð sé
enn á frumstigi, hefur reynst unnt
aö mynda með henni bakterlu-
stofna sem gefa af sér verðmætar
afuröir. Má þar nefna vaxta-
hormón manna, insúlln af þeirri
gerð sem myndast I manns-
líkamanum og veiruvarnarefniö
interferon.
Til dæmis um þýðingu DNA-ný-
með erföavisasplæsi bakteriu
sem gefur af sér interferon I
verulegu magni, getur þaö haft
gifurlega þýöingu fyrir læknavis-
indin og veitt framleiöendum
feikna tekjur. Interferon er það
efni sem vinnur á veirum I
mannsllkamanum. Með fram-
leiðslu á þvi er hugsanlegt að auð-
velda lækningar veirusjúkdóma,
þar með talin krabbamein að þvi
leyti sem veirur eiga þátt I mynd-
un meinsins.
Það stendur rannsóknum á
lækningamætti interferons fyrir
þrifum, að mjög örðugt er að
vinna þaö, vegna þess hve örlltið
magnið er sem myndast I llköm-
um manna og dýra. Vinnsla inter-
ferons úr sláturafuröum annars
vegar og hvltum blóökornum
manna hins vegar er mæld I milli-
grömmum, og framleiðslukostn-
aöur er gífurlegur. Fyrsta til-
raunin sem máli skiptir til að
kanna gagnsemi interferon til
krabbameinslækninga er nú að
hlaupa af stokkunum á vegum
margir hafa af honum persónu-
lega reynslu, og hann á auk þess
áreiðanlega stuðning viss hóps af
sjálfstæðismönnum. Þeir sem
Helgarpósturinn hafði samband
við voru nokkuð sammála um aö
kosningabarátta hans, þótt hún
hafi veriö vel skipulögö, hafi ekki
haft mikil áhrif. Albert sé þannig
týpa, aö annaö hvort llkar þér
hann, eða ekki. Hann er skapmik-
ill. . og undanfarna daga hefur
hann verið harðoröur, og neitaði
m.a. að tala við Visi um skoöana-
könnun blaðsins. Einn stuðnings-
manna hans sagði t.d. að stund-
um væri erfitt að eiga viö
„gamlar einleiksstjörnur” eins
og Albert.
Eins og áður sagði var Pétur
litt þekktur maöur áður en hann
lagði útl þessa baráttu. Það hefur
þvl varla komið á óvart að hann
hefurbætt viðsig atkvæðum eftir
því sem nær dregur kosningum.
Hans stuðningsmenn gera sér enn
vonir um sigur hans, og telja
meðbyrinn sllkan að lógerlegt sé
annað en að reikna með honum I
baráttunni. Þeir benda á að enn-
þá sé stór hluti kjósenda óákveð-
inn, og að þaö sé fyrst og fremst
Pétursem geti vænst atkvæðanna
sem þar liggja. Um þaö skal ekki
dæmt hér, en stuðnngmenn hans
og hann sjálfur hafa kvartaö sár-
an yfir rlkisfjölmiölunum og
framlagi þeirra til baráttunnar.
Nú mun vera minna fjallaö um
forsetakosningarnar I sjónvarpi
en áriö 1968, og hefur þó mikiö
vatn run iðtilsjávar.Eins og aö-
stæöur eru hefur þetta komið harl
ast niður á Pétri, segja hans
stuðningsmenn, vegna þess að
það er besta leiðin til kynningar.
Einn mánuð enn, segja þeir, og
við vinnum örugglega.
Fyrir kosningarnar 1968 fóru
engar skoðanakannanir fram
hliöstæðar við þær sem slðdegis-
blööin hafa veriö aö gera. Þá var
hinsvegar mikið um vinnustaöa-
NNLEl
YFIRSÝN
»f riun
breska lyfjaframleiðslufyrir-
tækisins Wellcome og Imperial
Cancer Research Fund. Eiga
fimmtlu til hundraö krabba-
meinssjúklingar aö fá interferon-
meðferö. Það magn af interferon
sem nægir til aö halda tilrauninni
áfram I eitt ár kostar 1.1 milljarð
króna, eða milli tlu og tuttugu
milljónir á hvern sjúkling. Af-
brigði krabbameins sem liklegast
þykir að interferon gagni við eru
beinkrabbi, brjóstakrabbi, blóð-
krabbi og eitlakrabbi.
DNA-nýtenging sem hefði I för
með sér stóraukna framleiðslu á
interferon með lækkuöum til-
kostnaði er þvl mikiö keppikefli
visindamanna og lyf ja-
framleiöenda. Dómurinn um
einkaleyfisrétt á llfverum með
eiginleika sem búnir eru til I
rannsóknarstofum hlýtur að ýta
undir tilraunastarfsemi á þvi
sviði. Þess hefur gætt I vaxandi
mæli á slðustu árum, aö vlsinda-
menn sem starfa að sameindalíf-
fræði hafa annaö hvort tekiö upp
samstarf við iönfyrirtæki sem
áhuga hafa á aö hagnýta árangur
af rannsóknum þeirra eða stofnað
eigið fyrirtæki til aö þróa visinda-
legar niðurstöður til framleiðslu
og sölu afurða.
Þá hefur þess einnig gætt, aö
sameindallffræöingar eru ekki,
jafn opinskáir um starf sitt á vls-
indaráðstefnunum og áður og enn
tiökast I öörum greinum. Astæöan.*
er sú, að þeir vita að árangur af
vlsindarannsóknum á þessu sviði
getur haft mikla fjárhagslega
þýðingu, og eru varir um sig
gagnvart keppinautum. Kostur á
einkaleyfaveitingum er talinn lik-
legur til að draga úr ástæöu fyrir
slikri leynd.
Þó er dregið I efa aö einkaleyfi
á árangri af erfðavlsasplæsi hafi
stórfelld áhrif á þessu
rannsóknarsviöi.Kemurþartil ..•
aö tengingamöguleikarnir eru
svo fjölmargir að llkur eru yfir-
gnæfandi á aö um margar leiðir
n m t » i t ) i i i t t t t , t «* t t t * . t t t
1» • * ............
« t « « ..........‘ | i| 4 >
23
kannanir. Úrslit þeirra kosninga,
störsigur Kristjáns, kom samt
sem áður öllum á óvart. Hann
fékk um tvo þriöju atkvæöa, sem
var meira en nokkur haföi búist
viö.
Það er Jþvl ljóst að útilokað er
að spá nokkru um úrslit þessara
kosninga. Baráttan kemur þó að
öllum llkindum til með að standa
milli Vigdlsar og Guölaugs. 1
tveim siðustu skoðanakönn-
unum, — sem Vlsir gerði um
helgina og Dagblaðið á miöviku-
daginn er svotil enginn munur
á þeim Guðlaugur er aöeins yfir 1
Visiskönnuninni, en Vigdis i
þeirri sem Dagblaöiö geröi. Og I
könnun Dagblaðsins kom fram
að sá stóri hópur sem á eftir að
ákveða sig er fyrst og fremst að
velta fyrir sér hvort þeirra á að
verða fyrir valinu. Þessi hópur er
næstum einn fjórði af öllum kjós-
endum I forsetakosningunum og
það er greinilega hann sem
kemur tilmeoað ráða úrslitum.
En eins og dæmið frá kosningun-
um þegar Kristján Eldjárn var
kjörinn forseti með miklum at-
kvæðamun sýnir, þá er ekki hægt
að spá neinu um úrslitin nú. Pétur
og Albert gætu þess vegna komið
á óvart.
Eitt enn. Þessi kosningabarátta
hefur að mestu leyti verið hrein-
leg. Litiö hefur farið fyrir slúðri
og andstyggilegheitum, en það
litla sem þaö nú er, hefur oftast
veriö stefnt gegn Vigdlsi. „Það er
ekkert vafamál aö Vigdls hefur
mest oröiö fyrir barðinu á sllku,
og það er einfaldlega vegna þess
aö hún er kona”, sagði einn af
stuðningsmönnum hennar. Sá
bætti viö að það skemmdi þó ekki
fyrir, — þessar sögur væru svo
fáránlegar og ótrúlegar aö enginn
legði trúnaö á þær.
Semsagt spennandi kosningar-
nótt framundan.
Eftir
Guðjón
\rngrlmsson
Eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
geti veriö að ræða aö sama
marki.
Þess er nú beðið meö eftirvænt-
ingu, hver niðurstaða veröur af
einkaleyfisumsókn sem tveir
bandariskir háskólar, Stanford-
háskóli og Kaliforniuháskóli I San
Francisco hafa lagt fram fyrir
hönd tveggja brautryöjenda 1
sameindallffræöi, þeirra Stanley
Cohen og Herbert Boyer. Fyrir þá
er sótt um einkaleyfi á aðferðum
við erfðavisasplæs.
Einkaleyfiö á bakteriu hefur
vakið enn einu sinni umræöur um
siðrænt mat á DNA-nýtengingum
og eftirlit með sllkri vlsindastarf-
semi. Ljóst er að með þessari aö-
ferð má ekki aðeins kalla fram
gagnlega eiginleika hjá llfverum,
heldur einnig skaövænlega. Og
eftir þvf sem erföavlsasplæs
þrdast, verðurekkiaðeins unnt aö
beita því viö smásæjar lifverur
heldureinnig æðridýr. Um það er
til aö mynda rætt, aö meö þessari
aðferö sé hugsanlegt að ráöa bót á
erfðakvillum manna.
Hingað til hefur Heilbrigöis-
málastofnun Bandarlkjanna haft
yfirumsjón og eftirlit meö erföa-
vlsasplæsi þar I landi. Var þaö
fyrirkomulag tekið upp að frum-
kvæði þeirra sem ruddu brautina
I vfsindagreininni. Þeim var
manna best ljóst, hve vandmeð-
farin og afdrifarik starfsumi
þeirra getur verið.
Nú hafa fulltrúar helstu krist-
inna safnaða og gyöingasam-
félagsins f Bandarikjunum skor-
að á Carter forseta, í kjölfar
einkaleyfisins á bakterlu,að beita
sér fyrir könnun færustu manna á
því, hver þörf sé á eftirliti og um-
sjón af ríkisvaldsins hálfu með
rannsóknarstarfsemi, sem I raun
og veru snýst um þaö aö búa til
nýjar tegundir lifandi vera með
áöur óþekkta eiginleika.