Helgarpósturinn - 27.03.1981, Blaðsíða 23

Jie/garposturinn
FÖstudagur 27. mars 1981
Fá mál eru vi&kvæmari og lik-
legritil aö valda deilum meöal al-
mennings í þéttbýli, en skipulags-
mál. Það er þó ekkert óeðlilegt,
þar eð skipulag byggðar mótar
næsta umhverfi fólks, er hluti af
hinum hversdagslega veruleika
þess, og verður þessutan sjaldn-
ast aftur tekið. Og þvi fyrr sem
slikar deilur hefjast, þvi betra.
Segja má, að Reykvikingar hafi
nýlega gengið i gegnum harðar
deilur um Breiðholtshverfin. Þær
deilur urðu mestar eftir að upp-
byggingin var komin af stað og
snerust um þaö hvernig byggðin
átti að vera — eöa öllu heldur
hvernig byggðin hefðiátt að vera.
Nvi virðast i uppsiglingu nýjar
deilur um skipulagsmál. Sá er þó
munurinn, að þegar þær byrja,
eru framkvæmdir ekki hafnar.
Ennfremur virðast þær þegar
vera orðnar flokkspólitiskt deilu-
mál, jafnvel áður en málið hefur
stýra, væri hagkvæmara að
byggja upp fyrst. Keldna- og Úlf-
arsfellssvæðið var raunar endur-
skipulagt að mestu leyti, en
Skipulagsnefnd taldi rétt að
geyma framkvæmdir þar þangað
til eftir núverandi skipulagstima-
bili lýkur, árið 1998.
Deiluaðilar, þ.e. meirihluti og
minnihluti Skipulagsnefndar,
hafa lagt fram ýmis rök, sem eiga
að sanna ágæti hvors byggingar-
svæðisins fyrir sig, en sýna fram
á, að heimskulegt sé að byggja á
hinu. En einn af nefndarmönnum
i Skipulagsnefnd sagði i samtali
við mig, að i rauninni hafi hvor-
ugur aðilinn algjörlega pottþétt
rök fy rir sinu máli. Sá er hlynntur
Rauðavatnshugmyndinni, en
benti þó á, að það sé i rauninni
girnilegt að byggja úti á Gufu-
nesi, sérstaklega á nesinu
sunnanverðu. Og þegar ég ræddi
við Sigurð Harðarson, formann
RfcyKJAVfKUR
Þvi fyrr sem deilur um skipulag á
nýjum bvggingarsvæðum hefjast
þvi betra.
Inn til dala, upp til heiða
eða yfir ála og sund?
verið tekið fyrir i borgarstjórn og
borgarráði og stjórnmálaflokk-
arnir tekið opinbera afstöðu.
En um hvað stendur svo
deilan? 1 sem stystumáli stendur
hún ekki um það hvort byggja eigi
ný ibúðarhverfi á einum stað
frekar en öðrum, heldur á hvor-
um þeirra valkosta sem fyrir
hendi eru, skuli byrjað fyrr.
Eitt af siðustu verkum meiri-
hluta Sjálfstæðismanna i borgar-
stjórn fyrir siðustu kosningar var
að samþykkja endurskoðað aðal-
skipulag Reykjavikur. Þar var
gert ráð fyrir þvi, að næsta bygg-
ingarsvæði borgarinnar yrði i
landi Keldna og við úlfarsfell.
Siðan gerðist það, eftir að stjórn-
arskipti urðu i Reykjavik, að
Borgarskipulag og Skipulags-
nefnd Reykjavikur unnu upp til-
lögur að skipulagningu svæðisins
við Rauðavatn, i Norðlingaholti
og Artúnsholti, sem að þeirra
mati, sem þessum stofnunum
Við siðustu stjórnarskipti i Pól-
landi leit út fyrir að hlé gæti orðið
á þjóðfélagsátökum. Ljóst var að
nýi forsætisráðherrann, Wojciech
Jaruzelski, og foringi frjálsu
verkalýðshreyfingarinnar Sam-
stöðu, Lech Walesa höfðu fullan
hug á að svo yrði. Jaruzelski
beindi þvi til Samstöðu i stefnu-
ræðu stjórnar sinnar, að þriggja
mánáða hlé yrði gert á verkfalls-
aðgerðum af hálfu verkalýðs-
sambandsins. Walesa beitti sér
fyrir að stjórn Samstöðu féllst á
málaleitan forsætisráðherra.
Mánuði eftir að stjórnvöld og
verkalýðshreyfing bundu þetta
vopnahlé fastmælum, er það að
rakna upp. Við biasir i næstu viku
allsherjarverkfall, sem haft getur
hinar alvarlegustu afleiðingar.
Komið hefur á daginn, að forustu-
sveitirnar á báða bóga hafa ekki
nema takmarkað vald á þeirri
Skipulagsnefndar, sagði hann, að
komi það i ljós, að ekki sé rétt að
iétta vatnsvernd af Rauðavatns-
svæðinu, sem þó liti út fyrir að
verði gert, verði að sjálfsögðu
ákveðið að byggja á Gufunesi i
staðinn. Hann benti lika á, að
veröi byggt á Rauðavatnssvæð-
inu, verði vatnið úr Bullaugum
eingöngu notað til iðnaðar, en
drykkjarvatn fengið úr nýjum
holum, sem verið er að virkja i
Heiðmörk.
En af öllum þeim rökum, sem
hafa komið fram i málinu i fjöl-
miðlum undanfarna daga, virðast
þau sterkust, að með þvi að
byggja fyrst uppi við Rauðavatn
og I Norðlingaholti, er hægt að
sneiða hjá nýju „Breiðholtsævin-
týri”, þ.e. byggja upp íbúöar-
hverfi það langt frá öllum þjón-
ustustofnunum, að fyrstu árin
þurfi ibúarnir að sækja alla þjón-
ustu, þar á meðal verslanir og
skóla, talsvert langt (i Arbæjar-
hverfi eða Breiðholt). Verði byggt
samkvæmt nýju tillögunum er
gert ráð fyrir að „prjóna” byggð-
ina við Arbæjarhverfið, þannig að
þjónustustofnanir þar muni nýt-
ast væntanlegum ibúum. Auk
þess er gert ráö fyrir tengibraut-
um við Breiðholtið, og þangað
yrði stutt að sækja ýmsa þjón-
ustu, til dæmis skóla.
Það styður ekki sist þessi rök,
að frá þvi 1977, þegar aðalskipu-
lagið var samþykkt, hafa spár um
fjölgun ibúa i Reykjavik breyst
talsvert. Núna er gert ráð fyrir
talsvert minni fjölgun en þá, svo
skakkar um 15000 manns. Við það
bætist, að núverandi borgar-
stjórnarmeirihluti hefur beitt sér
fyrir þvi, sem nefnt er „þétting
byggöar”, sem hefur raunar ver-
ið mjög umdeild, þar eð margir
telja, að með henni verði gengið á
útivistarmöguleika Reykvikinga
innanborgarmarkanna. Það eru
þó fyrst og fremst byggingasvæð-
Lech Walesa á fundi
Taugastríð pólsks verkalýðs
er við valdhafana i Moskvu
þróun, sem hófst með sigri Sam-
stöðu i stórverkföllunum siöast-
liðið sumar.
Walesa og sambandsstjórn
Samstöðu ráða ekki yfir verka-
lýðsfélögunum á einstökum stöð-
um, sem i vaxandi mæli beita
vinnustöðvunum til að knýja á um
mannaskipti i valdakerfinu,
krefjast þess að settir verði af
valdsmenn sem illa eru þokkaðir
fyrir harðstjórn á liönum árum
eða fjármálaspillingu. Rikis-
stjórnin hefur fyrir sitt leyti ekki
taumhald á mönnum, sem enn
eru í áhrifastöðum en sjá sina
sæng upp reidda ef áfram heldur
hreinsun i valdaflokki og embætt-
iskerfi.
Þessar aöstæður leiddu til at-
viksins i borginni Bydgoszcz, sem
varð til þess að uppúr sauð, Meö-
an fulltrúar Samstöðu sátu á
fundi með embættismönnum, þar
á meðal einum aðstoðarráðherra,
i aðsetri héraðsstjórnarinnar, var
sendur á vettvang 200 manna lög-
regluflokkur, sem skipaði Sam-
stöðumönnum að rýma fundar-
salinn. Þegar þeirneituðu var afli
beitt, af slikum þjösnaskap að
fjórir fulltrúanna hlutu veruleg
meiðsl^einn lifshættuleg.
Síðan hefur deilan sem lög-
regluárasin i Bydgoszcz vakti
magnast stig af stigi, svo nú er
undirbúið allsherjarverkfall um
óákveðinn tima um allt Pólland á
þriðjudag, ef ekki semst milli við-
ræðunefnda Samstöðu og rikis-
stjórnarinnar. Deildir Samstöðu
eru í'óða önn að flytja aðsetur sitt
i helstu verksmiðjubyggingar á
hverjum stað, og búa sig þannig
undir herlög og umsátursástand.
Samtimis fara fram umhverfis
Pólland og í landinu sjálfu heræf-
ingar Varsjárbandalagsins undir
stjórn sovétmarskálksins Kúli-
koffs, og bendir margt til að þeim
verði haldið áfram lengur en ráð
var fyrir gert i upphafi. 1 þvi felst
að sjálfsögðu hótun um sovéska
hernaðarihlutun i Póllandi.
Lech Walesa hefur sagt, að
hann sé sannfæröur um að lög-
regluárasin á fulltrúa Samstöðu i
Bydgoszcz sé ekki runnin undan
rifjum rikisstjórnarinnar, og ekki
sé völ á betri rikisstjórn frá
sjónarmiði verkalýðssambands-
ins en þeirri sem Jaruzelski veitir
forustu. 1 samræmi við þetta hef-
ur Walesa beitt sér af alefli til að
halda aftur af þeim i forustu
Samstöðu, sem lýsa vildu yfir
allsherjarverkfalli fyrst og láta
svo sjá, hvort rikisstjórnin slak-
aði ekki til og féllist á að refsa
þeim embættismönnum sem sig-
uöu lögreglunni á Samstöðu-
menn.
in i Laugardal og Sogamýri, sem
hafa valdið deilum, minna hefur
heyrst um svæðin I Fossvogi og
öskjuhliðinni, þar sem þegar er
farið að úthluta lóðum. Undir
þessa þéttingu byggðar fellur svo
liklega Artúnsholtið, sem er inni i
nýju tillögum meirihlutans.
Inn i þessar deilur hafa siðan
spunnist umræður um veðurfar á
þessum nýju byggingarsvæðum.
Fræg eru þau orð Daviös Odds-
sonar i sjónvarpinu á föstudaginn
var, að meirihluti Skipulags-
nefndar ætli sér „inn til dala og
upp til heiða”. Það má segja, að
það sé rennt nokkuð blint i sjóinn,
hvað veðurfarið varðar, þvi litlar
veðurfarsathuganir hafa veriö
gerðar við Rauðavatn og ná-
grenni. Þó má benda á, að bygg-
ingar svæðið þar er aðeins að litl-
um hluta i 130 metra hæð, þar
sem búast má við, að veðurlag
geti orðið erfitt. A hitt hefur siður
verið bent, að i gömlu tillögunum
er gert ráð fyrir þvi, að byggt sé
allt upp i 150 metra hæð við
Úlfarsfell. Að öðru leyti er það
um veðurlag við Rauðavatn að
segja, að þar er meiri útkoma en
þar sem byggðin liggur lægra, og
þar með snjóþyngra á vetrum.
Vegna þess, að svæðið snýr móti
suöri, er hinsvegar skýlt fyrir
norðanátt, og sumarhiti jafnvel
hærri en viða annarsstaðar i
borgarlandinu. A það má raunar
lika benda, að liklega er nokkuð
skýltá Gufunesi sunnanverðu, en
á hinn bóginn er stór hluti Gufu-
nessins opirm fyrir norðanátt, og
þar veröur oft talsvert hvasst.
Það mætti lika sp>1rja hvort vitur-
legtsé að fara „yt'ir ála og sund”,
þar sem i gömlu tillögunum er
gert ráð fyrir mikilli brú yfir Ell-
iöavoginn og vegi út i Geldingar-
nes og þaðan upp á Kjalarnes.
Um einstaka kostnaðarliði
hinna ýmsu byggingarsvæða má
að sjálfsögðu alltaf deila. Einn
minusinn við að byggja upp við
INNLEND
YFIRSÝN f
ERLEND
Viðræður hafa verið dræmar
milli samninganefndar og rikis-
stjórnar. Er ljóst að endanleg
ákvörðun um afstöðu rikisstjórn-
ar liggur ekki fyrir fyrr en að
loknum miðstjórnarfundi Sam-
einaða pólska verkamanna-
flokksins, en svo nefnist
kommúnistaflokkurinn i Pól
landi, sem kemur saman á sunnu-
dag. Rikisstjórnin hefur jafn-
framt borið þvi við, að ekki liggi
enn fyrir skýrsla nefndar sem
hún skipaði til að kanna aðförina
að fulltrúum Samstöðu i Bydgo-
szcz, en hún hefur það auðvitað i
hendi sér hvenær þeirri skýrslu-
gerð lýkur. Eins og mál standa nú
eru horfur á þvi að til úrslita
dragi ekki fyrr en á mánudag,
daginn áður en allsherjarverkfall
á að hefjast.
Mieczyslaw Rakowski aðstoð-
arráðherra, sem er fyrir viðræðu-
nefnd rikisstjórnarinnar á fund-
unum með fulltrúum Samstöðu,
hefur látið svo um mælt, að Sam-
staða virðist i heilögu striði gegn
stjórnvöldum og við blasi að kom-
ið geti til bræðraviga meöal Pól-
verja, ef þar verði ekki breyting
á. Með þessu reynir talsmaður
rikisstjórnarinnar að ala á þeim
skoöanamun sem rikir i stjórn
verkalýðssambandsins um
starfsaðferðir i samskiptunum
við stjórnvöld.
Samstaða skákar hins vegar i
þvi skjóli, að óhugsandi er að
ráða bót á efnahagsöngþveitinu
sem I Póllandi rikir, og stjórnvöld
eiga á alla sök, nema skilningur
og samstarf takist með verka-
lýðshreyfingu og rikisvaldi.
Astandið má marka af þvi, að
þrátt fyrir skömmtun á sumum
matvælum, hafa yfirvöld kunn-
gert að ekki séu i landinu mat-
vælabirgðir til lengri tima en tólf
daga. Var þessi boðskapur einn
liður i viðleitni til að sýna fram á,
hversu alvarlegar afleiðingar
allsherjarverkfall myndi hafa.
Ekki er vafi á að eitt af þvi sem
heldur aftur af sovétstjórninni aö
_________________________ 23
Rauðavatn er til dæmis sá, aö
skolpleiðslur verða dýrari en yrði
byggt á Gufunesinu, einfaldlega
vegna þess aö þær eru lengri. Auk
þess þarf að setja upp tvær dælu-
stöðvar til að koma skólpinu til
sjávar, og i þvi sambandi hefur
lika verið nefnd dæling á regn-
vatni, sem hugsanlega gæti
mengað Rauðavatn, þótt engar
athuganir hafi farið fram á þvi.
Þegar á allt er litið má kannski
segja, að þessar deilur um hvar á
að byrja að byggja séu deilur um
keisarans skegg. Þvi var að mér
lættaf kunnugum, að hefði dæmið
verið á hinn veginn, þ.e. að nú-
verandi meirihluti heföi staðið að
aðalskipulaginu 1977, hefði nú-
verandi minnihluti sjálfsagt kom-
ið með aörar tillögur, og báðir að-
ilar barist fyrir sinum „málstað”
fram i' rauðan dauðann.
En yrði ekki umræðan um þessi
mál frjórri, ef hún snerist fyrst og
fremst um þaö hverskonarbyggð
ætlunin er að hafa á þessum fyrir-
huguðu byggingarsvæðum, frek-
ar en hvar á að byggja núog hvar
á að byggja eftir tuttugu ár? Hið
raunverulega pólitíska i þessu
máli er hverjum verður gert
kleift að byggja, og hvernig
skipulagsfræðingarnir hyggjast
mæta þörfum og kröfum væntan-
legra ibúa hverfanna, hvernig
þeim tekst að skapa það mann-
eskjulega umhverfi, sem nútima-
fólk gerir kröfur til eftir „stein-
steypufrumskógarmistök” sið-
ustu áratuga. Og siðast en ekki
sist þarf að huga að þvi hvernig á
að framkvæma þá stefnu að hafa
allt að 20% vissra ibúðarsvæða
undir atvinnurekstri.
Að öllu þessu þarf allur al-
menningur að hyggja nú á næst-
unni, þegar þær skipulagstillög-
ur, sem verða ofan á, verða
kynntar.
eftir
Þorgrim
Gestsson
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
senda herlið gegn Pólverjum er
að henni hrýs hugur við að bæta á
bágan rikisbúskap sinn þeirri
byrði sem af hernámi leiddi. Þar
er ekki aðeins um að ræða vis
vopnaviðskipti og siðan óvirka
andstöðu, þar sem einajæki her-
námsliðsins til að gera stöðu sina
bærilega væri að sjá hinni her-
numdu þjóð fyrir lifsnauðsynjum.
Við það bætist, að sovétstjórnin
yrði ábyrg fyrir 24 milljarða
skuld pólska rikisins við lánar-
drottna á Vesturlöndum.
Annað ræður þó meiru en efna-
hagsörðugleikar tregðu sovét-
manna að herja á Pólverja til að
kveða niður verkalýðshreyfingu
sem erindrekar Kremlverja ráða
ekki yfir. Það er að herferð i Pól-
landi gengi þvert á grundvallar-
áform sovétstjórnarinnar i
heimsmálum. Fyrir henni vakir.
og hefur gert um nokkur ár, öllu
öðru fremur að reyna að tryggja
þannig stöðu Sovétrikjanna i
Evrópu, að þau geti haft tiltölu-
lega frjálsar hendur i Asiu, fyrst
og fremst gagnvart Kina. 1 þvi
ljósi verður jöfnum höndum að
skoða friðmælaræðu Bresnéffs á
nýafstöðnu flokksþingi gagnvart
Vestur-Evrópu og Banda-
rikjunum og markvissa sókn Sov-
etrikjanna til að ná pólitískri og
hernaðarlegri áhrifastöðu i oliu-
löndunum við Persaflóa og með-
fram helstu oliuflutningaleiðum
þaðan til Vesturlanda.
Innrásin í Afghanistan var liöur i
þessari hernaðaráætlun sovét-
rikjanna. Afghanir tóku hraust-
legar á móti en sovésku her
stjórnina óraði fyrir. Enn á hún
eftir að bita úr nálinni i herferð
sinni þar, og meðan svo er fýsir
Krémlverja litt að ganga af
slökunarmöguleikum i Evrópu
dauöum meö innrás i Pólland.