Helgarpósturinn - 01.05.1981, Blaðsíða 18

18
Föstudagur 1. maí 1981 hol/Jrirpncrh irírii
Þevr bræðir hjörtu aödáenda á Borginni.
Er alþjóð sexí?
Sumardagurinn fyrsti var
góður dagur. Ekki a&eins vegna
þess aö hann gaf vonir um aö
kannski komi bráðum sumar.
Þaö vorar nefnilega viöar en i
náttúrunni um þessar mundir,
vonandi vorar lika i sálinni, en
alveg örugglega er grösugra
sumar i vændum i Islenskri
dægurlagatónlist heldur en all-
mörg undanfarin ár. Og á
sumardaginn fyrsta kom út ný
tveggja laga plata meö hljóm-
sveitinni Þey, eins konar vor-
mig, svo ég held ég sleppi þvi aö
reyna aö útskýra þær. Lagiö er,
eins og reyndar „Heima er
best”, helviti gott, og ég held
nokkuö eölileg niöurstaöa af þvi
sem Þeyr hafa veriö aö gera i
vetur. Flutningurinn er aö sjálf-
sögöu pottþéttur. Þeir hafa
fundiö, og eru aö þróa, sánd sem
er þeirra eigiö, sánd sem er ein-
hvern veginn allt ööruvisi.
En Þeyr geröu fleira til aö
gera góöan dag úr sumardeg-
inum fyrsta. Þaö byrjaöi meö
W^M
r -1 fl Popp
eftir Astráð Haraldsson

þeyr. Plata þessi er aö þeirra
sögn fjögurra mánaöa ,,af-
rakstur áætlunar Þeys, og
framundan eru fleiri mánuðir
og fleiri áætlanir.” Ég vona, og
hef reyndar góða von um, aö ein
þessara áætlana sé um aö gefa
út nýja stóra plötu sem fyrst.
A nýju plötunni eru aö finna
„Life Transmission” þeirra
Hilmars Arnar Hilmarssonar og
Hilmars Arnar Agnarssonar, og
„Heima er Best” Magnúsar
Guömundssonar. (má kannski
skoöast sem fyrirheit um aö
Þeyr muni ekki yfirgefa okkur
eins og kollegar þeirra i Utan-
garösmönnum?) Þaö koma
fram nokkuö athyglisveröar
hugmyndir i textanum viö „Life
Transmission”, um
Sammenniö, eöa Homo Gestalt,
hugmyndir sem ég aö visu skil
ekki nema svona fyrir sjálfan
þvi aö þeir héldu blaöamanna-
fund á bilaverkstæði i Kópavog-
inum og bar ekki á ööru en
kaffiö og koniakiö rynni ljúflega
niöur hálsa poppmenningarvit-
anna, ásamt meö tónlist Þeys
sem þar var leikin af segui-
bandi. Um kvöldiö voru svo
bestu tónleikar sem ég hef
heyrt, siöan ég heyröi siöast I
Þey, á Borginni. Undirtektir
voru frábærar, svo aö erfiölega
gekk aö fá fólk til aö yfirgefa
húsiö eftir aö tónleikunum var
lokiö.
Égheld aö þaö sé einsdæmi aö
Islensk hljómsveit nái jafn langt
á jafn skömmum tima eins og
Þeyr hefur náö. Og ég vona aö
Þeyr haldi lengi, lengi áfram
aö, (eins og stendur I óháöa
áróöursblaöinu þeirra „Ot-
frymi”) hafa andleg mök viö al-
þjóö.
Tónskóli Sigursveins
Tónskóli Sigursveins D.
Kristinssonar er oröinn fjöi-
mennasti tónlistarskóli á land-
inu. Og hann grundvallaöist
fyrst og fremst á einkaframlaki
kommúnista i hjóiastól, sem nú
er nýorðinn sjötugur. Þaö var
nú eitthvaö annaö en piisfalda-
kapitalisminn.
Hugsjón Sigursveins er aö
slapp fólk upp til hópa alveg viö,
þar til útvarpiö kom til sögunn-
ar fyrir fimmtiu árum. Tón-
listarfræösia I grunnskólum
hefur iengstaf veriö i skötuliki.
Þaö er enn I dag sjaldgæft, aö
hljóöfæri séu til á alþýöuheimil-
um nema helst gitarar, sem
auglýsingapoppiö prangar inn á
fólk. Og ýmis eru dæmi þess, aö

Eyrna lyst
1 0 íáÍÉ eftir Arna Björnsson

tónmennta alþýöuna. Þaö eru
ekki nema um hundraö ár siöan
islenskur almenningur haföi
fyrst einhverjar skynjar af
hljóöfæraleik. Og þá helst
harmóniku og orgeli fyrir utan
fiölumenninguna i S.Þingeyjar-
sýslu. Sigiida evrópska tónlist
börn og unglingar, sem langaöi
tii aö læra á hljóöfæri, uröu aö
neita sér um þaö, af þvi aö ekki
voru til peningar eöa skilningur
aöstandenda til aö kaupa nauð-
synlegt hljóöfæri til aö æfa sig á.
Sigursveinn vildi reyna aö
fylia upp i þetta skarö. Hann
vildi skapa fólki á öllum aldri
tækifæri til aö bæta sér upp slik-
an missi og tónmennta sig, þótt
þaö heföi enga undirstööu nema
áhugann einan. Grundvallar-
afstaöan er sú, aö tónlistin sé
ekki fyrir fáa útvalda, heldur sé
hún mannbætandi fyrir alla
Samkvæmt þessu er eftirsókn-
arvert i sjálfu sér aö iöka tón-
list. Ekki endilega til aö stefna
aö snillingstitli, heldur einfald-
lega til aö spila, og spila meö
öörum. Skólinn hefur lika leit-
ast viö aö lána þeim hljóðfæri,
sem ekki áttu, og veita aöstööu
til æfinga i húsakynnum sinum
nánast nótt sem nýtan dag. En
slik aöstaöa getur oft veriö tor-
fengin i heimahúsum, jafnvel
þótt hljóöfæri sé til.
Af sjálfu mun leiöa, aö nem-
endur þessa skóla eru ögn
sundurleitari en I öörum tónlist-
arskólum, a.m.k. á höfuöborg-
arsvæöinu. Engu aö siöur æfa
þeir samleik, og á mánudags-
kvöldið 27. april hélt strengja-
sveit skólans tónleika i Bústaöa-
kirkju. Þar var leikin barokk-
tónlist frá 17. og 18. öld.
Þaö er aö mörgu leyti lær-
dómsrikt aö hlusta á skólatón-
leika, — likt og aö fýlgjast meö
æfingum hjá atvinnumanna-
Söngvar fyrir fuiiorðin börn
Charles Ives:
Songs-Lieder-Chansons
Flytjendur: Dietrich Fischer-
Dieskau, baritón Michael
Ponti, piauó.
Ctgefandi: Deutschc Gramnio-
phon 2530 096 Polydor Int.
Gmbll 1976.
Charles Ives (1874-1954) er
einn þeirra manna sem svo
langtvoruá undan sinni samtiö,
aö hann hlaut ekki íulla viöur-
kenningu fyrr en hann var vel
kólnaður i gröf sinni. ives var ó-
heppinn að vera fæddur Banda-
rikjamaður (Danbury,
Connecticut, Nýja-Englandi), á
þeim timum þegar Evrópa ein
var „vagga heimsmenningar-
innar”,en óland og barbari alls
staðar utan þar. Fáum datt i
hug að taka alvarlega, ameriskt
tónskáld sem teldi sig framúr-
stefnumann. Slikt væru einungis
sérréttindi listamanna frá
gamla heiminum.
Þó naut Ives þess, að hann var
Amerikani.hversu mótsagna-
kennt sem þaö getur virst. Hann
þurfti ekki aö berjast slikri
heiftúöugri baráttu fyrir viöur-
kenningu sem jafnaldri hans,
Austurrikismaöurinn, Arnold
Schoenberg, i landi rótgróinnar
tóniistarheföar. Bandarikin
höföu hvorki átt Mozart né
Schubert. Það var þvi ekki á
neinn ráöist, þótt sonur fyrrver-
andi lúörasveitarstjóra úr borg-
arstriöinu 1861—65, bryddaði
upp á ýmsu nýstárlegu í tónlist.
Það var einmitt íaðir Charles,
Georges Ives sem brýndi lyrir
syni sinum að tónlist væri ekki
háð neinum reglum, heldur
stæði tónheimurinn opinn gagn-
vart öllum tilraunum. Feðgarn-
ir könnuðu ýmislegt i samein-
ingu, s.s. áhrifin af þvi, þegar
tvær lúðrasveitir spila hlið við
hlið, sitthvort lagið. Charles
Ives drakk i sig áhuga fööur sins
á kvarttóna og fjöltóna hljóm-
list: taktarugli og íjöltöktun: ó-
hefðbundinni staðsetningu
hljóðfæraleikara i hljómsveit og
hann var farinn að fitla við
atónal tónsmiðar þegar Schoen-
berg var enn sið-rómantiker.
Með slikt veganesti hélt hann i
Yale-háskólann, þar sem hann
lærði að dá Brahms og Schu-
mann. Það má þvi segja með
sanni, að Charles Ives hafi stig-
ið inn i tónlistarsöguna með viö-
áttumikla þekkingu að baki sér,
jafnt á sviði klassiskrar tón-
listarsem og i byltingarkenndri
nýsköpun.
Þessum tvöfalda Ives, hinum
hefðbundna og formbrjótnum,
kemur Dietrich Fischer-Dies-
kau til skila á fágaðan og kraft-
mikinn hátt og nýtur aöstoöar
hins næma undirleiks Michaei
Ponti. Söngvarnir eru 18 tais-
ins (en eftir Ives liggja hátt á
annað hundrað söngva) og
spanna þeir tímabilið frá 1890-
1921.
Eiríkur Smith í Kjarvalssa/
Sýningaropnun Eiriks Smith á
Kjarvalsstööum hefur vart fariö
fram hjá þeim sem á annaö borö
lesa dagblöö eöa hlusta á út-
varp. A skömmum tima seldist
sýningin nær upp, eöa 70 verk en
alls eru 114 verk á þessari sýn-
ingu. Af þeim eru 20 þjóösagna-
myndir i eigu Olivers Steins,
auk nokkurra verka i einkaeign.
Hér má því taia um „sucess”,
alla vega hvaö vinsældir áhrær-
ir og er leit að viölika móttökum
og þeim sem sýning Eiriks hef-
ur fengiö.
Ekki fæ ég kastaö tölu á
undangengnar sýningar Eirfks,
en eftir sýningarskrá mun hann
fyrst hafa tekið þátt i Haustsýn-
ingunni 1953. Siöan hefur hann
oft sýnt og viða, m.a. I Banda-
rikjunum, Þýskalandi og á
Norðurlöndum. Reynsla hans er
þvi drjúg enda hefur hann
stundaö málverkiö hátt á 5. ára-
tug, (sbr. viðtal i lesbók Morg-
unbl. 11.4. ’81).
Stóra stökkiö i myndlistarferli
Eiriks geröist á 7. áratugnum,
þegar hann sagöi skiliö viö
abstrakt-máiverkiö og hóf aö
mála ffgúratíft. Likt og margir,
sá Eirikur i popp-listinni þann
hvata sem honum nægöi til
vendingar. Siöan hafa oröiö
miklar breytingar á málverki
hans og má segja aö nú séu
þessi umskipti til fullnustu um
garö gengin. Eftir stendur
Eirikur sem raunsæismálari,
ný-symbólskur og ljóörænn.
Hvaö svo sem flokkun snertir
eöa stefnur, skiptast verk Eiriks
i tvo hópa, vatnslitamyndir og
oiiumálverk. Vatnslitamynd-
irnar eru flestar landslagsverk I
næsta fótó-realiskum stll. Þetta
er heppilegri hluti sýningarinn-
ar. Meöal þessara mynda má
finna afbragösverk, svo sem nr.
54-56, 59, 61, 65 og 71-72. Þessar
myndir eru kunnáttusamlega
geröar og beitir Eirikur oft
penslinum af mikilli leikni og
sýnir aö hann hefur næma tii-
finningu fyrir eðli miöilsins.
Þannig eru þaö vatnslitamyndir
Eiriks sem gefa sýningu hans
gildi, þær eru lausar viö allar
vafasamar tilraunir til óræörar
tjáningar sem spilla oliumál-
verkunum.
Eftir lesbókarviötali Gfsla
Sigurössonar viö Eirik aö dæma
(heimilda áöur getiö), viröist
þaö helsta keppikefli lista-
mannsins aö ná valdi á ein-
hverju sem hann kaiiar
„klassiskt málverk”. Kunnáttu-
leysi á þvl sviöi finnst Eiriki
ömurlegt, svo notuö séu hans
eigin orö. En hvaö kemur hon-
um til að halda aö meö þvi sé
björninn unnin? Þarf hann þá
ekki einnig aö leggja fyrir sig
klnverska blektækni, japanska
tréristu eöa persneska smá-
myndagerö? Er myndlist ein-
hver tugþrautariþrótt þar sem
sá er mestur sem ræöur yfir
flestum tæknibrellum?
Hér er einmitt fólgin ástæöan
fyrir þvl aö oliumálverk Eirlks
viröast ekki sannfærandi. Ofur-
áhersla hans á tæknipni skilar
sér einungis I yfirboröslegri
ásýnd. Loftfjarviddartæknin
sem Eiríkur notar „til aö kom-
ast inná dýptarplaniö” er engin
trygging fyrir þvl aö málverk
hans geti kallast klasslsk.
Reyndar eiga þau lltiö sem ekk-
ert skylt viö málverk fyrri alda.
Þau eru miklu fremur i ætt viö
myndskreytingar úr tlmaritum
og heyra þvl frekar auglýsinga-
tækninni til. Þessu veldur sú
árátta Eirlks aö bæta inn i
landslagiö, draumkenndum
andlitum sem gera myndir á
borö viö „Tvær verur” (nr. 40)
og „Botnsúlur” (nr. 87) Isætar.
Andlitin eru einfaldlega of
tiskuleg til aö falla i umhverfiö.
Mun heppilegri lausn er fóigin i
þvi aö sýna verur I fjarska, likt
og I „Regn og land” (nr. 33) eöa
„Undir Jökli” (nr 36)
A þvi er enginn vafi aö Eirlk-
ur Smith býr yfir þeim skílningi
á eöli myndlistar sem þarf til aö
yfirstlga viss vandamál tján-
ingar. Þaö er miklu fremur
meinloka sem heftir hann. Þessi
meinloka er fólgin i afstöðu
hans til annarrar listar en hans
eigin. Þegar hann heldur þvi
fram t.d. að teikningin i
klassiskri myndlist (og hans
eigin) sé númer eitt, á hann þá
viö að i verkum manna á borð
viö Picasso eða Klee sé hún
númer þrjú eða fjögur? Hvað
klassiska tækni áhrærir heidur
Eirikur aö þaö hafi verið auð-
veldara fyrir Cézanne aö mála
sig frá klasslkinni, en Giotto til
hennar?
Maður sem gengur i fyrsta
sinn inn á safn á það til aö
falla i stafi yfir „snilldarlegu
handbragöi” gömlu meistar-
anna og Jesúsa sig yfir þeirri
tækni sem honum finnst ganga
göldrum næst. Þetta á einnig viö
um þá sem aldrei hafa snert á
pensli og vitasekkert út á hvaö
málaralist gengur.
En Eirikur sem hefur aö baki
rúmlega 30 ára reynslu, ætti aö
vita betur og veit reyndar að
tæknin skiptir snöggtum minna
máli en hann vill vera láta. List
er ekki iþrótt heldur tjáning
sem krefst einlægni fyrst og
fremst. Meö slíkt aö leiöarljósi,
mundu málverkin ná vatnslita-
myndunum og öölast þann lífs-
ryþma og dýptarplan sem
hvorki gamlar endurreisnarfor-
múlur né auglýsingatækni ná aö
veita þeim.