Helgarpósturinn - 18.09.1981, Blaðsíða 9

9
Jie/garpásturiná_ Föstudagur 18. september 1981
STIKLAÐ í JÓLABÓKAFLÓÐINU
Eldgosið á bókasafninu
Helgarpósturinn birtir sýnishorn úr smásagna-
safninu Flýgur fiskisaga eftir Hrafn Gunnlaugs-
son, sem Almenna bókafélagið gefur út
Einhver ruddist inn i lestrarsalinn.
Hurö skall i vegg og ég hrökk upp úr bók-
inni. Abrahamson stóð i gættinni og
glennti á mig augun, kringlótt og stækk-
andi eins og gárur á lygnu vatni. Kliöur
fór um salinn og allra athygli beindist að
okkur tveim. Þá hrökk hann i gir og gekk
með þytósýnilegra pilsa eftir spegilfægðu
gólfinu svo glumdi i hvelfingunni. Hann
kom rakleitt til min og herpti munnvikin
eins og hann berðist við að missa ekki
orðaflaum fram á varirnar. Spékopparnir
voru horfnir og i augunum brá fyrir leiftri
likt og hjá kettlingi sem eltist við hnoð.
Svo slengdi hann Dagens Nyheter á borðið
hjá mér og benti á myndina á forsiðunni:
„Sérðu húsið sem er að brenna”, blés
hann og gekk upp og niður af mæði:
„Mörg hús, öll i ljósum logum um hánótt
og enginn getur gert neitt.”
Myndin á forsiðunni var frá
Vestmannaeyjum. Nokkur ibúöarhús
stóðu i ljósum logum og glóandi hraun-
straumur valt óstöðvandi áfram. Fréttir
af gosinu höfðu trónað á forsiðum blaða
siðustu daga, svo ég rétti honum það aftur
og sagði kurteislega: „Ég er búinn að lesa
þetta.” Abrahamson þrýsti blaðinu aftur
niður á borðið: „Sérðu hvernig húsin
brenna og enginn getur gert neitt”, svo
stamaði hann: „Þetta er kaaatastrófa,
skilurðu það?”
Gamalli lykt, likt og af uppþornuðu kon-
fekti og langlegusjúklingum sló fyrir vit
min, svo ég jánkaði og bætti við: „Við
ræðum þetta i hádeginu.” Fólk á næstu
borðum sendi okkur hornauga. Ég vonaði
að hann kæmi sér burt, þvi ég veit hve
óþægilegt er þegar einbeitt þögnin er rofin
með blaðri. En þvi var ekki að heilsa.
Hann stóð hreyfingarlaus og hengdi
haus. Þegar ég ætlaði að risa á fætur, til
að ná honum burt, tók hann blaðið og gekk
út. Skömmu siðar var hann kominn i sætið
sitt eins og ofanrigningur. Kinkaði vin-
gjarnlega kolli.
Hann var vanur að svifa inn i lestrar-
salinn, án þess ég yrði hans var. Látæðið
sem ég hef áður lýst, kom þvi gersamlega
flatt upp á mig. Siðustu tvö ár hafði
ákveðin mynd fæðst i hugskoti minu og ég
gert mér skoðanir á Abrahamson þótt ég
þekkti hann harla litið persónulega.
Ég eignaði honum feitlagna eiginkonu,
svipaða engli á jólakorti, kött og bláa
kaffikönnu. Á morgnana setti eiginkonan
bláu kaffikönnuna á helluna, blakaði
englavængjunum og raulaði i kapp við
mal kattarins undir eldavélinni. Abra-
hamson náði i blaðið og dinglaði töfflun-
um á tánum, meðan þau sötruðu
morguntárið og ræddu veðrið. Þau voru
mjög samrýmd og i hjónasænginni eins og
tveir litlir sláturskeppir sem fallast i
faðma. Yfir öllu sveif hijalin hreinlifis og
ögn af bænakvaki. Fleira datt mér ekki i
hug um Abrahamson, enda var hann alls
ekki maður til að láta sér detta neitt
sérstakt i hug um. Hann var i laginu eins
og fólk sem börn teikna á þriggjaára-
aidri: tveir hringir með fjórum beinum
strikum. Svipurinn á efri hringnum álika
flókinn, ef frá eru skildir spékopparnir
sem sátu fastir i háræðaberum kinnum.
Hann var einn þeirra manna sem hafa
aðgang að sérstökum bókaskáp og borði i
fræðimannasalnum á Konunglega bóka-
safninu i Stokkhólmi, vann að doktorsrit-
gerð um sænskar altaristöflur frá mið-
öldum. Ég kynntist honum rétt eftir að
mér var úthlutað skáp i salnum. Ég hafði
fengið mér bolla á kaffistofunni i kjallar-
anum og sat einn við borð, þegar barnsleg
rödd spurði hvort hann mætti tylla sér. I
fyrstu þótti mér maðurinn forvitnilegur.
Tók þvi vel þótt hann vendi komur sinar
að borðinu, ekki aðeins i kaffinu, heldur
lika i hádegi. En eins og oft vill verða með
fræðimenn, þá verður litið eftir af þeim,
þegar þeirhafa tæmtbrunn visku sinnar.
Mér leiddust þvi sögur hans um engla og
altaristöflur er frá leið og reyndi að
sniöganga hann. Fór i kaffi þegar hann
kom úr kaffi. Reyndi að stinga af þegar
hann fór á klósettið. Þóttist fara fram i af-
greiðslu að ná i nýja bók. En það reyndist
siður en svo auðvelt. Hann fór bara aftur i
kaffi eða leitaði mig uppi.
Siðustu vikurnar, eða frá þvi að eldgos-
ið i Heimaey hófst, höfðu þó verið sýnu
verstar. Daginn sem gosið byrjaði var
eins og bjarma eldsins slægi i augu hans; i
þeim kviknaði óþekkt glóð og hann gat
naumast haldið aftur af ákefð sinni yfir
„hildarleik náttúruaflanna” eins og hann
orðaði það, og um leið setti aö honum
örlitinn titring sem byrjaði i öxlunum og
óx siðan upp i andlitið svo engu var likara
en hann berðist við innibirgðan hlátur.
Þess á milli varð hann grafalvarlegur,
augnpokarnir slöptu og hann velti fyrir
sér hvaða tjóni gosið gæti valdið.
Það var sama hvað ég greip til bragðs.
Alltaf náði röddin mér um siðir: „Hur
staar det till med Hemmaön?”
Fátt er leiðigjarnara en útlendingar
sem vilja ræða um Islendinga. Einfald-
lega vegna þess, að mér leiðast tslend-
ingar kappnóg, þótt ég fari ekki að rausa
um geðvonsku þeirra og heimóttarskap
við þá, sem ekkert þekkja til. Ég reyndi
samt alltaf að vera kurteis við Abraham-
son,en þennan morgun sem hann ruddist
eins og brjálæðingur inn i lestrarsalinn, lá
viðað ég segði honum aðfara til fjandans,
og trúlega hefði ég gert það, ef lyktinni af
uppþornaða konfektinu hefði ekki slegiö
fyrir vit min. Og nú hafði ég lofað að ræða
við hann i hádeginu.
Ég dró fram eftir degi að fara i hádegis-
mat. Augu Abrahamson hvildu við og við
á mér. Hann beið þolinmóður eins og
fræðimanni sæmir. Þetta gláp hans haföi
hins vegar þau áhrif að ég las með hálfum
hug og gat ekki einbeitt mér. En ég
þráaðist við og sat sem fastast.
Um hálftvö kom einn afgreiðslu-
mannanna og hvislaði einhverju að Abra-
hamson. Hann kinkaði kolli og fór
skömmu siðar fram. Ég greip tækifærið
og flýtti mér niður, en þurfti að koma við
á klósettinu á leiðinni. Ég stóð yfir einni
skálinni léttur i bragði, þegar ég uppgötv-
aði að Abrahamson hafði stillt sér upp viö
hliðina á mér og einbeitti sér að næstu
skál.
— HurstaardettillmedHemmaön?
dæsti hann. Ég var kominn á fremsta
hlunn með að segja, að honum kæmi það
fjandann ekkert við, en af einhverjum
ástæðum söðlaði ég um og sagði letilega:
„Æ, ég held það sé gott á þá”. Og um leiö
ákvað ég að ofbjóða honum : „Það er ekk-
ert jafn nauösynlegt fyrir þessi hænsn og
að verða fyrir almennilegu áfalli. Afallið
sameinar og er upphafið að einhverju
nýju. Þegar menn hafa orðið fyrir nógu
miklu áfalli geta þeir losað sig undan þvi
liðna og byrjað upp á nýtt. Sundraðar
þjóðir þurfa öðru fremur á katastrófu að
halda. Við skulum bara vona að þetta
brenni allt upp til ösku og fari til
fjandans.”
Þegar ég hafði látið siðustu orðin leka
út úr mér, leit ég á Abrahamson. Hann
stóð stjarfur með aðra hendina á lóknum .
án pess að pissa og pirði á mig augun.
Samt horfði hann ekki á mig, augu okkar
mættust, en hann var óra fjarri og grá
slikja sveif yfir tilliti hans eins og hann
hefði fengið sólblindu og væri að reyna aö
sjá fjall eða ský handan við hafið.
Ég fann til óöryggiskenndar gagnvart
þessu blinda tilliti og flýtti mér að vask-
inum.
Hann stóð i sömu sporum þegar ég fór
út, en ég var varla kominn fram miðjan
gang þegar hann snaraðist út og hljóp mig
uppi. Hann greip i öxl mér, svo engu
munaöi aö ég missti jafnvægið og hrynti
honum burt, en glóöin i blóðhlaupnum
augunum hélt aftur af mér.
— Ég verð að trúa þér fyrir þvi, ég
verð, stamaði hann og kreisti á mér hand-
legginn um leið og hann dró mig afsiðis:
„Þetta er rétt hjá þér með áfallið, það er
upphaf alls.” Allt i einu komu augu hans i
fókus og nú talaöi hann til min af djúpri
einlægni: „Égereinkabarn. Þegarégvar
unglingur ólst ég upp með foreldrum
minum sem voru i stjórn mjög strangtrú-
aðs sértrúarsafnaðar. Ég var orðinn
tuttugu og þriggja ára og hafði aldrei
fengiö að fara út á kvöldin og skemmta
mér. Ég átti enga vini, fékk ekki að hitta
jafnaldra mina, hvað þá stelpur. Ég ólst
upp i eilifum ótta við djöfulinn, kúgaður,
óhamingjusamur og taugaveiklaður. Þá
fórum við einu sinni þrjú saman i sumar-
bústað sem foreldrar minir höfðu fengið
lánaðan i dölunum, og þegar við komum
þangað vitraðist mér engill, og þessi eng-
ill sagði mér að kveikja i húsinu þegar
pabbi og mamma væru sofnuð, þvi djöf-
ullinn hefði tekið sér bólíestu i þeim og
þau ættu að brenna.” Hann linaði takið á
öxl minni, spékopparnir komu aftur i
kinnarnar og svo bætti hann við: „Ég
brenndi foreldra mina inni þessa nótt. Nú,
ég var auðvitað settur beint á hæli, en
engillinn hélt verndarhendi yfir mér, þvi
á hælinu hitti ég hann aftur og giftist og nú
á ég sex börn. Hún var þá bara venjuleg
hjúkrunarkona en er nú yfirhjúkrunar-
kona. Við eigum einbýlishús út á Lidingö,
þú vert velkominn i kaffi hvenær sem er.
Við erum mjög hamingjusöm. En það var
áfallið sem var upphaf hamingjunnar,
brennandi húsið i nóttinni og enginn gat
gert neitt.”
Hann hafði titrað i framan i upphafi frá-
sagnarinnar, en þegar hann lauk máli
sinu, féll andlitið i nákvæmlega sama far-
veg og ég þekkti áður en fréttir af Vest-
mannaeyjagosinu byrjuðu að birtast i
blöðunum. Augun breyttust i grunnt vatn
og allt i einu skælbrosti munnurinn og
spékopparnir lyftu æðaberum kinnum.
Barnsleg rödd hans hvislaði afsakandi:
„Fyrirgeföu framhleypnina, en mér
fannst að ég yrði að segja þér frá þessu.”
Svo rölti hann út ganginn eins og hann
var vanur og ekkert hefði i skorist, og
hann breyttist ekki upp frá þvi og það
munaði engu aö ég væri farinn að sjá fyrir
mér konuna og bláu kaffikönnúna aftur.
Siðast þegar hann settist hjá mér var
hann hálfnaður með ritgerðina og bjóst
við að verða i þrjú fjögur ár til viöbótar.
Við ræddum altaristöflur, en hann minnt-
istaldrei oftar á foreldra sina, það var af-
greitt mál og reyndar Vestmannaeyja-
gosið lika.
Hrafn er sjálfur
bókasafninu”
aðalhiutverki i „Eldgosið á
Sögur meö ólíkindabrag
Eins og undanfarin haust
mun Helgarpósturinn birta
kafla úr sumum þeirra bóka
sem lit koma á jólamarkað-
inum. Riðiö er á vaðið með
smásögu úr smásagnasafni
Hrafns Gunnlaugssonar,
Flýgur fiskisagan.
Helgarpósturinn hringdi
i Hrafn og spurði hann um
söguna.
„Þessi saga gerist á Kon-
unglega bókasafninu i
Stokkhólm i, og er alveg
sönn,” sagði hann. ,,Mér
hefur alltaf fundist auð-
veldara að skrifa um at-
burði sem ég hef raun-
verulega upplifað, og þess-
ar sögur eru um atburði
sem ég hef annaðhvort tek-
ið þátt i eða fylgst með úr
fjarlægð. Þaö er til dæmis
ég sem er önnur aöal-
persónan i ,,Eldgosið á
bókasafninu”.”
Að sögn Hrafms eru sög-
umar i bókinni frá siðustu
þremur til fjórum árum.
„Eldri sögumar skrifaði ég
upp fyrir þessa útgáfu —
skolaði af þeim rykið, og
lagaði aðeins til svo hægt
væri að steypa þessu öllu
sam an ”.
Hrafn sagði sögurnar
eiga það sameiginlegt að
vera meö vissum ólíkinda-
brag. „Það er sagt að raun-
veruleikinn sé oft ótrúlegri
en skáldskapurinn, og ég
get alveg tekið undir það.
Þessar sögur segja frá at-
burðum sem eru ótrúlegir,
en ailir eiga þeir einhverja
stoð I raunveruleikanum”.
„Hugmyndirnar aö sög-
unum hafa flestar fæðst
sem drög að kvikmynda-
handriti,” sagði Hrafn.
„En vegna þess að maöur
kemst ekki yfir að gera
nemasvona eina kvikmynd
á ári, þá fer ekki hjá þvi aö
verði afgangur. Með þvi að
skrifa sögur er ég óbeint að
losa mig við hugmyndirn-
ar. Ég er ekki frá þvi að
sögurnar beri viöa keim af
þvi”. —GA