Helgarpósturinn - 18.09.1981, Blaðsíða 26

26
Föstudagur 18. september 1981
eftir Guðjón Arngrímsson
myndir: Jim Smart o.fl.
Parna er sjonvarpseinio geymi
Segulbandasafn útvarpsins býr við þröngan kost.
Útvarps- og sjónvarpsefni:
Hvað er geymt og hvað
er gleymt?
Viö tslendingar erum frægir meöal
þjóöa fyrir varöveislu. Viö varöveittum
handritin og viö pössuöum þó aö menga
ekki tunguna meira en góöu hófi gegndi.
En nú er svo komiö aö viö fáum ekki leng-
ur viö ráöiö. A tlmum örbylgna og videós
eru varöveislumál oröin svo flókin aö
óllklegt er aö I framtiöinni veröum viö
fræg fyrir varöveislu nútimans.
Sagnfræöingar framtiöarinnar munu
hafa úr ýmsu aö moöa þegar þeir fara aö
velta fyrir sér ástandi mála á íslandi áriö
1981. Nú á dögum er meira prentaö af les-
efni en nokkru sinni áöur, og allt er þaö
skilvislega geymt inná Landsbókasafni.
En útvarp og sjónvarp er annar hand-
leggur. Þessir tveir fjölmiölar sem hafa
langmesta útbreiöslu, og áhrif I samræmi
viö þaö, veröa ekki geymdir eins og gömul
dagblöö eöa timarit. Bylgjur I andrúms-
lofti geymast illa i Landsbókasafninu.
Bæöi útvarp og sjónvarp eiga þó sin
söfn. Otvarpiöá segulbandasafniösem oft
er vitnaö til, og sjónvarpiö á filmu og
myndsegulbandasafn. A þessum söfnum
er aö finna ýmislegt af útvarps- og sjón-
varpsdagskrám liöinna ára. En ekki
nærri þvi allt.
Engar skráöarreglur
„Þaö eru ekki til neinar skráöar reglur
um þaö hvaö á aö geyma af útvarpsdag-
skránni og hvaö ekki”, sagöi Hjörtur
Pálsson dagskrárstjóri i samtali viö Helg-
arpóstinn. Hver deild fyrir sig ákveöur
þaö á ábyrgö viökomandi deildarstjóra.
Þaö er þvi aö nokkru leyti mat þeirra sem
aö hverju sinni vinna hjá útvarpinu hvaö
á aö geyma. Þó held ég aö i stórum drátt-
um riki sömu viöhorf hjá deildunum.
Hjörtur sagöi aöallega þrennt valda þvi
aö efni er geymt. „1 fyrsta lagi geymum
viö efni sem ekki er svo timabundiö, aö
hægt er hugsanlega aö endurtaka þaö
seinna. Þetta á viöum allskonar blandaöa
dagskrárþætti — sem þá eru geymdir til
endurflutnings.
1 öðru lagi geymum viö efni til aö safna
röddum og flutningi ákveöinna manna.
Þaö er eiginlega sögulegt varöveislusjón-
armiö. Þannig aö ef til dæmis N.N. flytur
erindi i útvarp þá gáum viö hvort hann
hefur áöur veriö I útvarpi og til á segul-
bandi, áöur en viö hendum þvi sem hann
flytur.
1 þriöja lagi hefur veriö haft fyrir venju
að geyma sýnishorn af öllum föstum út-
varpsþáttum. Ef tekiö er dæmi af þættin-
um „A vettvangi”, þá er lfklegt aö fyrsti
þátturinn hafi veriö geymdur, og jafnvel
fleiri þættir, svo aö i framtlöinni veröi
hægt aö heyra um hverskonar útvarps-
þátt var aö ræöa”.
Glatað
Hjörtur sagöi framangreint eiga viö
dagskrárdeild útvarpsins, en hann taldi
tónlistardeildina fara svipaö aö.
Leiklistardeildin er sér á parti hvað
þetta varöar, þvi öll leikritin eru til á seg-
ulbandi. Fréttadeildin hefur auk þess, aö
sögn Hjartar, sérstööu aö þvi leyti aö hún
horfir til þess hvort efni hafi sögulegt
gildi. Þannig eru geymdar fréttir og frá-
sagnir af mikilsveröum atburöum á ýms-
um sviöum. Um Vestmannaeyjagosiö eru
til dæmis góöar heimildir hjá útvarpinu.
„Viö höfum rætt þaö hér innanhúss aö
um þetta veröi aö setja fastari reglur”,
sagöi Hjörtur. „Og ég held aö það veröi
gert innan tiöar. En þær reglur veröa
áreiöanlega settar meö hliösjón af núver-
andi fyrirkomulagi”.
Tækninni hefur fleygt fram á undan-
förnum áratugum. Sáralitiö er til af efni
útvarpsins frá þvi fyrir 1960. Fram aö
þeim tima var hljóöritaö efni sjaldan
varöveitt — og ef þaö var gert var notast
við plötur, svokallaöa hlemma og stál-
þræöi. Segulböndin komu ekki til sögunn-
ar fyrr en i kringum 1955, og þá voru þau
slik munaöarvara aö ekki þótti hæft aö
nota þau aöeins einu sinni. Þessvegna var
oftar en ekki tekiö yfir aftur og aftur. Aö
sögn Hjartar er oft hringt til útvarpsins og
spurst fyrir um gamalt efni, en oft eru
svörin á þá leiö að þaö sé glatað. Hinn
frægi lestur Helga Hjörvar á Bör Börsson
mun til dæmis aldrei heyrast aftur.
Segulbandssafn útvarpsins er til húsa i
Edduhúsinu ogþar hefur Knútur Skeggja-
son verið aö færa gamlar
upptökur yfir á ný bönd til
að varðveita þau. Hjörtur
sagðist telja nauösynlegt
að gera slikt meö
nokkurra áratuga milli-
bili.
Ekki vitað
Flestir kannast við að
litmyndir, teknar á
árunum milli 1960 og ’70,
sem staðið hafa uppá
hillu eða hangið á vegg,
eru farnar aö láta veru-
lega á sjá. Þær lýsast og
fjólublár litur verður
áberandi. Þetta eru örlög
litmyndanna. En hver
örlög myndarinnar á
myndsegulbandim
þaö veit enginn
1 fyrsta lagi: Myndsegulbönd eru i eðli
sinu skammtimafyrirbæri. Þau á aö nota
aftur og aftur. Þau eru þvi ekki gerð til aö
endast. 1 ööru lagi: Tækin til að leika af
myndsegulböndum úreltast fljótt og eyði-
leggjast, þannig aö erfiðleikum veröum
bundiö aö nota þau eftir fimm til tiu ár. 1
þriöja lagi: Tækninni hefur fleygt fram
svo hratt, breytingarnar hafa oröiö svo
miklar, aö litiö er vitaö um hvernig fara á
meö myndsegulbandsspólur i geymslu.
Þaö er ekki vitaö hvort betra er aö
geyma spólurnar uppá rönd, eöa á hliö.
Ekki er vitaö I hvernig hirslum er best aö
hafa þær, né heldur hvaöa hitastig eöa
rakastig tryggir bestu varðveislu.
Segulböndin eru gerö úr þremur lögum.
Innst er grunnur úr polyester eða álika
efni og yst er segulmagnaö lag. A milli er
svo limefni. Gallar eöa skemmdir I þvi
einu geta eyðilagt böndin, þvi þá getur
„myndin” hreinlega flagnaö af
Gefa sig
Aö sögn Fylkis Þórissonar, tæknistjóra
sjónvarpsins, veit sjónvarpiö Islenska
álika litiö um geymsluna á myndsegul-
böndum og aðrir. „Þetta er svo nýtilkom-
iöaö menn vita ekkert um geymsluþoliö”,
sagöi hann. „Þaö hefur einfaldlega ekki
gefist kostur á aö reyna þaö, vegna þess
aö ekki er fariö aö sjá á þessum böndum
ennþá”.
„Þau myndsegulbönd sem viö höfum,
eru elst frá 1966, og þaö er ekkert á þeim
aö sjá. Annarsstaöar er sömu sögu aö
segja. Aö visu komu um þaö boö frá
ákveönum framleiöenda aö myndsegul-
bönd frá honum væru gölluö. Limiö var
ekki nógu gott, þannig aö nú i dag er lim-
lagiö á þeim böndum fariö aö gefa sig. Ég
vissi aö sænska sjónvarpiö átti nokkuð af
böndum frá þessum framleiöanda, og þeir
' gátu kóperaö efniö yfir á nýtt band. En þá
var gamla bandiö endanlega ónýtt”.
Almennt er taliö aö myndír séu best
varðveittar á negatifum filmum, og gildir
þaö bæöi um kvikmyndir og ljósmyndir.
En ein regla gildir yfir þessar filmur,
einkanlega kvikmyndafilmur og hún gild-
ir aö þvi er viröist einnig fyrir myndseg-
ulböndin: Þaö er ekki hægt aö nota böndin
og filmurnar reglulega og geyma þau um
leiö. Þaö eyöist sem af er tekiö.
Fylkir Þórisson sagöi myndbönd sjón-
varpsins geymd viö venjulegar aöstæöur.
Þaö eina sem horft hefbi veriö i sérstak-
lega var aö geyma ekki böndin nálægt
rafleiöslum eöa ööru meö sterkt segul-
svið.
Fleygt
Reglur sjónvarpsins um geymslu á efni
eru svipaöar og hjá útvarpinu: Þær eru
ekki til skrifaöar. Aö sögn Emils Björns-
sonar dagskrárstjóra frétta og fræðslu-
deildar, hittast þeir mánaðarlega, hann
og Hinrik Bjarnason, dagskrárstjóri lista-
og skemmdideildar, og Pétur Guðfinns-
son, framkvæmdastjóri. Framkvæmda-
stjórinn hefur á þessum fundim lista yfir
efni mánaöarins og þar er ákveöiö hvaö
geymt skal.
„Þar ráögumst viö um þrennt. Hvaö á
aö setja i safn? Hvaö á aö geyma til
bráðabirgða? Hvaö á ab þurrka út?”
sagöi Emil.
„Þetta er i stórum dráttum það sem
gert er viö efni sjónvarpsins eftir aö þaö
hefur verið sýnt. Það sem geymt er fer ab
sjálfsögöu eftir eöli efnisins.
Allar heimildarmyndir, t.d. um
náttúrufar og þjóölif eru geymdar. Þættir
eins og t.d. Maöur er nefndur eru allir
geymdir. Kennsluþættir ýmisskonar, eins
og listfræðsluþættir Björns Th. i fyrra eru
geymdir, og þá með þaö i huga aö sýna þá
aftur. Fræösluþættir ýmiskonar, til dæm-
is „Munir og minjar” eru allir til hérna á
safni. Þannig má halda áfram. En i stór-
um dráttum má segja aö allt sé geymt
sem hafiheilmildagildi fyrir þjóðlif, sögu,
mannlif og náttúrufar.
Sumu verður aö henda, þvi þaö er dýrt
aö liggja meö efni á myndsegulböndum.
Auk þess er fleygt efni sem eingöngu er
fyrir liöandi stund. Umræöuþáttum er
hent, iþróttaþáttum er hent, nema ein-
staka brotum. Helgistundum er öllum
hent, einnig þáttum eins og „Nýjasta
tækni og visindi”.
Orkar tvimælis
Emil sagi svipað hugarfar gilda
hjá lista og skemmtideildinni. Þar
væru allar dýrari tökur geymdar —
öll leikrit og kvikmyndir og brot úr
barnatimum og öörum þáttum.
Emil tók fram að fréttirnar
skæru sig aö nokkru úr hvaö
geymsluna varöaði. A fréttastof-
unni eru daglega útbúnir geymslu-
listar af fréttamönnum, þar sem
þeir leggja fram óskir um hvaða
efni, innlent og erlent eigi að
geyma. Þaö er gert til að eiga t.d.
myndir af ákveðnum stöðum eða
atburðum sem gott getur verið aö
gripa til siöar. En fréttirnar hafa
lika sérstöðu að þvi leyti að hvert
einasta orð sem þar er sagt, i við-
tölum og ööru er skrifað niöur.
Emil sagöi hvern einasta frétta-
tima sjónvarpsins frá upphafi til I
handriti.
Emil sagði aö lokum aö það væri vanda-
samt verk aö velja og hafna i þessu sam-
bandi, en ekki væri um annaö aö ræöa en
aö henda sjónvarpsefni, vegna þess hve
dýrt væri aö nota segulböndin aöeins einu
sinni. „Allt orkar tvimælis þá gert er”,
sagöi hann.
Sjónvarpiö viröist þvl i svipuðum
sporum meö myndsegulböndin og út-
varpiövarimeðsegulböndin fyrir 25 til 30
árum. Vonandi kemst það jafn fljótt
uppúr þessum sporum og útvarpiö á
sinum tima.
Gleymt — óskalagaþáttur sjúklinga er
ekki geymdur. Þó er áreiöanlega til sýnis-
horn af röddum Asu Finnsdóttur og
Kristinar Sveinbjörnsdóttur I segul-
bandasafninu.
Geymt — tekin eru sýnishorn af öllum
föstum þáttum útvarps. Hér er Kristján
Eldjárn I viðtali viö Morgunpóstinn. Páll
Heiöar og Sigmar B. Hauksson voru um-
sjónarmenn hans.
Gleymt — Atök Vilmundar Gylfasonar og
Jóns Sólnes eru ekki lengur til nema i
minningunni. (Kröflumál i Kastljósi)
Geymt — Egill Ólafsson og Sigrún
Hjálmtýsdóttir i „Silfurtunglinu”, sem er
til á safni Sjónvarpsins.