Helgarpósturinn - 23.12.1981, Blaðsíða 8

j-helgac—
pósturinn—
Blað um þjoðmal,
listir og menningarmál.
Utgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
AAagnússon.
Ritstjórar: Arni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaðamenn: Guðjón Arn-
grimsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, Gunnar Gunnars-
son og Þorgrimur Gestsson.
Utlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttir
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdótt-
ir.
Dreif ingarstjóri: Sigurður
Steinarsson.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavik.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8 10. Simar:
81866, 81741, og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Askrifatarverð
á mánuöi kr. 30.
Lausasöluverö kr. 10.-
lól í skugga
bombunnar
Umræða um frið og afvopnun
hefur mjög sett svip sinn á stjórn-
mál Vesturlanda á þvi ári sem nú
er að iiða. Þjóðarleiðtogar þessa
heimshluta hafa skyndilega stað-
ið sig að þvi að hafa meiri áhyggj-
ur af vaxandi fylgi friðarhreyf-
inga I Evrópu heldur en herská-
um strfðsæsingamönnum á við-
sjárverðum timum. Þetta er
óneitaniega þverstæöukennt, þvi
að i oröi kveönu telja allir ieiðtog-
ar stórþjóða æðsta takmark sitt
vera að viðhalda friöi f heiminum.
Krafa friöarsinna I Evrópu um
einhliða afvopnun eða takmark-
anir k jarnorku vopna f þeim
heimshluta og sú umræða sem
um þessa kröfu hefur orðiö,hefur
hins vegar beint einni grundvall-
arspurningu tO fólks: Hvort telur
það vænlegra til að viöhalda friði
i heiminum að stórveldin vfgbúist
hvert f kapp við annaö i þeirri trú
aðþau getibætt vigstöðu sina fyr-
ir hugsanlegar viðræður um al-
hliða afvopnun, eöa aö annar aöil-
inn stigi fyrsta skrefiö, og afvopn-
ist einhliða i þeirri von að and-
stæöingurinn fylgi fordæminu
fremur en gripi tækifærið og neyti
aflsmunar.
Sigurður A. Magnússon túlkar
sjónarmiö friðarsinnanna þegar
hann segir f nýlegri grein I Helg-
arpóstinum: A atómöld hljómar
það eins og frumstæð töfraþula aö
kristnum mönnum beri skylda til
að verja með vopnavaldi heimili
sin, f jölskyldur og fööurlönd. Héð-
anffrá eru valkostirnir einungis
tveir: tortíming menningar og
mikils meirihluta mannkyns eða
hugarfar friðarsinna sem telja
flest eða ailt i sölurnar leggjandi
fyrir áframhaldandi lif á jörðinni,
vegna þess einfaldlega að fái llfiö
að þróast i friði muni það brjóta á
bak aftur öll kenningakerfi og
önnur helsi sem á það kunna að
veröa lögð.”
Þótt viöræöur um gagnkvæmar
vigbúnaðartakmarkanir stór-
veldanna séu á dagskrá, er viðbú-
ið að þær verði ekki annaö en
málþófið eitt. Vel er þess viröi aö
menn iliugi á jólunum, sem I hug-
um flestra eru hátiö friöarins,
hvort besta framlagið til þessa
málstaðar sé ekki almennt og öfl-
ugt fylgi við kröfuna um kjarn-
orkuvopnalaus svæði i Evrópu.
Þar er hoggið á málþófið, tekiö af
skariö, stigið fyrsta skrefið, — að
visu hættulegt skref, en friður
verður aldrei að veruleika, ef
enginn þorir að taka áhættu.
Moldviöri vegna tiirauna
sovéskra njósnara til að notfæra
sér þessa friðarhreyfingu má
ekki veröa til þess aö menn missi
sjónar af málstaönum sjálfum.
1 itarlegu viðtali Helgarpósts-
ins I dag við Vigdisi Finnboga-
dóttur, forseta islands, leggur
hún m.a. áherslu á gildi baráttu
friðarhreyfinganna og segir:
„Þetta er fólk sem á eitt sameig-
inlegt markmiö. Það vill ekki
gera lönd sin að vigvelli... Ég
sætti mig ekki við aö börnin vaxi
upp umlukin ótta okkar fullorð-
inna viö stríð”.
Iiugleiðum þennan jólaboðskap
yfir hátiðarnar.
Séð og lifaö
Þessa dagana ruðja
forlögin Ur sér pislarsögum
ilange baner.Efskera ætti
úr um hvaða kós bók-
menntirnar hefðu tekiðupp
á siðkastið,þá verður svar-
ið afdráttarlaust pislarbók-
menntir. Hver höfundurinn
á fætur öörum, fremur
hver kúnstnerinn á fætur
öðrum,sópar frá sér pislar-
sögum; fólk sem aldrei náði
lengra en verða svona
meðalskussar á mæli-
kvarða heimsins, heims-
mælikvarðanum svokall-
aða, slær nú i gegn með
lifsreynslubókum. Höfund-
ar sem löngum undu við að
ófrægja svonefndar lifs-
reynslubókmenntir eins og
Eros, Amor, Best og vin-
jólunum alveg öfugt við
ritúalið, sem gerir ráð fyrir
pislarsögum undir páska.
Alls konar nöfn gefur fólk
þessum sögum, nöfn sem
eiga að hef ja þær upp fyrir
nafngiftirnar i Séð og lif-
að, þar sem nöfn á sögum
geta hljóðað: Ég var ótrú
með bröður eiginmanns
mins,égelskaðiekkidóttur
mina, ég hataði systur
'tengdamóður minnar og
svo frv. Þetta eru auðvitað
hroðalegar nafngiftir og
fordæmanlegar. Nöfn eins-
og undir klakstjömu og
lifstjáning gefa strax til
kynna, að þar sé enginn
lággróður á ferðinni, enda
eru þetta ómstriðar bók-
menntirsem gera kröfu til
Vestf jardapóstur frá Finnbogai Hermannssyni
sælast og Séð og lifað, hafa
nú einmitt tekið sér þessa
bókmenntagrein til fyrir-
myndar og tjakkað hana
upp á eitthvert æðra plan
og telja sig vera að skrifa
sig frá einhverju. Og al-
menningur borgar þetta
fólk út með glöðu geöi, þvi
hver porsjón af fráskrift
þessara höfunda kostar um
þrjúhundruðkall.
í^ykirsnjallræðiað gefa
vinum sinum pislarsögur á
lesandans, enda ekki hver
sem er fær um aö takast á
við slika lesningu.
lnesandinn fyllist sekt-
arkennd að þegja yfir öll-
um sóðaskapnum hjá sjálf-
um sér og frústrasjón yfir
að byrgja inni öll pinslin
sem hlutaðeigandi höfund-
ur lýkur upp fyrir honum,
rétt eins og hann væri að
steikja poppkorn á pönnu.
Þó eru ekki taldir allir til-
burðir pfslar- og privatlífs-
höfunda að storka blygðun-
arkenndinni, sem er svold-
Miðvikudagur 23. desember 1981 frjnn
ið annað en venjuleg sekt-
arkennd eins og kunnugt
er. Fólk sem aldrei hefur
áttneitt privatlif likamnast
meira að segja við lestur
þessara verka og tekur i
huganum upp siðspillt lif-
erni, jafnvel i þeim tilgangi
að taka á sig hlutdeild höf-
undar i þeim byrðum sem
hann hefur borið og létta
ögn af honum.
J^ess ber þó að geta, aö
ekki er stætt á að fordæma
gamla menn og farlama
sem iðka fráskriftir; þetta
er eins konar játning hins
kaþolska við prestinn sinn,
sú hin siðasta. Hitt er öllu
dapurlegra, þegar miðl-
ungs höfundar og þaðan af
skárri skriða i skjól i
stormum sinnar tiðar og
leggjast i pislarsögur af
sjálfum sér rétteins og Jón
þumlungur, sem bjó hér á
Eyri við Skutilsf jörðinn.
Jón var að visu ekki rithöf-
undur að prófessjón, heldur
prestur og var bæði hjátrú-
arfullur að hætti aldarinnar
(f. 1610) og geðveikur ofan i
kaupið. Jóni verður hins
vegar að virða það til vork-
unnar að hafa skrifað písl-
arsöguna með því hún er
varnarrit hans eftir að hafa
brennt mann og annan fyr-
irgaldra og án þess honum
skánaði geðveikin. Full-
friskir höfundar sem fyrir
löngu hafa öðlast siðferði-
legt fulltingi hjá þjóðinni og
þurfa ekki að skrifa afsök-
unarbeiðnir fyrir að hafa
brennt menn, una nú helst
við að skrifa pislarsögur af
sjálfum sér og stefnir i' rit-
söfn hjá sumum.
H ér verður þó að taka
fram, að örfá ljóðskáld,
einkum gamlir menn,
standa igjóstinum og eiga
jafnvel heimkynni nálægt
sjó, og hafa veður af fulgi
og fiski meðan pislarskáld-
in orna sér við hrævarelda
markaðslögmálanna.
Útí vill
jól drekka
Um það leyti sem þessi
hringborðsgrein kemur
fyriraugu Iesenda eru þeir
vonandi i sælu jólaskapi og
ég ætla mér siður en svo að
reyna að styggja þá. Ég vil
gjarna þeir leggi frá sér
blaðið með sæmilegri sál-
arró — helst öllu notalegri
innisér en þeir voru áður.
En hvernig á ég að geta
skrifað svoleiðis?
Fyrst verð ég að
reyna að ýta til hliðar öll-
um hugsunum um það sem
vi einmitt m eð þessu
hugarþeli Einars i Eydöl-
um held ég við verðum að
taka á móti jólunum og
jólaboðskapnum. Ég
læt mér i léttu rúmi liggja
hvað trúin á „sannleik”
jólaguðspjallsins er sterk.
En ég er sannfærður um að
sá sem ekki getur skapaö
vögguna i' hjarta sinu fer
gersamlega á mis við öll
raunveruleg jól. Og þvi
miður er margt gert til að
svipta okkur jólunum.
Verst er liklega hlut-
Hringboröiö skrlfa: Heimir Pálsson — Hra'fn Gunnlaugsson — Jó'n Baldvln Hanni-
balsson — Jónas Jónasson — Magnea J. Matthíasdóttir — Slgurður A. Magnússon
— -ÞráinnJifirteisson
áleitnast er; ástandið i Pól-
landi undir hrammi rúss-
neska bjamarins, ástandið
isumum rikjum rómönsku
Ameriku undir járnhæl
Sáms frænda, ástandið I
veröldinni yfirleitt. Ég
verð lika að geta losaö mig
við ámóta jafnáleitnar
hugsanir um jólakauptið-
ina, alla þá mammons-
dýrkun sem fylgir þessari
hátið ljóss og trúar. Ég
verö að loka úti minningu
þess að hús verslunarinnar
i Reykjavik likist óhugnan-
lega kirkju þegar ekið er
um Miklubraut. Ég verð
með öðrum orðum að setja
mig ihugblæskáldsins sem
kvað fegursta jólasálminn
okkar og sagði m.a.: „Þér
gerieg eirúm meðgrjótné
tré / gjarna læt eg þó hitt i
té: / Vil eg mitt hjartað
vaggan sé / og vertu nú hér
minn kæri./ Með visnasöng
eg vögguna þina hræri.”
gerving tilverunnar. Mán-
uðum saman er hamast á
okkur með auglýsingum
blaða, sjónvarps og út-
varps að ljúga okkur full af
þeim fagnaðarboöskap
mammonsdýrkenda aö
hamingjan veröi keypt fyr-
irpeninga. Hugmyndum er
lætt inn um aö enginn eign-
ist gleðileg jól nema með
nýjum græjum, nýjum bil,
gottef ekki nýrri konu eða
manni. Aö ég nú ekki minn-
ist á videótækið. Hvernig
eigum við að lifa jólin af án
þess? Eina bótin að sjón-
varpað verður þótt á
fimmtudegi sé.
Stundum heyri ég eða sé
að einhverjir eru að tala og
skrifa um siðgæði i við-
skiptum. Þá er farið fjálg-
legum orðum um að bann-
að sé að skrökva i auglýs-
ingum. Þá fæ ég sting i
hjartað og hugsa til allra
barnanna sem uppgötva á
aöfangadagskvöld að sjón-
varpsauglýsingin var inn-
antóm lygi. Jólagleðin
skapast ekki af hlutum,
hversu dýrir og stórbrotnir
sem þeir eru. Auk þess eru
flestir þeirra hreint skitti
og notagildi á núlli. Billinn
sem lýsti fegurst á auglýs-
ingunni er bara blikkdós.
Brúðan sem getur talað er
fals. Og hún verður ekki
minna fals þótt hún syngi á
fjórum málum.
^Jg nú er ég farinn að
skrifa eins og prestur. þótt
þaö væri alls ekki hug-
myndin að abbast upp á
annarra verksvið. En
svona erþað næstum dæmt
til aö fara þegar ritstjórinn
skipar kennara að skrifa
jólahringborö. Þvi ein-
hvern veginn slær kenn-
arahjartað stundum i hálf-
gildings prestatakti.
Kannski er það ekki svo
slæmt, gerir máski ekkert
til. Verst er að hvorugir
koma nokkru til leiðar, því
raddir mammónsdýrkend-
anna eru alltaf háværari.
#^nnars held égenginn
geti mælt þvi i móti að jólin
eru harla hagleg uppfundn-
ing — og þá á ég við jólin
sem hvildar- og ljóss-hátið
einmitt þegar skammdeg-
ismyrkrið þjarmar harðast
að okkur hér á norður-
hjara. Geðheilsa okkar
væri að ég hygg i mikilli
hættu ef ekki kæmi þetta
sérkennilega hlé á hvers-
dagsamstri — alveg án til-
lits t il þess að sumir virðast
taka jólaundirbúninginn
m jög nærri sér. Þetta höfðu
norrænir menn löngu fund-
ið áður en þeir tóku trú á
Krist. Þeir áttu sin jól,
kannski ekki endilega full
af friði í hjartanu og litil-
læti i sálinni, en jól þeirra
áttu það sammerkt með
jólum okkar að vera hvild
frá amstri daganna. Sumir
nenntu að sönnu ekki að
vera- heima á jólum, sbr.
skáldiö sem kvað: „Oti vill
jól drekka....” um kónginn
sinn, sem heldur vildi vera
kominn i hernað á skipum
en hokra að fjölskyldu
sinni. Sjálfsagt þætti það
ekki gottnú á dögum — en
hvernig er það þó, fara ekki
heilu fjölskyldurnar til út-
landa um jólin? Gildir
máski ennþá að „Úti vill jól
drekka....”
Hvernig sem þetta er
nú allt saman þá var erindi
mitt að hringborðinu það
eitt eins og sagði i upphafi
að óska mönnum friðar-
rikra og gleðilegra jóla. Og
megi allar helgar vættir
gefa okkur frið á komandi
ári. HP