Helgarpósturinn - 29.01.1982, Qupperneq 9

9
htDlgarpÓ5turínnFósiuda^r 29 ianúar 1982
Litið er um tiltækar myndir af „mannshvarfi” i Afrikulöndum. örygg-
issveitir að verki á San Salvador.
Mannshvarf
öryggisvörðum, siðan neita
stjórnvöld að hafa þá i gæslu. Eða
að pólitiskir fangar, sem stjórnin
viðurkennir að hafa i haldi,
„hverfa” i varðhaldinu, og
stjórnin gefur ófullkomnar upp-
lýsingar, t.d. að þeir hafi verið
fluttir eða séu i einangrun. Ýmist
eru það einkennisklæddir eða
óeinkennisklæddir menn, sem
standa að verkunum. Nærri
undantekningalaust eru fang-
arnir pyntaðir i báðum tilfellum.
Svipað og i ýmsum löndum
rómönsku Ameriku, hafa afriskar
stjórnir, eins og áður er nefnt,
gripið til þeirra úrræða að hefja
stórfelldar handtökur, þegar
syrtir i álinn stjórnmálalega séð,
t.d. þegar gerð er tilraun til
stjórnbyltingar eða til morðs á
ráðamönnum. Þó er þessi tegund
.mannréttindabrota fyrirferðar-
mikil einnig á timabilum þegar
engrar stjórnarbyltingar er að
vænta. Til dæmis um þetta eru
Óæskilegir stjórnarandstæðingar
í Afríkulöndum látnir hverfa
„Mannshvarf” — tiltölulega
nýtt og sérlega ógnvekjandi
mannréttindabrot — á sér stað er
yfirvöld lands eða öryggissveitir
stjórnar taka einstakling úr
umferð, en viðurkenna aldrei að
hafa hann i haldi.
Þar sem stjórnin færist undan
allri ábyrgð og allar raunhæfar
upplýsingar skortir, verður
„mannshvarf” þrálát og sárs-
aukafull reynsla fyrir fjölskyldu
hans og vini.
Vitað er að beiting „manns-
hvarfs” hefur mjög færst i auk-
ana á undanförnum árum og eru
mörg lönd Mið- og
Suður-Ameriku orðin þekkt fyrir
hana. Til skamms tima var
minna talað um „mannshvarf” i
Afrikulöndum. Umfang og út-
breiðsla þessarar kúgunarað-
ferðar i þeirri heimsálfu er þó að
verða lýðum ljós. Orsakirnar eru
margar fyrir þvi að menn vissu
ekki betur, t.d. er upplýsingaflæði
frá hinum ýmsu Afrikulöndum
tregara en i Mið- og
Suður-Ameriku: Fólksfjöldi
Afriku býr miklu dreifðara en
fólksfjöldi Suður- og Mið—
Ameriku. Á svæðinu sunnan
Sahara, sem er bróðurparturinn
af meginlandi Afriku, eru t.d.
Nokkur orð um heilann.Eins og
kunnugt er skiptist heilinn i
tvennt: vinstri helming og hægri
helming. Vitað hefur verið all-
lengi að helmingarnir skipta með
sér verkum. Sumum heilafræð-
ingum finnst sem helmingarnir
skipti jafnvel svo rækilega með
sér verkum að tala megi um tvo
heila. Við hefðum þvi tvær
hendur, tvo fætur, tvö eyru, tvö
augu, tvö lungu, tvö nýru og tvo
heila!
Þessi samlokubragur hjá
mönnum og dýrum kom snemma
fram i þróuninni. En amaban litla.s
einfrumungurinn, hefur ekki
hægri hlið og vinstri hlið. Hún
aðeins þrjár borgir yfir eina
milljón árið l978.Einnig má benda
á að samgöngukerfi Afrikulanda
eru enn yfirleitt á lágu stigi, enda
eru Afrikurikin flest ung.
Til dæmis um fréttaleysið
„hurfu” þúsundir manna eftir
stjórnarbyltingarnar i Rwanda
1961 og i Zanzibar 1964. Þar sem
yfirvöldum tókst að leyna þessu
næstum fram á þennan dag, mun
ætið verða erfitt að gera sér grein
fyrir atburðum þessum og vita
skil á afdrifum hinna „horfnu”.
.Stjórnarandstæðingar
þurrkaðir út
Löndum Afriku má skipta i þrjá
flokka eftir fjölda „manns-
hvarfa”: i nokkrum löndum hafa
„mannshvörf” átt sér stað við og
við (Kenýa, Ródesia og Nami-
bia). t nokkru meira mæli
„hverfa” menn i Kamerún, Gineu
og Zair, og i Eþiópiu og i Úganda
(undir tdi Amin) hefur mikill
fjöldi „horfið”. Fjöldi „manns-
hvarfa” i Úganda er hundrað
þúsund til fimmhundruð þúsund.
Tvær aðferðir eru algengastar i
,,mannshvarfs”málum: póli-
tiskir andstæðingar eru hand-
teknir og numdir á brott af
Um tima syndir hún áfram með
einn hluta „hjólsins” fremst,
siðan annan eins og verkast vill.
Það er engin verkaskipting i
taugakerfinu, engin miðstöð.
Löng saga — með sögu-
þræði
Næsta stig i þróuninni var
myndun tveggja miðstöðva, en
siðar kom að þvi, að ein allsherj-
ar miðstöð i taugakerfi myndað-
ist. Það hafði þá kosti, að hreyf-
ingin var hnitmiðuð, dýrið gat
stefnt beir.t, i tiltekna átt sér til
frarr dráttar.
Flatormarsem kallast á lati'nu
phylus Platyhelminthes eiga
valdatimar ídi Amins 1971-79 i
Úganda, timar Masias Nguema i
Gineu frá 1968 til 1979 og timar
Jean-Bédel Bokassa i Miðafriku-
lýðveldinu. Seinast en ekki sist
ber að telja Eþiópiu undir stjórn
,,bráðabirgða”herforingja-
stjórnarinnar, sem kom til valda i
byltingunni 1974 og er enn við
völd, illu heilli.
1 ofangreindum tilvikum
„hurfu” allir þeir sem handteknir
voru af öryggis- og stjórnmála-
legum ástæðum. Hinir handteknu
höfðu engin fangaréttindi og fjöl-
skyldu þeirra var ekki tilkynnt
um aðstæður, stjórnvöld neituðu
allri ábyrgð.
Eþíópía
A seinustu árum hafa, eins og
áður er sagt* fjöldamargir
„horfið”. Margir þeirra voru
pólitiskir fangar i Eritreu, Addis
Abeba og á öðrum stöðum, þar
sem skæruliðavirkni er mikil.
Miklar ofsóknir hafa beinst að
stærstu mótmælendakirkju
Eþiópiu. Hún hefur mikið fylgi
meðal Oromomanna, sem búa i
suðurhluta landsins. Aðalritari
kirkjudeildar þessarar var num-
inn á brott fyrir tveimur og hálfu
ormsins, leyndi fortiðin sér ekki.
Þar má finna leifar af tveimur
upprunalegum miðstöðvum, sem
höfðu fariö að taka að sér verk i
enn frumstæðara taugakerfi,
taugakerfi marglittunnar. Flat-
ormsheilinn er sem sagt
tvöfaldur iroðinu — og þar við sat
i þróuninni, enda virðist það ekki
hafa komið að sök.
Miðstöðvarnar tvær— heilarnir
tveir — héldust frá dýri til dýrs,
urðu sífellt fullkomnari og hæfari
i lifsbaráttunni, en verkaskipt-
ingin varðveittist: býflugan,
fiskurinn, slangan, fuglinn,
kötturinn, apinn, ég og þú, öll
sverjum við okkur i ættina, með
klofinn heila flatormsins.
Mannsheilarnir tveir
hreyfist eiginlega eins og pinu-
litil blaðra á floti i vökva, liður
áfram þegar þyngdarpunktur
hennar færist til. Þótt hún
bregðist við áhrifum efnasam-
banda og streymi Ur einum stað i
annan, hefur hún ekki taugakerfi
til að samræma hreyfingu eða
halda henni við af sjálfsdáðum.
Taugakerfi þróaðist fyrst með
marglittum og skyldum dýrum.
Marglittan er fær um að sam-
ræma sund sitt. Það sem ein-
kennir taugakerfið og raunar
dýrið allt er hið hjól-laga fyrir-
komulag. Ein hliðin snýr að visu
upp og önnur niður, en ekkert
snýr fram eða aftur til lengdar.
heiðurinn af því að hafa verið
fyrstir á ferðinni með haus. Ekki
svo litill heibur það. Stórkostleg
sérhæfing hefur átt sér stað —
með staðsetningu stjórnstöðvar
og þar með myndun framenda á
dýrinu! Ein stjórnstöð i tauga-
kerfinu hefur sem sagt myndast,
frumstæðasti heili sem um getur,
enþóbýsna snjall samanborið við
gáfnafar marglittunnar. Hann
gat „ætlað sér" eitthvað þessi
heili, ætlað sér að fara eitthvað —
og farið þangað. Ekki langt i einu
að visu, en svona byrjar sagan
um mannsheilann.
En þrátt fyrir eina, samræmda
stjórnstöð í tituprjónshaus flat-
Ekki er þó svo að skilja að
aðskilnaður heilahelminganna sé
jafn alger og i hjarta spendýr-
anna,þar sem annar helmingur
hjartans dælir blóði til lungn-
anna, en hinn út i aðra hluta
likamans. Einhver „leki” á sér
stað milli heilahelminga þrátt
fyrir allt og eru jafnvel dæmi
þsss,að annargeti i sumu hlaupið
i skarðið, ef hinn skaddist. Er
þetta mikið rannsóknarefni hjá
heilafræðingum.
Nóg um það.
Herdeildir i heilanum
Eitt skal að lokum nefnt
ár>. i júli 1979, ásamt eigin-
konu sinni. Seinustu fregnir
herma, að allir stjórnarmeðlimir
kirkjudeildarinnar u.þ.b. 25 að
tölu hafi verið hirtir á fundi.
Gerðist þetta fyrir nokkrum
dögum siðan.
Engar reglur gilda i Eþiópiu
um handtöku eða varðhald, nöfn
hinna handteknu eru ekki upp-
lýst, sjaldan eru réttarhöld i máli
skoðanafanga og menn eru
drepnir i hópum, sennilega svo
þúsundum skiptir, bæði innan
fangelsisveggja og utan.
Stjórn Eþiópiu hefur brugðist
við fyrirspurnum Starfshóps
mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna um „mannshvarf” með
þvi að segja, aö upplýsingar
starfshópsins séu uppspuni einn”.
Einnig fullvissaði eþiópski fasta-
fulltrúinn hjá Sameinuðu þjóð-
unum Starfshópinn um, að
„stjórn hans hlýddi i einu og öllu
reglum Mannréttindanefndar og
ákvæðum Mannréttindasáttmál-
ans”.
Kuba-Nkodya Zamabi
(Zair)
Kuba-Nkodya (fyrrum Robert)
Zamabi, sem er giftur og fjögurra
• barna faðir, var fæddur i Kins-
hasa árið 1948. Hann er af
Bakongo þjóðflokki, sem býr i
neðra Zair og i höfuðborginni
Kinshasa.
Meðan hann stundaði háskóla-
nám var hann mjög virkur i Sam-
bandi kongólskra stúdenta.
Stúdentafélag þetta var all-gagn-
rýnið á stjórn Mobutus forseta
seintá sjöunda áratugnum og var
svo bannað. Kuba-Nkodya var
sagður hafa orðið þekktur fyrir
lýðræðisleg sjónarmið og gagn-
rýni á stjórnina. Arið 1978 var
hann i haldi i mánuð i Tshatshi-
fangabúðum, en engin kæra var
gerð á hendur honum.
11. febrúar 1979 var hann aftur
tekinn höndum, af þvi að hann
var talinn eiga ólöglegt skotvopn.
Mágur hans var einnig hand-
tekinn. Mennirnir tveir voru
báðir settir i varðhald nærri
heimili forsetans og var þeirra
gætt af einkaöryggisvörðum
hans. Talið er, að þeir mágarnir
hafi verið i haldi i sama klefa
fyrstu 5 mánuöina eftir handtöku.
En hvað um Kuba-Nkodya varð
eftir að hann var fjarlægður úr
klefa sinum i júli 1979, er alls ekki
vitað. Fjölskyldu hans hefur
reynst ógerlegt að fá nokkrar
upplýsingar um dvalarstað hans
hjá yfirvöldum landsins. Mágur
hans var loks látinn laus 1980.
Aöstæður
Mótmælaóeirðir gegn stjórn
Mobutus i ýmsum héruðum Zair
voru tiðar milli 1965 og 1981. 1
kjöifar þeirra komu geðþótta-
handtökur, einangrunarvarðhald
og „mannshvörf”. Stórir hópar
meintra stjórnarandstæðinga,
svo og ungt fólk, skilrikja- og at-
vinnulaust, var tekið i „hreins-
unum” i Kinshasa. Flestir eru
taldir hafa látist i fangabúðum
eða gæslubúöum hersins.
Enda þótt handtökur hafi ekki
alltaf farið fram með leynd, hefur
mörgum pólitiskum föngum veriö
haldið i einangrunarklefum her-
gæslubúða eða fangabúða. Yfir-
völd hafa ekkert viljað láta uppi
um þá, er fjölskyldur þeirra hafa
leitað þeirra.
Hvað gera skal ?
Sendu vinsamlegast varlega
orðáð bréf, helst á frönsku, til
eftirfarandi aöila. Þar skaltu
spyrja um, hvar Kuba-Nkodya sé
niðurkominn. Biddu um, að lifi
hans verði þyrmt og heilsa hans
tryggð, ennfremur að gefið sé upp
hvar hann er niður kominn. Láttu
einnig i ljós i bréfi þinu, að þú
hafir þungar áhyggjur af hvarfi
þeirra þúsunda manna, sem
„horfið” hafa i heiminum á sein-
ustu árum. Bættu við, að þú hafir
komist að raun um að engar
upplýsingar séu fáanlegar um
fólk, sem öryggissveitir tóku i
sina vörslu, án þess að ákæra eða
réttarhöld hafi farið fram i máli
þeirra. Legðu fast að Mobutu
forseta að gera allt sem i hans
valdi stendur að svipta hulunni af
þessum „mannshvörfum” með
þvi að staðfesta hvar allt þetta fólk
er niðurkomið og leyfa fjöl-
skyldum þeirra aö hefja sam-
skipti viö það á ný.
Skrifiö til:
Hæstvirti borgari
Mobutu Sese Seho
Formaður miðstjórnarinnar
Forseti lýðveldisins
Forsetabústað lýðveldisins
Kinshasa
Lýðveldið ZAIR
Bréf til stuðnings Kuba-Nkodya
Zamabi (Zair) og til stuðnings
fanga frá Argentinu liggja
frammi til undirskriftar fyrir al-
menning á skrifstofu Islands-
deildar Amnesty International, -
Hafnarstræti 15, 2h, en skrif-
stofan er opin á þriðjudögum kl.
15.30 til 17.30.
ÚR HEÍMÍ VÍSiNDANNA
Umsjón: Þór Jakobsson
frómum lesanda til ihugunar.
Imyndaðu þér háa tölu — t.d.
mannfjöldann i heiminum.
Hugsaðu þér alla mennina,
morandi kös he'r og þar um jörð-
ina, fjögur þúsund milljónir tals-
inseða eitthvað þar um bil. Ef þér
tekst vel I þeirri imyndunarinn-
lifun, þá geturðu gert þér i
hugarlund fjölda taugafrumanna
sem er i hægra heilahelmingi
þinum — og annað eins er vinstra
megin i höfuðkúpunni. Tauga-
frumurnar inni skelinni á þér eru
sem sagt sagðar tvöfalt fleiri en
mennirnir. Sumir segðu jafnvel
20 sinnum fleiri.
Alla vega er hér um talsvert lið
að ræða,er það ekki, — sem þú
hefuryfirað ráða tilaðhjálpa þtór
að skynja, hreyfast, hugsa — og
nöldra.
P.S. 1 rauninni hef ég ekki
komið mér að efninu enn. Siðast
hótaði ég vi'st að lýsa kenningu
um smiðagalla á heila mannsins,
og þar af leiðandi geðveilu hjá
mannkyninu.
Þaðliturút fyrir að útbólginn
heili m annsins hafi hlaðist heldur
élögulega ofan á það sem fyrir
var frá örófi alda og segja fróðir
menn að tengingin hafi heppnast
heldur illa. Hinn snjalli rit-
höfundur Arthur Koestler, sem
skriíað hefur margar athyglis-
verðar bækur um sögu visind-
anna, hefur fjallað um kenningu
þessa i bókum sinum. Krókódill-
inn er vel af guði gerður og
hesturinn lika, en það kann ekki
góðri lukku að stýra, þegar heil-
inn úr þeim er tekinn og báðum
smeygt undir snargáfaða við-
bótarkássu frá siðustu áramilljón
þróunarinnar, — og allt er illa
tengt enda gert i flýti að því er
virðist. Þráttfyrirallar gáfurnar,
er ekkert dýr jafnsamtaka að
tryllast jafnhressilega og viti-
borna skepnan, þegar henni
býður svo við að horfa. Hún
missir vitið og fer i strið.
Nú er ég svo heppinn að geta
visað i grein á islensku um skrif
Koestlers, en 16. desember 1979
birtist i Þjóðviljanum grein eftir
Matthias Eggertsson ritstjóra
Freys, sem hann kallar „Arthur
Koestler og smiðagalli á mann-
kyninu”. Grein þessi er reyndar
einnig væntanleg i vetrarhefti
timaritsins Morgunn, sem kemur
út innan skamms.