Helgarpósturinn - 26.02.1982, Qupperneq 8

s heigac
pásturiHnJ
Blað um þjóðmál.
listir og menningarmá I.
Utgefandi: Vitadsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
Magnússon.
Ritstjórar: Árni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaðamenn: Guðjón Arn-
grimsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, Gunnar Gunnars-
son og Þorgrimur Gestsson.
utlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttrr
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdótt-
ir.
Dreif ingarstjóri: Sigurður
Steinarsson.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavík.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8 10. Simar:
81866, 81741, og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Askrifatarverð
á mánuði kr. 30.
Lausasöluverö kr. 10,-
„Ekki til
birtingar’ ’
„Hann réðst á mig, dró mig á
hárinu, lagðist ofan á mig, lamdi
mig og sparkaði i mig. Daginn
eftir tók ég eftir þvf, að ég var
með stóra skallabletti”.
Þetta er úr Iýsingu ungrar konu
i Reykjavik, sem mátti þola of-
beldi frá hendi sambýlismanns
sins. Hún lýsir þeirri martröð
sem hún gekk I gegnum i opin-
skárri frásögn i Helgarpóstinum i
dag.
Þessi kona heldur þvi fram, að
reynsla sin sé siður en svo eins-
dæmi; hún segist vita um fjölda
eiginkvenna, sérstaklega á sfnu
reki, sem hafi svipaða sögu að
segja— og verri. Þaö staöfestist
lika með könnun sem gerð var á
þeim sem komu á Slysadeild
Borgarspitaians árið 1979 til að
láta gera að likamsmeiðingum.
Af 1179 sem þangaö komu voru 62
konur sem eiginmenn þeirra
höfðu skaðað með barsmiöum.
En þetta er aðeins litið brot af
þvi sem gerist. Félagsráögjafi
sem starfar við Geödeild Land-
spítalans segir við Helgarpóstinn,
að i starfi sinu kynnist hún fjölda
slikra dæma, sem hvergi komast
á skrá. Þórir Oddsson vararann-
sóknarlögreglustjóri álitur líka,
að dæmi af þessu tagi séu mun
fleiri en lögreglan kemst i kast
viö, og Haukur Kristjánsson yfir-
læknir Slysadeildarinnar telur að
margar konur skrökvi tii um
ástæður fyrir likamsmeiðingum.
Rannsóknir i nágrannalöndum
okkar sýna, að ofbeldi af þessu
tagi sé mjög algengt, en
sjaldnast sé leitaö til lögreglu og
enn sjaldnar séu mennirnir
kærðir fyrir likamsmeiðingar.
Þar er m.a. reynt að koma til
móts við þær konur sem lenda i
slikum harmleikjum með þvi aö
opna svonefnd neyðarathvörf þar
sem þeim og börnum þeirra er
veitt húsaskjól þegar þeim er
ekki lengur lift heima vegna of-
beldis eiginmannsins.
Hér eru engin slik neyöarat-
hvörf, en þeir sem hafa kynnst
þessum málum, ýmist af eigin
raun eða með öðrum hætti, full-
yrða, að á þvi sé full þörf. Það
kemur ekki á óvart, að það eru
fyrst og fremst konur, sem láta
sig þessi mál skipta. Rauðsokka-
hreyfingin hefur haft þau til um-
ræðu, og nú starfar vinnuhópur á
vegum kvennaframboðsins að þvi
að koma þessum máium á rek-
spöl. En allar eru þessar konur
sammála um, að neyðarathvörf
af þessu tagi eiga ekki aö vera á
vegum ákveðinna samtaka. Þær
leggja áherslu á, aö hið opinbera
verði að sjá um slika þjónustu
eins og aöra félagslega þjónustu.
„Þegar þetta er komiö á það
stig að maöur bara liggur og gerir
ekki neitt þar til þetta er búið,er
ástandið oröiö slæmt”, segir
konan sem lýsir reynslu sinni I
Helgarpóstinum I dag. Þaö vita
fleiri um dæmi af þessu tagi en
vihavera láta. Þetta gerist allt i
kri.igum okkur. En friðhelgi
heimilisins og einkalifsins er
mikil og fáir vilja blanda sér i
málin. En þegar menn eru farnir
að berja eiginkonur sinar er það
ekki lengur þeirra einkamál.
Hókus Pókus
Þegar maður býr úti á
landi þarf maður alltaf að
vera að fljúga til Reykja-
vikur. Og þá þarf maöur
alltafaöveraiaðfljúga meö
Flugleiöum. Sú saga er
sögö aö Flugleiöir hafi einu
sinni gert skoöanakönnun
meöal farþega sinna I USA
og spurt hvers vegna þeir
veldu einmitt Flugleiöir úr
hópi allra þeirra flugfélaga
sem þeir gætu flogiö meö.
Einn Amerikaninn svaraöi
aö bragöi og sagöi aö hann
veldi Flugleiöir af ævin-
týraþrá.
— Hvað áttu við? spuröi
Flugleiðamaðurinn hissa.
—• Jú, þegar ég flýg með
Flugleiöum veit ég aldrei
hvað gerist næst, svaraði
farþeginn kampakátur.
Maður veit aldrei hvenær
verður flogið, hvar verður
lent eða hvar maður lendir
að lokum og það er svo
skemmtilegt. .
essi káti Amerikani
hefði skemmt sér aldeilis
bærilega hefði hann veriö
hér á Egilsstaöaflugvelli 6.
febrúar s.l. Daginn áður
haföi ekkert veriö flogið,
það haföi rignt óhemjulega
fóstudaginn allan og flug-
völlurinn var ófær vegna
aurbleytu. Ég þurfti á fund
i Reykjavfk á laugardegi
og sat þvi' hér þung á brún
og veöurteppt. Um kvöldið
kom i sjónvarpinu itarleg
frétt um slæmt ástand flug-
vallarins hér og þörfina á
aö bæta hann og laga i alla
grein. Það þóttu okkur orö i
tima töluö.
NU — morguninn eftir
hringdu Austfirðingar á
suöurleiö á flugvöllinn okk-
ar góða og var sagt aö
mæta, enda yröi flogið
þrisvar þennan dag, völlur-
inn væri í finasta lagi. Þeg-
ar ég mætti svo kl. 12 á há
degi var ennþá allgott veð-
ur en þaö fyrsta sem ég sá
var allt fólkið sem haföi átt
aö fara með fyrstu vélinni
suður. Ég átti ekki fóður
undir fat.
Rflér var þá sagt að Flug-
málastjóri væri búinn að
setja bann á flugvöllinn
okkarvegna aurbleytunnar
illu — og þættist hann sjá
hana mun betur haukfrán-
um sjónum sinum en
starfsmenn vallarins hér
eystra. Og mun betur sá
hann ófærðina og gat skorið
úr um máliö en norölenski
fhigmaöurinn sem haföi
lent hér fyrr um morgun-
inn. Við skildum þetta alls
ekki, farþegarnir, sem von-
legt var. Starfsmenn Egils-
staðaflugvallar, sem eru
hver öörum betri og elsku-!
legri viöurskiptis, virtust |
ekki skilja þetta heldur. Og
nú voru góð ráö dýr.
Var nú skotiö á fundi I
Flugstöðvarbyggingunni
og sýndist sitt hverjum.
Þarna var samankomiö
fólk sem haföi komið neðan
af fjörðunum um morgun-
inn yfir fjöll og firnindi i
leiöindafærö og hálku og
það var ekki aö ferðast
þetta uppá grin. Þetta var
fólk sem var aö fara til
lækninga, á ráöstefnu og
fundi i Reykjavik — og það
ætlaöi sér á leiðarenda ef
þess væri nokkur kostur.
Fundurinn ákvað því aö
nota leiguflug og byrjaö
var á þvi að tala viö norð-
lenska flugmanninn fyrr-
nefnda. Það var talaö við
öll leiguflugfélögin án
árangurs. Enginn þorði að
fljúga á flugvöll sem var
bannaöur og yfirlýstur
ófær af þvi aö það er á
ábyrgö viðkomandi flug-
félags og engar tryggingar
i gildi ef eitthvaö ber útaf.
Og þar fór þaö.
Okkur var nú sagt að
banninu yrði ekki atlétt af
vellinum fyrr en frysti,
aurbleyta vallarins breytt-
ist ekki fyrr en það yrði og
enginn sá fram á frost
næstu daga og kannskiekki
næstu vikur. Þeir sem urðu
að komast til Reykjavikur
ákváðu þvi að fara með
Völundarhús sidblindunnar
Athygli manna hefur
undanfarið talsvert beinst
að úttekt og upplýsingum
um mannréttindabrot i
heimsbyggðinni. Það á við
um brot á klassískum
mannréttindum sem viður-
kennd eru i stjórnarskrá
flestra þjóða: Skoðana-
frelsi, trUfrelsi, funda-
frelsi, ferðafrelsi o.s.frv. —
Sameinuö leggja þessi hug-
tök grunn að mannsæm-
andi lifi, réttinum til þess
að hafa lifandi sál i likama
sinum.
w
^Vstandiö i Póllandi,
E1 Salvador, Tyrklandi,
hefur mjög dregist inn i
umræður manna um
mannréttindabrot og kúg-
un. Mér vitanlega hefur
enginn lagst svo lágt að
verja opinberlega striö
pólskra stjórnvalda (með
Sovétstjórnina að bakhjarli)
gegn pólsku þjóðinni.
Hinsvegarhafa ýmsir orðið.
vilja — aö betra sé að vera
fangelsaður, kúgaður,
pyntaður, myrtur af vika-
drengjum „einræðis-
stjórna” heldur en „al-
ræðisstjórna”. Augljóst er
að þessi samanburður er
sprottinn af siðblindu sem
verður i sjón-, heyrnar- og
skynfærum manna þegar
Heilaþvottarmiðstöðin h.f.
hefur meðhöndlað vits-
muna- og tilfinningalif
þeirra.
NU veit ég að flestir þeir
sem hafa orðið fyrir álög-
um ofangreindrar
siöblindu eru grandvarir
menn. Þeir myndu aldrei
andvöku-og átölulaust geta
vitað upp á kunningja sina,
vini, vinavini og ástvini,
fremja illvirki á mönnum i
næsta húsi, næstu götu eða
næstnæsta bæ. En svo
rammvilltir eru þeir f völ-
undarhúsi siðblindunnar
hvað varðar Bandarikja-
stjórn sem þeir hafa bundiö
Ðirgir Sigurðsson— Heimir Pálsson—Hrafn Gunnlaugsson — Jón Bald-
vin Hannibalsson — Jónas Jónasson — Magnea J. Matthlasdóttir — Sig-
urður A. Magnússon.
til þess að verja stuðning
Bandarikjastjórnar við
herforingjastjórn E1 Salva-
dors og umburðarlyndi
og/eöa stuðning Banda-
rikjastjórnar við herfor-
ingjastjórnina i Tyrklandi.
Stundum minnir þessi vörn
fyrir Bandarikjastjórn
óneitanlega á þegar menn
lentu i sálarháska við aö
verja Stalinstjórnina sál-
uðu af þvi að þeir voru I til-
finningaböndum við hug-
sjón sósialismans. Menn
eru jafnvel svo illa komnir
af togstreitu sálar sinnar
um réttog rangt og i áráttu
sinni til þess að klóra yfir
skit Bandarikjastjórnar að
þeir eru búnir aö finna
smugu milli „alræðis-
stjórna” og „einræðis-
stjórna” fyrir Reagan-
stjórnina að smjúga útum:
Það sé þó alténd munur aö
styðja „einræðisstjórnir”.
Ekki verður þó séö — jafn-
vel ekki með hjálp góðs
tilfinningatrúss sitt viö að
þeir verja illvirki hennar
og/eða vina hennar í næst-
næstu löndum og álfum. Til
að mynda Suður-Ameriku.
Svona kaldhæönisleg getur
útkoman Ur reikningsdæm-
um „mannúðarinnar”
stundum oröið. Það er ekki
að furöa að Orn Arnar
skyldi kveða upp úr kald-
hæðni sinni forðum:
„Mannúð okkar manna/ er
mikil og dásamlig/. Við
göngum svo langt i gæðum/
að guð má vara sig”.
Naest er nú að spyrja
hvers vegna elska margra
VesturlandabUa á Banda-
rlkjastjórn hefur leitt til
ofangreindrar siðblindu.
Er það vegna þess að þeir
eru svo ánetjaðir „full-
komnun” Bandarikja-
stjórna á „draumi hins
djarfa manns”um frelsi og
lýöræði sem Bandarikja-
menn hafa taliö sig fulltrúa
fyrir á jarðarkringlunni,
ávallt reiðubúnir að hjálpa,
styðja og styrkja hinar
þjóðirnar i „lýöræðis-
bræðralaginu”? — Satt er
það: A heimavigstöövum
hins vestræna bræðralags
hafa Bandarikjastjórnir
fyrr og siðar að miklu leyti
haft i heiðri hin klassiskú
mannréttindi sem tind voru
tíl hér að framan. Á mörg-
um öðrum vigstöðvum, þar
sem menn dreymir um og
berjast fyrir mannsæm-
andi lifi með tilheyrandi
mannréttindum, hafa
Bandarikjastjórnir hins-
vegar fyrr og siöar (með
auðhringa sina og her að
bakhjarli) stuölað að og
beinli'nis tekið að sér að
umbreyta „draumi hins
djarfa manns” um frelsi og
lýðræði i martröð. Ekki sist
i Suður-Ameriku.
Gleymum því heldur
ekki að það eru lika mann-
réttindi að hafa að éta.
Menn geta auðvitað freist-
ast til samkvæmt saman-
burðar-siðblindunni að
bera saman þau mannrétt-
indi að hafa að éta og hin
almennu klassisku mann-
réttindi. Sumum þykir
kannski þau fyrrnefndu
óffnni. Slikur samanburður
er ófrjór og óheiöarlegur:
Gildi einstakra mannrétt-
inda verða ekki meö nein-
um rétti borin saman viö
önnur. Þau eru öll jafngild
þótt afleiöingar afnáms
þeirra séu misjafnlega
hörmulegar. Stjórnvöld
svokallaðra sósialiskra
þjóða státa gjarna af
mannsæmandi lifi innan
sinna vébanda. Þau hafa
sum hver fullnægt lág-
markskröfum um réttindi
til fæðunnar. En um leið
hafa þau afnumið eða stór-
lega skert mörg önnur
mannréttindi. Þau geta
ekki sloppið út um saman-
burðarsmugu milli mann-
réttinda: Mannsæmandi lif
þar verður ekki til i raun
fyrr en innihald orðtaksins
„enginn lifiraf einu saman
brauöi” verður fyllilega
jafngilt innihaldi orðtaks-
ins „matur er mannsins
megin”.
,,Sipp og höj” Regan-
stjórnarinnar heima fyrir I
nltu til Hafnar i Hornafirði
og fljúga þaðan, helst um
kvöldið en i siðasta lagi
daginn eftir. Þetta voru um
30 manns. Við sem treyst-
umst ekki i þetta langa og
erfiða feröalag dröttuð-
umst heim og afskrifuðum
suðurferð i huganum.
Jæja — nú er skemmst
frá þvi að segja að það
byrjaði að hellirigna eftir
hádegi;það rigndi og rigndi
eins og hellt væri úr fötu,
timunum saman og
skvampandi og bullandi
vatnselgurinn fossaði eftir
götum bæjarins — og flug-
vellinum. Við Reykjavik-
urfararnirhorfðum á þessa
þróun með harm i hjarta.
En vegir Flugmála-
stjómar eru órannsakan-
legir. Klukkan rUmlega
fjögur var banninu aflétt af
fhigvellinum — Hókus Pók-
us — og um sjöleytið fóru
tvær flugvélar suður með
málefnum fátækra sýnir að
hUn ætlar ekki að segja
bandariskri fátækt strið á
hendur. Þvert á móti: HUn
segir bandariskum fá-
tæklingum strið á hendur.
Og varðandi Suður-Ame-
riku tekur hún til fyrir-
myndar framferði fyrri
Bandarikjastjórna þegar
það hefur verið hvað verst.
Með stuðningi sinum við
einræðisstjórnir og ihlutun
þar i' álfu hefur hUn sagt
„draumi hins djarfa
manns” um mannsæmandi
lifstrið á hendur. Þar skal
eiginhagsmunapólitik
þessa risaveldis rekin
með dug og dáð undir
grunnfána siðblindunnar. 1
flestum tilvikum hafa
Bandarikjastjórnir álitið
baráttu fátæks fólks i
Suður-Am eriku fyrir
mannsæmandi lifi háska-
lega bandariskum hags-
munum. Það er að sinu
leyti samsvarandi viðhorfi
sósialiskra stjórnvalda
gagnvart baráttu fyrir
klassiskum mannréttind-
um innan sinna áhrifa-
svæða.
A siðastliðnu ári dóu
40.000 börn Ur hungri á
jörðinni á hverjum degi
alla 365 daga ársins. Þaö
eru samtals 14milljónir og
600 þúsund dauðsföll
hungurbarna á ári. Liklegt
er að dauðsföll barna af
völdum hungurs verði
sautján milljónir á þessu
ári. Og sá hluti mannkyns
sem þessi börn tilheyra
mun enn stækka. í dag
sveltur einn milljarður
manna á jöröinni. En
framlag þróaðra þjóða til
Barnahjálpar Sameinuðu
þjóðanna stendur i stað og
hefur I mörgum tilfellum
minnkað. Fé það sem
Barnahjálpin fer fram á til
þess að ná markmiðum
sinum samsvarar þvi fé
sem ibúar þróaðra rikja
nota til þess að styrkja og
gle ðja sál sina með áfengi á
einu ári. Með fullgildu
reikningsdæmi má einnig
sýna fram á að ef þjóðir
heimsins tækju sér sex
vikna fri i aöalframleiðslu-
grein mannkynsins — vig-
búnaðinum — nægði það fé
sem þásparaöisttilþessaö
enginn liði hungur á
jöröinni.
Nú er það ekki ætlun
min aö gera Bandarikja-
undrandi Austfirðinga inn-
anborðs.
Af Hafnarförunum er það
að segja að þau fengu enga
flugvél um kvöldið og urðu
að gista á Höfn. Daginn eft-
irvarof hvasstfyrirflug og
þau urðu að keyra áfram til
Reykjavikur i vonskuveðri
og leiðindafærð og komu
örþreytt og mörg hundruð
krónum fátækari til
Reykjavikur, sólarhring á
eftir okkur hinum.
Við vitum ekki ennþá
hvað gerðist i stjórn flug-
mála þennan dag eða hver
ber ábyrgð á þessu öllu
saman. En mikil er magt
þeirra manna sem geta
farið svona ill a með fjölda
manna, óátaldir, og að þvi
er virðist af tomum duttl-
ungum.Er þetta i raun og
veru hægt og er i alvöru
enginn sem þarf að
skammast sin fyrir vikið?
Spyr nú sá sem ekki veit.
Dagný
sijórn eina ábyrga fyrir
þe s s u m dapurlegu
staðreyndum. Abyrgðin er
sameiginleg öllum þjóðum.
En einmitt vegna þessara
staöreynda verður fram-
ferði Bandarikjastjórna i
Suður-Ameriku fyrr og nií
enn ömurlegra: í þeim
rikjum i Suður-Ameriku
þar sem bandariskra
áhrifa og fhlutunar gætir
hvað mest eru flestir þeir
þættir virkir sem einkenna
vanþróuð þjóöfélög. Þar er
hungur og vesöld, mikill
barnadauði, ólæsi og sjúk-
dómar, gjörspillt stjórn-
kerfi og himinhrópandi
misrétti er viðhaldiö með
einræðisstjómum og ætta-
veldi. 1 þessari vilpu
spillingar og örvæntingar
svamla risavaxnir banda-
riskir auðhringar og fiska
milljaröa dollara handa sér
og sinum i Bandarikjunum
og hirða aldrei umhvort lif
er mannsæmandi eða ekki;
þvi eins og William Max-
well, utanrikisráöherra
Bandarikjanna á ofan-
veröri 19. öld, lét um mælt:
„Þegar maður horfir á kort
af Suður-Ameriku sér
maður að þessi álfa er eins
og svinslæri i laginu. Sám-
ur frændi á sér langan
gaffal og hann ætlar sér að
éta þetta læri”. — Og til
þess að heimilisfræði
bandariskra stjórnvalda
verði enn ljósari þykir mér
rétt að vitna i orð ný-
skipaðs ráðgjafa Reagans
um minnihlutahópa:
„Besta ráðið til að fækka
fátæklingum er að hætta
sjálfur að vera einn
þeirra”.
H vernig væri að m enn
hugleiddu án tviskinnungs
hvers vegna Bandarfkja-
stjórn gefur fátæklingum
Suöur-Ameriku ekki frið til
þess að hætta aö vera fá-
tækir?