Helgarpósturinn - 26.02.1982, Blaðsíða 27

27
He/garpri<=rh irínn Föstudagur 26. febrúar 1982
Hvaö skyldi vera best að gera, ef maöur
fengistóra vinninginn ihappdrættinu eöa ef
frændi kæmi frá Ameriku og afhenti
myndarlegan arf? Hvernig ætti maöur aö
fjárfesta þær fUlgur, sem einhvern tima
hljtíta aö finna leiö i vasa manns, ellegar
veröa eftir þegar nauösynlegu eyöslufé er
eytt úr launaumslaginu?
Ekki er aö efa, aö hugsanir sem þær hér
að ofan hafa stöku sinnum leitað á þann
venjulega Meöaljón, sem reyndar viöur-
kennirfyrir sjálfum sér,aö áhyggjur vegna
fjárfestingarmála séu raunverulega
ástæðulausar, þvi aldrei veröi neitt afgangs
og enginn sé frændinn i Amerlku eöa miöi I
happdrættinu.
Enþað er þó ljóst, aö stöku sinnum lendir
óliklegasta fólk iþeim ,,vanda” aö þurfa að
geyma fé, fjárfesta. Fasteignamarkaður-
inn vitnar þar um og svo i seinni tiö þó
nokkuö fjörmikilverslun meö skuldabréf af
ýmsu tagi, sennilega helsthin verðtryggðu
skuldabréf sem rikissjóöur gefur út af og
til.
tútlandinu er um margar leiðir að velja,
þurfi fólk aö koma peningum sinum i arö-
bæra hluti. Fjárfestingarleiðir eru oft á
h’öum tiskufyrirbæri. Þannig gýs stundum
upp verðgildi tiltekins varnings, svo sem
slipaðra demanta, kinversks postulins
ellegar einhvers annars, og hin auöuga
Spariskirteini og veröbréf koma I æ rikari
mæli i staö steinsteypu sem fjárfestingar-
tól.
Prósentureikningur
stundum flókinn
miðstétt i Vestur-Evrópu er þá yfirleitt
snör I snúningum aö kaupa af sérhæföum
sölumönnum eöa á uppboðum. Þessi fjár-
festingarleið á sér reyndar öflugt bergmál
hér á landi, einkum i listaverkasölunni.
Listaverk tiltekinna listamanna þykja oft
arðbær f járfesting. En þótt islenskir efna-
menn hafi löngum verið duglegir við að
kaupa málverk, er ekki þar með sagt aö
málverkamarkaðurinn sé beinlinis lifrænn
peningamarkaöur — að minnsta kosti ekki
fyrirmiðlungsmennina, sem vilja hafa sina
peninga tiltæka, þótt þeir reyni að koma
þeim I arðbæra hluti i bili.
Fjárfestingarmarkaðurinn hefurverið aö
vaxa og aukast nokkuð siöustu árin. Verð-
bréfasölum hefur nokkuð fjölgað og má
kalla fjölgunþeirra éðlilega afleiöingu fast-
eignaviðskiptanna og fasteignaviöskiptin
aftur eölilega afleiöingu af verðbólgunni.
Bankar hafa til skamms tima þótt slæm
peningageymsla.
Eftir að bankar buðu viðskiptamönnum
sinum verðtryggða reikninga, jafnframt
þvi að selja hin verðtryggðu spariskirteini
rikissjóös, vænkaðist nokkuö hagur spari-
fjáreigenda. Sérfræðingur okkar i spari-
fjármálum sagöi okkur, að eðlilegasta leiö-
in við aö spara eða geyma varasjóö sinn,
væri aö opna verötryggðan sparifjárreikn-
1
1 ávarpi sinu til Samtaka Amerikurikja
boðaði Reagan Bandarikjaforseti, að stjórn
sin vildi hafa nána samvinnu við önnur vel
stæð riki i nánd um ráöstafanir til að rétta
hag smárikianna i Mið-Ameriku og eyríkj-
anna á Karibahafi, sem mörg hver eru
sannkölluð dvergriki. Nefndi Reagan sér-
staklega til Kanada, Mexikó og Venezuela,
þegar hann ræddi um liklega samstarfs-
aðila.
Vissulega hafa þessi þrjú riki látið sér
titt um ástandið i Mið-Ameriku og á
Karíbahafi, og sér i lagi hefur Kanada
þegar varið til efnahagsaöstoðar á þessum
slóðum fjárhæðum sem fara langt fram úr
þvi sem Bandarikin hafa lagt af mörkum i
sama skyni miöað við fjárhagslegt bol-
magn. En sá hængur er á að Kanada,
Mexikó og Venezuela gerist aðilar að áætl-
un Reagans, að stjórnir þeirra hafa allt
annan skilning á þvi en Bandaríkjastjórn,
hverra úrræöa er kostur til að lægja
órfriöarbáliö sem nú logar i Mið-Ameriku,
og skapa þannig skilyröi til að ráða fram úr
vanda þjóöanna á svæðinu.
Reagan og ráðherrar hans halda þvi
fram að borgarastyrjaldirnar IE1 Salvador
og Guatemala um þessar mundir og bylt-
ingin I Nicaragua 1979 séu verk undir-
róðursmanna frá Kúbu, sem gangi erinda
Liösforingjaefni frá E1 Salvador I þjálfun I
æfingabúðum Bandarlkjahers I Fort Benn-
ing i Georgiufylki.
Stefna Reagans gagnvart El
Salvador á örðugt uppdráttar
sovéskra áforma um aö ógna Bandarikj-
unum úr suöri.
Stjórnir Kanada, Mexikó og Venezuela
hafna allar meö tölu þessari bandarisku
samsæriskenningu. Portillo Mexikóforseti
hefur lagt sig I framkróka til aö koma
Reagan I skilning um villu sins vegar, og
þegar hann fékk engu áorkaö 1 þvi efni tók
hann höndum saman viö Mitterand Frakk-
landsforseta aö lýsa yfir stuöningi við mál-
staö Lýöræöislegu byltingarfylkingarinnar,
stjórnmálasamtakanna sem styðja skæru-
herinn sem berst gegn stjórnarher E1
Salvador. Skammt er siðan Portillo tók
undir áskorun forustumanna fylkingar-
innar til Bandarikjastjórnar um aö beita
áhrifum sinum til aö fá stjórnvöld i E1
Salvador til aö gera vopnahlé i borgara-
styrjöldinni og taka upp samningáviöræður
um lausn mála án frekari blóösúthellinga.
Kanadaþing setti á laggirnar nefnd
manna úr öllum þingflokkum til að gera
rækilega úttekt á orsökum ólgunnar I
Miö-Ameriku og viö Karibahaf. Niðurstaða
nefndarinnar var, aö félagslegar aöstæður I
löndunum sem i hlut eiga væri frumorsök-
in, og háskaleg villa væri að haga sér eins
og þar væri aö verki framandi hugmynda-
fræði og áhrif frá Kúbu. A þessari skýrslu
byggist siðan stefna Kanadastjórnar.
E1 Salvador er einmitt skýrt dæmi um
ing á þriggja mánaöa fresti. Þaö gerir
maöur einfaldlega meö þvi aö leggja fé sitt
inn á þriggja mánaða verötrvggöan reikn-
ing, fær þannig hæstu mögulega vexti auk
verötryggingar,en segir reikningnum jafn-
framtupp. Eftir þrjá mánuði leikur maöur
sama leikinn og hefur þar gert tvennt:
Halda verðgildisparifjárins viö auk þess aö
hafa peningana svo til tiltæka skyldi maöur
þurfa á þeim að halda.
önnur leiö er vitanlega aö koma pening-
unum i fasteign, sem almenningur á íslandi
hefur reyndar kappkostaö og sumir I meira
mæli en aörir. Fasteignir hafa hins vegar
augljósa galla; séu þær ekki til annars en
geyma sparifé, þá verða bankareikningar
að teljast handhægari, jafnvel þótt þurfi aö
endurnýja þá af og til.
Næsti möguleiki er svo að kynna sér
veröbréfamarkaöinn. Flestir leiöast inn i
þann bransa með þvi að kaupa spariskír-
teini ríkissjóðs ellegar happdrættisskulda-
bréfin, þvi' aö þau bjóða ekki aöeins upp á
hina nauðsynlegu verðtryggingu, heldur
fær maöur jafnframt nokkra útrás fyrir
spilafikn sina, þvi þaö er dregiö um vinn-
inga einu sinni á ári.
Auk þessara skuldabréfa og spariskir-
teina, er svo vitanlega enn ein gerö verö-
bréfa, þ.e. hin venjulegu skuldabréf meö
veði I fasteign, sem ævinlega eru nokkuö i
umferö og þykja oft álitleg vara. Þessi
skuldabréf falla hins vegar nokkuö i skugg-
ann af veröbréfum eða skuldabréfum rikis-
isjóðs, þvi svo kann ævinlega að fara að
skuldarinn á bréfinu bregöist, borgi ekki og
þá stendur eigandinn andspænis þvi leiöin-
lega máli aö láta bjóða upp fasteign, jafn-
vel reka ftílk Ut Ur ibúöum. Raunin með
þannig skuldabréf hefur llka stundum oröiö
sú, aö skuldarinn hefur sloppið ódýrt frá
skuld sinni og skuldabréf hans orðið litils
viröi meö árunum.Skuldabréfabransinn er
þvi varhugaverður fyrir aöra en innvigöa.
Þegar rikissjóöur ttík upp á þvi fyrir
nokkrum árum aö útvega sjálfum sér inn-
lend lán meö þvi aö gefa út verötryggö
spariskirteini og happdrættisskuldabréf,
færöist nokkuð f jör i veröbréfamarkaöinn.
Fjöldi manna hefur fylgst grannt meö
YFIRSÝN
hversu saga og aðstæður hverrar þjóöar
um sig móta framvinduna i löndum
Mið-Ameriku. Fangaráö núverandi stjórn-
valda i höfuöborginni San Salvador átti aö
vera aö efna til kosninga til stjórnlaga-
þings, og hefur kjördagur veriö ákveðinn
28. mars. Nú er ljóst að kosningarnar leysa
engan vanda. Vinstri flokkar allir meö tölu
viröa kosningarnar að vettugi, og benda á
að enginn úr þeirra hópi geti látiö á sér
kræla á yfirráöasvæöi stjórnarhersins, þar
sem dauðasveitir hægri manna hafa haft
frjálsar hendur og myrt fólk svo tugum
þúsunda skiptir undanfarin ár.
Arið 1932 bældu valdhafar i E1 Salvador
niður bændauppreisn með mikilli grimmd.
Allar götur siöan hafa herforustan og
nokkrar ættir stóreignamanna ráðið land-
inu. Gengju kosningar þeim i mót, voru úr-
slitin ógilt meö vopnavaldi. Þetta geröist
siöast áriö 1972, þegar José Napoleón Du-
arte, foringi Kristiiegra demókrata, sigraöi
i forsetakosningum en var hrakinn i útlegö.
Svo leiö fram til 1979, þegar ungir og um-
bótasinnaöir foringjar i hernum hrifsuöu
völdin og gengust fyrir þvi aö Duarte var
kallaður heim til aö taka viö forustu bráöa-
birgðastjórnar. Hún situr enn i San Salva-
dor undir forsæti hans, en i staö liðsforingj-
anna sem kölluöu hann heim til aö friöa
landið eru komnir herforingjar af gamla
skólanum, og Duarte er nú bandingi þeirra.
Þessir herforingjar hafa sett sér þaö mark
aö drekkja enn einni bændauppreisn I blóöi
meö hernaöaraöstoö frá Bandarikjunum.
Mannréttindanefnd Sameinuöu þjóöanna
fól á sinum tima spænskum lagaprófessor,
José Antonio Pastor Ridruejo, aö kynna sér
á hennar vegum ástandiö i E1 Salvador.
Skýrsla Ridruejo var lögö fyrir fund Mann-
réttindanefndarinnar sem nú stendur yfir i
Genf. Þar kemst hann aö þeirri niöurstööu,
að tilgangslaust sé aö efna til kosninga I E1
Salvador, fyrr en friöur riki i landinu, og
eina leiöin til friöargeröar sé aö stjórnir ná-
lægra rikja hafi milligöngu um aö koma til
leiöar viöræöum milli ófriöaraöila. Kemur
þessi niöurstaöa nákvæmlega heim viö
tillögur Portillo Mexikóforseta.
kaupunum á eyrinniog veröbréfasalar hafa
opnað skrifstofur. En eins og stundum áöur
á tslandi, veröurhandagangur I öskjunni og
mönnum hitnar i hamsi, ef sá peninga-
heimur sem þeir telja sig hafa þekkt, breyt-
ist svolitið. Það virðist hafa gerst nú I
þessari viku, þegar Seðlabankinn gaf út
nýjan flokk spariskirteiná meö hærri vöxt-
um en var á eldri skirteinum.
Seölabankinn var að yfirbjóða
markaöinn meö þvi aö hækka vextina.
Bréfin sem bankinn seldi fyrir áramót báru
2 1/2% vexti fyrstu fimm árin en 3,2%
jafnaðarvexti allt timabiliö, sem er 22 ár.
En nú breytti bankinn kjörunum þannig, aö
hann lækkar binditimann i þrjú ár og tekur
upp 3,5% vexti strax, sagöi Pétur Krist-
insson veröbréfasali i blaðaviðtali i vik-
unni.
Seölabankinn var beðinn um að tjá sig
um þessa skoöun veröbréfasalans og sagði
Daviö Ólafsson seölabankastjóri 1 Morgun-
blaöinu á miövikudaginn, aö ekki væri
óeölilegt aö bankinn breytti kjörum á bréf-
um sem hann gæfi út. Og vissulega er ekki
ástæöa til aö rjúka upp á nef sér þótt
prósentutala á nýjum spariskirteinum
hækki eöa lækki. Bankinn haföi aöeins oröiö
var viö sölutregöu á gömlum skirteinum og
bauö nú fram nýja gerð, sem liklega hefur
falliökaupendum veligeö.Menn veröa ein-
faldlega aö taka þvi, aö i peningaheiminum
eru kaupin breytileg og enginn hefur
nokkru sinni fengiöi hendur tryggingu fyrir
þvi, aö kaupin á morgun kunni ekki aö
verða enn hagstæðari en i gær.
Hækkaöur prósentuaröur af hinum nýju
bréfum þýðir hins vegar ekki aö þeir sem
eiga gömul bréf tapi. Þeir tapa náttúrlega
ekki nema þeir rjúki til og vilji selja i dag.
Islenskur veröbréfamarkaður hefur fengið
viðbót, sem neyöir þá sem ,,óperera” á
þessum hluta fjárfestingamarkaösins að
vikka sjóndeildarhringinn eða hugsa ráö
sitt.
eftir
Gunnar
Gunnarsson
» " " '...........................................................1
eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
Prófessor Ridruejo hefur eftir Amnesty
International og réttarverndarstofnun
kaþólsku kirkjunnar i E1 Salvador, aö
morösveitir hægri manna hafi færst svo i
aukana, aö pólitlskum moröum hafi fjölgað
úr 1.030 áriö 1979 i 10.714 árið 1981. Skæru-
liöar leggja hins vegar megináherslu á
skemmdarverk, og hafa valdið spjöllum á
870 mannvirkjum og fyrirtækjum á fyrstu
niu mánuðum siðasta árs.
E1 Salvador er ákaflega þéttbýlt land, og
skýrslur herma að þar sé fæstra hitaein-
inga neytt á mann i allri Rómönsku
Ameriku. Þaö þýðir aö sjálfsögðu, aö veru-
legur hluti þjóöarinnar býr viö sult.
Skömmu eftir valdatöku ungu herforingj-
anna 1979 efndi stjórnin sem þeir settu á
laggirnar til skiptingar stórjaröa milli
jarönæöisleysingja og leiguliöa. Ridruejo
kemst aö þeirri niöurstööu aö áætlunin um
jarönæðisdreifingu hafi fariö út um þúfur.
Enn i dag tilheyra 60 hundraöshlutar af
ræktanlegu landi i E1 Salvador hópi sem aö-
eins telur 1.6% landsmanna.
Eftir þvi sem óvænlegar horfir fyrir
hernum i E1 Salvador, gerast ásakanir
Reagans og ráðherra hans i garö Kúbu og
Nicaragua fyrir liösinni viö skæruliöa há-
værari. Vandséö er hvernig Kúba og Nica-
ragua geta átt greiðan aögang aö E1 Salva-
dor, þvi landiö er Kyrrahafsmegin á
Miö-Amerikueiöinu og milli þess og E1
Salvador liggur Honduras. Stjórn Nicar-
agua hefur fyrir sitt leyti skoraö á Banda-
rikjastjórn að færa rök fyrir ásökunum sin-
um og minnt á aö hún hefur lagt til viö
stjórn Honduras aö bæöi riki skipi sam-
eiginlegar sveitir til aö fylgjast meö landa-
mærunum og hefta vopnasmygl.
Stjórn Honduras hefur ekki svarað
þeirri uppástungu, enda vitaö aö hún lætur
viögangast aö landflótta liösmenn Somoza
einvalds hafa komið sér upp æfingabúöum
nærri landamærunum viö Nicaragua og
undirbúa þar innrás i landiö. Annar hluti
þess liös hefur æfingabúðir i Texas I Banda-
rikjunum.