Helgarpósturinn - 02.07.1982, Qupperneq 3

-Ip&%+, ,rjnn Föstudagur 2. júlí 1982
Friður sé með oss
3
tielgai-----
posturinn
Blað um þjóðmál, listir og
menningarmál.
Ritstjórar:
Arni Þórarinsson og Björn
Vignir Sigurpálsson
Rítstjórnarf ulltrúi:
Guðjón Arngrímsson
Blaðamenn:
Guðlaugur Bergmundsson,
Gunnar Gunnarsson, Omar
Valdimarsson, Þorgrímur
Gestsson og Þröstur Haralds-
son.
Utlit:
Kristinn G. Harðarson
Ljósmyndir:
Jim Smart
Dálkahöfundar:
Hringborð:
Birgir Sigurðsson, Heimir
Pálsson, Hrafn Gunnlaugsson,
Jón Baldvin Hannibalsson,
Jónas Jónasson, Magnea J.
Matthíasdóttir, Sigurður A.
AAagnússon.
Listapóstur:
Heimir Pálsson, Gunnlaugur
Astgeirsson, Jón Viðar Jóns-
son, Sigurður Svavarsson
(bókmenntir & leiklist), Árni
Björnsson (tónlist), Sólrún B.
Jensdóttir (bókmenntir &
sagnfræði), Halldór Björn
Runólfsson (myndlist & klass-
iskar hljómplötur), Gunnlaug-
ur Sigfússon (popptónlist),
Vernharður Linnet (jazz).
Arni Þórarinsson, Björn Vign-
ir Sigurpálsson, Guðjón Arn-
grímsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, Jón Axel Egilsson
(kvikmyndir), Þröstur Har-
aldsson (f jölmiðlun).
Erlend málefni:
Magnús Torfi Olafsson
Vísíndiog tækni:
Dr. Þór Jakobsson
Skák:
Guðmundur Arnlaugsson
Spil:
Friðrik Dungal
Matargerðarlist:
Jóhanna Sveinsdóttir
Stuðarinn:
Jóhanna Þórhallsdóttir
Landspóstar:
Finnbogi Hermannsson, Isa-
firði, Reynir Antonsson, Akur-
eyri, Dagný Kristjánsdóttir,
Egilsstöðum, Sigurgeir Jóns-
son, Vestmannaeyjum.
Utanlandspóstar:
Erla Sigurðardóttir, Dan-
mörku, Inga Dóra Björnsdótt-
ir, Bandaríkjunum, Helgi Skúli
Kjartansson, Bretlandi.
utgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
Magnússon.
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttir.
Innheimta: Guðmundur Jó-
hannesson
Dreifing: Sigurður Steinars-
son
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir
Ritstjórn og auglýsingar eru
aðSíðumúlall, Reykjavík.
Sími: 81866.
Af greiðsla og skrif stof a eru að
Hverfisgötu 8-10. Símar 81866,
81741 og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Áskriftarverð á mánuði er kr.
60- Lausasöluverð kr. 15.
Fátt hefur verið meira til um-
ræðu á síðum stórblaða heimsins
undanfarin misseri en friöar-
hreyfingin sem dregið hefur mill-
jónir manna út á götur og torg
beggja megin Atlantshafsins. Það
er mál manna að önnur eins
fjöldahreyfing hafi ekki orðið til á
Vesturlöndum siðan i strfðslok.
Það sem veldur þessari miklu
hreyfingu er aukinn hraði vigbún-
aðarkapphlaupsins, þar sem leið-
togar stórveidanna i austri og
vestri keppa um það hver geti
grandað hinum oftar og kirfileg-
ar. Almenningur veit sem er að ef
til kjarnorkustriðs kemur er hon-
um ætlað það hlutverk sem í hefö-
bundnum hérnaði er ncfnt fall-
byssufóður. Almenningur i Evr-
ópu og Ameriku gerir sér i si-
auknum mæli ljóst hvilik viður-
styggð kjarnorkustrið er og hug-
arfar þeirra rotið sem að þvi
stuðla.
Þess vegna ber að fagna þess-
ari nýju hreyfingu og ekki siður
þvi að hún er þegar farin að hafa
áhrif á kaldastriöspostulana.
Hér á landi hefur friðarhreyf-
ingin ekki enn náð að festa rætur.
Friðarumræðan datt ofan i gamla
farið sem deilurnar um herstöð-
ina og NATÓ hafa mótað undan-
farin 35 ár og enn er hún ekki
komin upp úr þvi. lslendingum er
þó ekki siður nauðsyn á að berjast
fyrir afnámi kjarnorkuvopna þvi
i hafinu umhverfis landið morar
allt i kafbátum stórveldanna,
vopnuðum gereyðingarvopnum.
tsland er þvi kjörið skotmark
þegar lokahretið hefst.
Þess vegna ber að fagna þeirri
viðleitni til að skapa islenska frið-
arhreyfingu sem birtist i útisam-
komu Samtaka herstöðvaand-
stæðinga á Miklatúni á morgun.
Þar kemur saman fólk úr ýmsum
áttum sem á það sameiginlegt að
vilja leggja sitt af mörkum til að
draga úr og stöðva kjarnorku-
kapphlaupið.
Vonandi tekst að skapa öfluga
friðarhreyfingu hér á landi, svo
rödd tslands verði ekki lengur
hjáróma I þeim kröftuga alþjóða-
kórsem nú hljómar á Vesturlönd-
um.
Angela Davis segir
hvítum konum
til syndanna
Þegar fréttist aö Angela
Davis væri væntanleg
hingað til Tucson til aö
halda fyrirlestur um efni
nýútkominnar bókar sinn-
ar, Woman, Class and Race
(Konur, stétt og kynþátt-
ur) hljóp ég upp til handa
og fóta. Hringdi til ritara
hennar viö Rikisháskóla
Kaliforniu i San Francisco,
þar sem Angela er prófess-
or i minnihlutafræöum
(Minority Studies) og baö
um viötal viö hana fyrir
Helgarpóstinn. Ritarinn
var hinn almennilegasti.en
þvi miöur. Angela haföi
engan tima til aö veita viö-
töl I Tucson, en mér væri
velkomiö aö ræöa viö hana
i San Francisco. Þar sem
ég sá ekki fram á aö kom-
Og hver er svo Angela
Davis?
Ængela Davis var mjög
virk i hinum ýmsu samtök-
um, sem böröust fyrir
auknum réttindum svartra
og annarra minnihlutahópa
á sjötta áratugnum. Hún
geröist einnig meölimur i
bandariska kommúnista-
flokknum, þar sem hún er
nú varaformaöur.
Angela var nemandi
heimspekingsins fræga
Herberts Marcuse og fékk
starf sem kennari i heim-
speki viö Kaliforniuhá-
skólann i Los Angeles er
hún lauk námi. Ronald
Reagan var þá rikisstjóri
Kaliforniu og reyndi leynt
og ljóst aö kveöa niöur öll
á hörund, en i augum nem-
enda sinna er hún lika
„svört”. Aö vera „svart-
ur” er nefnilega ekki bund-
iö viö þaö eitt aö hafa þel-
dökkt hörund. Þó andlits-
drættir og hár Angelu gefi
tvímælalaust til kynna aö
hún er af afriskum ættum
er húö hennar litlu dekkri
en milljóna „hvitra”
Bandarikjamanna.
Bandarikjamenn af afri-
könskum uppruna blönduö-
ust þeim hvitu frá upphafi.
Þrælaeigendur notfæröu
sér aöstööu sina óspart og
gátu börn meö þrælum sin-
um. 1 þjóöfélagi þar sem
ljóst hörund var tákn um
fegurö kom sú hugmynd
fljótt upp aö ljósleitir
svertingjar væru yfir þá
dekkri hafnir. Til langs
tima voru til dæmis til
ýmis félagasamtök meöal
þeirra, sem veittu aöeins
ljósum inngöngu. Þetta
skapaöi mikla rimmu meö-
al blökkufólks og eru bók-
menntir þeirra yfirfullar af
/
ast þangaö á næstunni,
spuröi ég hvort ekki væri i
lagi aö ég skrifaöi um fyr-
irlesturinn i staöinn. Þaö
veittist auösótt, og viö
Madeleine ljósmyndarinn
minn, fengum sæti á
fremsta bekk, beint fyrir
framan ræöustólinn.
Oaginn eftir, þegar ég sat
með sveittan skallann viö
aö vinsa aöalatriöin úr
tveggja tima fyrirlestri
Angelu, hringdi islensk
vinkona min, sem er niu
árum yngri en ég, og spuröi
hvaö ég væri aö bardúsa
þessa dagana. „Ég er aö
skrifa grein um Angelu
Davis”, svaraöi ég obbulit-
ið upp með mér. En orð
min höfðu engin áhrif. Ég
heföi alveg eins getaö sagt
henni aö ég væri aö skrifa
grein um Jón Jónsson þvi
hún spuröi: „Hver er
Angela Davis”?
I fyrstu varö ég hissa á
vanþekkingu hennar, en
siðan á minni eigin þröng-
sýni. Hvernig átti hún, eða
yngri kynslóðin á tslandi
almennt, aö vita hver
Angela Davis er? Hún var
hetja sjötta áratugsins, þar
sem ég sit enn pikkföst,
meöan nýir áratugir meö
nýjum hetjum sigla hjá,
sem ég þekki ekki frekar en
dauðann.
Andartak tók ég aö efast
um hvort fyrirlestur
Angelu Davis ætti nokkuö
erindi til tslendinga, en siö-
an sannfæröi ég sjálfa mig
um aö þeim væri ekkert
mannlegt óviökomandi.
Nú, ef grein um Angelu
Davis gæti veitt þeim ör-
litla innsýn inn i sögu og
stööu blökkufólks hér
vestra, þá væri þaö til hins
betra. — Alla vega var ég
um fátt jafn fáfróö þegar
ég kom hingaö fyrst.
róttæk öfl og jafnréttis-
hreyfingar i Kaliforniu. Og
varð Angela duglega fyrir
baröinu á honum.
Hún missti i fyrsta lagi
kennarastöðuna vegna
stjórnmálaskoöana sinna.
Skömmu siöar var hún
kærö fyrir morö, samsæri
og mannrán. Angela var
meölimur i samtökum,
sem börðust fyrir bættri
meðferð pólitiskra fanga i
hinu illræmda San Quentin
fangelsi i Suöur/-Kaliforniu.
Nokkrir þeirra gerðu upp-
reisn og var skammbyssa
notuð i átökunum, sem
samkvæmt skrám yfir-
valda var skráð á nafni
Angelu Davis. Hún var á
flótta sem yfirlýstur stór-
glæpamaöur i nokkra mán-
uöi en var siöan fangelsuð
og átti yfir höföi sér þre-
faldandauöadóm.
Þó tilgangur yfirvalda
meö handtöku hennar hafi
veriö aö hræöa fólk frá
frekari pólitiskum aögerö-
um, haföi hún þveröfug
áhrif. Fólk um gjörvöll
Bandarikin, Kanada, Miö-
Ameriku og Evrópu bund-
ust samtökum og böröust
fyrir frelsi hennar. Eftir
tveggja ára ötula baráttu
var hún sýknuö af öllum
ákærum og henni sleppt.
Þab var áriö 1972 en sföan
þá hefur veriö fremur
hljótt um Angelu. Hún er
enn jafn ákafur baráttu-
maöur fyrir auknum rétt-
indum minnihlutahópa, en
trúir aö besta leiðin til sig-
urs sé aö mennta andstæö-
inginn. — Og þaö var ein-
mitt tilgangur heimsóknar
hennar til Tucson.
Þegar Angela sté i pontu
datt mér i hug kunningja-
kona min, sem er barna-
kennari i hjarta Harlems.
Hún er rauöhærö og alhvit
sögum um fólk, sem sveik
bæöi fjölskyldu sina og
kynstofn af þvi þeim tókst
aö „svindla” sér inn meðal
hvitra.
Eftir að barátta svartra
fyrir auknu jafnrétti jókst á
sjötta áratugnum og þeir
fóru aö taka jákvæöari af-
stööu til menningar sinnar
og litarháttartt.d. „Black is
Beautiful”) tók ljós húöar-
litur á sig aðra merkingu.
Hann var ekki lengur leiö
til aö sameinast hvitum
heldur ein af mörgum
áminningum um þá kúgun
og misrétti, sem hviti mað-
urinn hefur beitt svarta,
einkum svartar konur.
En fyrirlestur Angelu
fjallaöi einmitt um svartar
konur. Framsögn hennar
og látbragö minnti mjög
á Martin Luther King, og
kraftur orða hennar var
svo mikill aö áheyrendur
hrifust ósjálfrátt meö, þó
spjótunum væri óspart
beint gegn hvitum konum,
sem voru i meirihluta i
salnum.
ffvitar konur hafa, aö
mati Angelu, alla tiö svikiö
málstað svartra kvenna og
þó eölilegt væri aö þær
væru ekki alltaf á sama
máli, þá er erfitt aö sætta
sig við þessi svik, þar sem
hvitar konur eiga svörtum
að þakka, aö þær vöknuöu
til meövitundar um eigiö
misrétti.
Kvenréttindahreyfingin,
sem spratt upp fyrir alda-
mótin siöustu, átti rætur
sinar að rekja til barátt-
unnar gegn þrælahaldi i
Suöurrikjunum. Hvitu kon-
unum, sem voru virkar i
þeirri baráttu, varö brátt
ljóst, að staöa þeirra var
ekki ýkja frábrugöin stööu
þræla. Þegar gær giftu sig
misstu þær öll lagaleg og
fjárhagsleg réttindi og ef til
t ræöustól minnir Angela Davis oft á Martin Luther King.
(Mynd: Madeleine Lapointe)
skilnaöar kom, höföu þær
engan rétt yfir börnum sin-
um.
Þegar konur þessar hófu
að berjast fyrir bættri
stööu sinni innan hjóna-
bandsins gleymdu þær aö
svartar konur máttu al-
mennt ekki giftast. Einnig
að þær einar báru ábyrgö á
afkomu barna sinna. Hviti
maöurinn, sem var faöir
stórs hluta þeirra, haföi
engum skyldum aö gegna
gagnvartþeim.
Þegar samtök blökku-
kvenna sóttu um aögang aö
„The Suffraget Move-
ment” snemma á þessari
öld var þeim meinaður aö-
gangur. Hvitu konurnar
voru hræddar um að ef þær
svörtu væru meö, fengju
þær siöur kosningarétt.
Þær báöu þvi stallsystur
sinar aö biöa þar til sigur
væri unninn. „En hvaöa
gagn geröi þaö þeim aö
vera félagar i hreyfingunni
eftir aö kosningarétturinn
var unninn?” Angeiu var
spurn. „Hreyfingin missti
gildi sitt þegar þeim tak-
mörkum var náö og leystist
upp skömmu siðar.
En svartar konur liðu
ekki einar fyrir yfirsjón
hinna hvitu, hélt Angela
áfram. Hreyfing hinna siö-
arnefndu fór á mis viö mik-
inn og öfiugan forystu-
styrk. Svartar konur höfðu
aldrei eiginmenn til aö
verja rétt sinn, svo þær
stóðu frá upphafi I allri
baráttu sjálíar.
Fyrsta konan, sem talaöi
opinberlega i Bandarikjun-
um, Mary Stuart, var
svört. Og fyrsta konan,
sem varöi mál fyrir hæsta-
rétti Bandarikjanna, var
þræll, sem haföi keypt sér
frelsi og tókst aö verja land
sitt gegn ásælni hvits plant-
ekrueiganda. En i staö þess
aö notfæra sér reynslu
þessara kvenna útilokaöi
kvenréttindahreyfingin
þær af þvi þær voru svart-
ar. Og hvitir sagnfræöingar
hafa tilhneigingu til aö
gleyma afrekum þeirra.
Wvftar kvenréttindakonur
eru aö mati Angelu aö
gera sömu mistök i dag.
Kvenréttindahreyfing
sjötta áratugsins átti lika
rætur sinar aö rekja til
hreyfingar, sem baröist
fyrir auknum réttindum
svartra, the Civil Rights
Movement. Hvitar konur i
þeim samtökum uröu brátt
argar út i karlmennina,
sem boðuðu jafnrétti
svartra, en höföu rétt
þeirra sjálfra aö engu. Þær
gegndu þvi hlutverki helst
aö vélrita og hita kaffi.
Konur þessar bundust
samtökum, til aö berjast
fyrir sinu eigin jafnrétti.
Og enn á ný takmarkaöist
baráttan við málefni, sem
varöaöi hvitar millistéttar-
konur eingöngu, þó oft væri
látiö lita út, sem þau væru
hagsmunamál allra
kvenna.
Sem dæmi nefndi Angela
kröfur þeirra um frjálsar
töstureyðingar. Það væri
engin leiö aö vænta þess, að
svartar konur gengju til
liðs i þeirri baráttu, þegar
þúsundir þeirra heföu verið
sviptar réttinum að eiga
börn. Atvinnurekendur
gera það oftaö skilyröi við
ráöningu aö þær gangist
undir ófrjósemisaðgerð
(oft framkvæmd á þeim án
þess aö þær viti hvaöa af-
leiðingar hún hefur). Kon-
ur sem ekki geta átt börn
eru miklu meöfærilegri
vinnukraftur en konur sem
þurfa barneignafri eða eru
fjarri vinnu vegna veikinda
barna.
Svörtummæörum áfram-
færi hins opinbera er iöu-
lega hótað.aö ef þær gang-
ist ekki undir ófrjósemis-
aögerð fái þær ekki framar
styrki sina. „Hver er til-
gangurinn, haldiö þiö, ann-
ar en að halda fjölgun
svertingja i skefjum?”
„Hvernig er hægt aö ætlast
til að svartar konur geti lit-
ið á frjálsa fóstureyðingu
sem brennandi baráttu-
mál, þegar þær hafa ekki
frelsi tilaöeiga börn?” „Af
hverju hafa hvitar konur
ekki gefið þessu máli meiri
gaum?”.
Orð Angelu komu viö
kaunin á mörgum. Þaö var
ekki skemmtilegt fyrir
margar kvenréttindakonur
i hópnum aö heyra að þær
væru annað hvort kyn-
þáttahatarar, eöa eigin-
hagsmunaseggir, ef ekki
hvorttveggja. Eftir þessa
köldu gusu mildaöist tónn-
inn i ræöu Angelu. Hún trú-
ir þvi, aö framtiö banda-
risku þjóðarinnar <ef ekki
heimsins) byggist á öfl-
ugri hreyfingu kvenna
gegn útbreiðslu gjöreyð-
ingarvopna.
En ekki fyrr en búiö
verður aö segja væntanleg-
um samstarfskonum til
syndanna og þær gera viö-
eigandi yfirbót, geta svarí-
ar og hvitar konur samein-
ast einhuga i baráttunni
fyrir friöi i heiminum.
Tucson Arizona
31. mai 1982