Helgarpósturinn - 17.09.1982, Side 18

18
Hvítkál og kveðskapur
í síðasta pistli vitnaði ég í kvæði eftir Tómas
Ouðmundsson í tilefni haustkomunnar, þar sem
segir að fiá klökkni skáldin „af innvortis ánægju
yfir öllum þessum hörmum sem svo gott er aö
yrkjaum". Þessi orðerugreinilega rituðsumpart í
hálfkæringi. Samt játa ég af þessu tilefni að rnér
gremst að haustiö skuli ekki hafa komiö til mín
„með fangið fullt af yrkisefnum", heldur aðeins
fjárhagsvandræði í stórum stíl, eða áég kannski að
segja stílfærð? f>ví verð ég að gjöra svo vel aó nota
þau sem kveikjur íhaustkveðskapinn þar til annað
býðst.
Skáldskapurer m.a. tæki tilað ná valdi yfirejgin
tilfinningum, hjálparmeöal tii að sætta sig viðorð-
inn hlut eða særa hann út úr heilahúinu til að foröa
stórskaöa. Eða eins og skáldkonan Sapfó oröar
það í einu Ijóða sinna: „Ég verö að taka þessu, úr
því sem komið er.“ Já, margt er mannanna böliö.
Ljóðið sem hér fer á eftir ber alltént nógú
hraustlegt nafn, Kaldrani, og er heldur svartsýnt,
enda ætla ég mér ekki þá dul að kveða „heilaga
glóö inn í freðnar þjóöir" að hætti aldamótaskáld-
anna. Sjálfsagt má túlka Ijóðið á ólíka vegu, en
kveikjan að því voru mjög sársaukafullar saniræð-
ur sem ég tök þátt í hér í borg fyrir skömmu.
Kaldrani er svohljóðandi:
Þær ögurstundir
er kaldhömruð angisl
skellur á kaldhæðna einsemd
og flóðgarðar beiskju bresta
i briinsorfniim hjörtum
cr enginn ailögufær
iigrum borinna íslendinga
Nú vil ég fara þess vinsamlega á leit við liáttvirta
lesendur, að þeir fletti upp í Orðabók Menningar-
sjóðs og athugi vandlega allar merkingar orðanna
kaldrani og ögur. og einnig taka fram að ofstuðlun
er með vilja gerö. Og með þessu Ijóöi sendi ég
öllum ögrum bornum löndum samúðarkveðjur í
kerfisvafstri eða ööru vafstri.
Síðast greindi ég frá kjötlöngun minni sem liefði
vaknað úr dvala með haustinu. Ég dauðskammast
mín reyndar fyrir hana, enda dýrt spaug að rífa í
sig kjöt út í skuld. Því vendi ég mínu kvæöi í kross
og skrifa nú um blessað hvítkálið sem allir hafa
efni á að borða hvernig scm á stendur. Það er auk
þess dyggur fylginautur okkar. ein af fáurn græn-
metistegundum fölum allan ársins hring. fyrir fáar
krónur.
Hvítkálssalat að sumri
Hvítkál er misjafnlega mjúkt undir tönn eftir
árstíðum. Á sumrin og frarn eftir hausti er það
safaríkt og meyrt. Saxiö það í þunna strimla með
Imíf og matrciðíð annað hvort eitt sér eða meö
söxuöu iceberg-salati eða öðru hrámcti, s.s. tóm-
ötum, gúrku, rifnum gulrótum. epium, appelst'nu-
bitum, papriku og steinselju. Hvers kyns salat-
sósur fara vel við hvítkál, en ég mæli sérstaklega
með þeirri sem uppskrift fer að hér á eftir.
Græna sósan
í. hana fer eftirfarandi hráefni:
1 dl majónes
'h dl hrein jógúrt
V; dl söxuð steinselja
1 tsk saxaður graslaukur
2 tsk Ijóst vínedik
'Ia tsk salt
dálítill nýinalaður pipar
'/2 tsk basil
Hrærið öllu saman nema majönesinu sem þið
blandið síðast saman við.
Hvítkálssalat að vetri
Þegar vetur. gengur í garð er hætt við að hvítkál-
ið sé orðið þurrt og býsna hart undir tönn. Margir
þvertaka því fyrir að matreiða það hrátt yfir
vetrartímann. En það er hægt að fara milliveginn
með því að „leggja það í bleyti", í stað þess að
borða það beinlínis hrátt eða soðið. Með því móti
má rnýkja það hæfilega. Því það er unt að gera að
neyta hvítkáls alian ársins hring, það er bæöi hollt
og saðsamt og eitthvert ódýrasta grænmeti hér-
lendis.
Þið leggið hvítkál í bleyti á eftirfarandi hátt:
saxiö '/.> 1 af hvítkáli með hníf eða ostaskera og
setjið það í skál. Sjóðið 1 I af vatni ásamt 'h tsk af
salti og heiliö yfir kálið. Látið standa í 5-10 mín. og
helliö síðan vatninu af kálinu (og geymiö gjarnan
til að nota í súpu). Kæliö kálið að því búnu og
matreiðið það síðan á sama hátt og að ofan segir.
Hvítkálssalat með ananas
Þetta er íburöarmikið hvítkálssalat, einkar gott
utn þessar mundir, meðan hvítkáliö er enn mjúkt
og safaríkt. Upplagt er að framreiða salatið sem
léttan aðalrétt ásamt grófu brauði. Uppskriftin er
handa fjórum.
I - VU I smátt skorið hvítkál
1 lítil dós af ananas, u.þ.b. 20(1 gr
1 lítil dós af mandarínum, u.þ.b. 200 gr
1 sellerístöngull
1 blaðsalathöfuð
4 sítrónurif
Salatsósa:
1 - l'/j dl súrmjólk
'/2 tsk karrý
2 msk mnjóncs
1. Skcrið hvítkálið í þunna strimla með hvössum
hníf eða ostaskera, og ananasinn í litla bita.
Hellið safanum af mandarínunum og sneiöið
selleríið smátt.
2. Þvoiö salatblöðin og þurrkið, og raðið þeim
síðan í stóra salatskál, að þv{ búnu hvítkáli,
ananasog selleríi. Þekið meö mandarínubátun-
um og dreypið dálitlum ananassafa yfir. svo að
salatið verði virkilega safaríkt. Látið það bíða í
a.m.k. klukkutíma.
3. Skreytið salatið með fjórum sítrónurifum og
hrærið saman sósu úr súrmjólk, karrýi og maj-
ónesi sem þið berið fram í sérstakri skál.
32 tuggur eða 20
Sú skoðun virðist vera meðal næringarfræðinga
að hrátt grænmeti þurfi aö tyggja sérlega vel.
sumir segja a.m.k. 20 sinnum hverja munnfylli.
Annars myndist gastegundir í maganum og hann
geri uppreisn. Það er þó ekki þar meö sagt að best
sé að tyggja hvern bita 32 sinnum eins og Wiliiam
Gladstone, forsætisráöherra Breta, áleit á sínum
tíma. Hann sagði aö mannskepnan hefði ekki 32
tennur af neinni tilviljun. Til þess lægi sú rök-
studda ástæða að menn áttu að tyggja hvern bita
32 sinnum!
Seinna, eða um aldamótin síðustu, varð amer-
ískur sérviskupúki, Fletcher að nafni, til að út-
breiða þessa kenningu, svo að jórtur varð um tíma
þjóðaríþrótt í Bandaríkjunum og víðar. Fertugur
aö aldri var Fleteher þessi svo markaður af bílífi aö
hannvó lOOkg. þóværi hannaðeins 168cmáhæð.
Við minnstu áreynslu varð hann lafmóður og fékk
hjartslátt. Hann settist þá t helgan stein og tók að
stúdera mataræði.
í grúski sínu rakst hann á fyrrgreinda kenningu
Gladstones og þóttist nú sjá að meinið við þennan
heim væri. að menn tækju til sín meiri mat en þcir
réðu viö aö tyggja að gagni. „Náttúran refsar þeim
sem ekki vilja tyggja," sagöi hann. Og Flctcher
tuggði svo ákaft (og át svo lttið) að hann léttist um
27 kg.
Áður en Fletcher vissi af hafði hann tuggið sér
frægðarorö rneð þjóð sinni. „Flctcherismi" og „að
Fletchera" urðu rómuð hugtök. M.a.s. Rocke-
feller eldri, Thomas Edison og nemendur og kenn-
arar við ekki ómerkari háskóla en Cambridge og
Sorbonne tuggöu í takt viö Fletcher. Er hann lést
1919 lá við að jórtrið tröllriöi mörgum þjóðum.
Sem bctur fer lognaðist það út af á næstu árum. —
Þá held ég að skokkiö sé nú ólíkt tippbyggilegri
þjóðaríþrótt en jótrið, þótt það geti farið út íöfgar
eins og annað.
Semsé: tyggið hvítkálið. ferskt eða úr hleyti. 20
sinnum en ekki 32 sinnum — auðveldast er að telja
á tám og fingrum til að skjöplast ekki....
Föstudagur 17. september 1982
_Helgai---
zposturinn
Húmor og dýpt
Ef mig langaði til að kenna
kunningja mínum að meta tafl-
lok, væri myndin sem hér er sýnd
eitt af því fyrsta sem ég myndi
sýna honum.
Þessi tafllok eru hæfilega ein-
föld til þess að allir geti notið
þeirra—skálduð tafllok geta ver-
ið óhugnanlega flókin — og búa
yfir svo glitrandi kímni að það má
vera daufingi sem ekki brosir að
þeim. Virðum taflstöðuna aðeins
fyrir okkur. Þótt hvítur sé tvö-
földum skiptamun undir, er
Nú sýnist björninn unninn, en
svartur á ótrúlegan varnarmögu-
leika, hann berst með hrók gegn
hróki og drottningu:
3. ,..-Hxg5!
4. f8D-Hgl +
5 Hdl-Hg2!
in vitaskuld ekki 5. -b2+ 6.
Kt’.+-blD+ 7. Hxbl-Hxbl 8.
Da > mát. Nú ógnar svartur hins
veg r bæði með Hc2 og b2 mát.
6. 9a3+-Ha2
C hvað nú? Við 7. Dc5 (ella
kem r Hc2 mát) á svartur 7.
-Hel og hvítur kemst ekkert
áfrar
7. 1 '2!!
Óti„legt en satt!
7. ... Hxa3
8. Hb2 !-Ha2
(leikþröng)
9. Hbl mát
Svartur gat reynt 7. -b2+ 8.
Dxb2-Hxb2 9. Hxb2-a3 í von um
jafntefli. (10. Hh2-a2 11. Kd2-
Kb2). En hvitur vinnur: 10.
Hbl + !-Ka2 11. Hb8-Kal 12.
Kc2-a2 13. Kb3-Kbl 14. Ka3+-
Kal 15. Hh8 og vinnur.
Skój^^
eftir Guómund Arnlaugsson
kóngur svarts í dálítilli klípu og
það færir hvítur sér í nyt:
1. Re8
Nú hótar hvítur Rg7+, Kg6,
Bf5 mát. Við því er f6-f5 engin
vörn vegna 2. Bxf5 og mát í næsta
leik.
1. ... Kg6
2. h5+!
Nú ber Kxh5, Rg7+ að sama
brunni og áður.
2. ...-Hxh5
3. f5+!-Hxf5
4. g4!-Hf2
(eða á einhvern annan reit)
5. Bf5+!!-Hxf5
6. Rg7
og mátar í næsta leik. Loka-
staðan er forkostuleg! Svartur gat
einnig reynt 1. -Hxf4, en það fer á
sömu leið eins og rétt er að ganga
úr skugga um, ég treysti lesend-
um til að gera það sjálfir.
Höfundur þessara skemmti-
legu loka er Gendrik Kasparjan,
einn af fremstu tafllokahöfund-
um nútímans. Kasparjan er fædd-
ur árið 1910 í Tblisi og er verk-
fræðingur að mennt og mjög
snjall skákmaður. En hug-
kværnni hans og glettni í tafllok-
asniíð er með ólíkindum. Við
skulum líta á annað dæmi frá
honum, þar er líka skemmtilegur
húmor, en það ristir mun dýpra.
Upphafsstaðan gæti sem best
verið komin úr tefldu tafli. Hún
er býsna tvísýn, peð beggja eru
hættuleg og ekki víst að biskup-
inn sem hvítur hefur yfir sé rnikils
virði. Lausnin hefst líka mjög
eðlilega, lykilleikurinn er sá
leikur sem manni myndi detta í
hug yfir tafli. Hótun svarts:
Hgl + , Kc2, b3+ er svo öflug að
við verðum að hindra hrókinn:
1. Bg5!-b3
2. Hd2+
Þaö dugar ekki að hleypa peð-
inu áfram.
2. ...-Kal
3. n
En Kasparjan er ekki einungis
mikið taflskáld, heldur einnig
snillingur í tafli. Við skulum líta á
eitt dæmu um taflmennsku hans.
Staðan sem sýnd er á myndinni
kom upp í skák hans við Kalasjan
á skákþingi í Erevan árið 1951.
Kasparjan hefur svart. Ekki þarf
að horfa lengi á taflið til að sjá
hvor stendur betur. En hvítur er
búinn að byggja varnarstöðu sem
virðist all traust, svarti kóngurinn
kemst ekki lengra og erfitt er að
sjá hvernig svartur kemst yfirleitt
áfram. En Kasparjan heggur
glæsilega á hnútinn:
42. ... Rxe4!!
43. fxe4-Hxe2!!
44. Hxe2
Nú á hvítur hrók yfir, en svarti
kóngurinn er orðinn frjáls og
peðin hættuleg. Baráttan er
spennandi áfram.
44 -f3
45. Hh2-Kf4
46. Hh6-f2
47. Hxd6-Kg5!!
Hefði svartur ekki átt þennan
leik í bakhöndinni, hefði vinning-
urinn verið í mikilli hættu og jafn-
vel tap blasað við.
48. He6-flD
49. Hxe5+-Kg4
Skyldu frelsingjarnir ekki geta
orðið svarti hættulegir?
50. He7-Dc4+
51. Kal-b5
52. Ha7-Da4
53. Ka2-a5
54. d6-Dc4+
55. Kal-b4
Með nýrri ógnun: b4-b3 og
mát.
56. Hc7-Dxc4
57. d7-Dhl +
58. Ka2-Dd5
59. Kbl-Dd3+
60. Kcl-bxa3
61. bxa3-De3+
og hvítur gafst upp. Hann tap-
ar hróknum (a: Kbl(2), Db6+,
b: Kc2, Df2+. Kdl, Dgl + , Kd2,
Dh2+, c: Kdl-Dgl og Dh2).