Helgarpósturinn - 24.09.1982, Blaðsíða 19

rflH%tl irinn Föstudagur 24
. september 1982
19
Að hafa fisk í te
Þegar ég lærði ensku i
skóla, þá voru máltiðirnar
eitthvað á þessa leið:
breakfast —morgunmatur
lunch — hádegismatur
tea —kaffi (siðdegis)
dinner — kvöldmatur
(aðalmáítið)
supper — kvöldmatur
(seint)
Aldrei vissi ég vel, hve-
nær fólk kallaði kvöld-
matinn dinner og hvenær
supper og ekki heldur hvort
hægt væri að eta dinner og
supper sama daginn. Nú
kemur i ljós að enginn sem
ég þekki étur nokkurn tima
supper, bara dinner, ög
léttir það af mér nokkrum
áhyggjum. Eiginlega get
kaffi. En eins og allir vita,
drekka Englendingar
fremur te en kaffi, og
drekki þeir kaffi er það
helst skyndikaffi, en lagi
þeir sér alvörukaffi er það
helst ketilkaffi. Kaffi til aö
hella upp á aö isienskum
sið, það er að visu á boð-
stólum, dýrara en á islandi
og varla eins gott, og svo
litið notað að ég sé olt autt
skarðið mörgum dögum
seinna þar sem ég hef tekið
úr búðarhillu alla pakkana
af minni tegund. En kaffi
er lika, eins og við vitum,
nal'ná roáltið, m.a.s. þrem-
ur, morgunkaffi, siðdegis-
kaffi og kvöldkaifi. Þaö er
hægt að kalla á krakkana
inn i kaffi þó engum detti i
Lundún a.nóstur
Lundúnapóstur f rá Helga Skúla Kjartanssyni

ég vandræðalaust talaö viö
fullorðið fólk um hvaða
máltið sem er.
En ekki krakka. Blessuö
börnin nota allt annaö mál-
tiðakeríi. Ef þau fá heitan
mat um hádegið, heitir það
dinner — kvöldmatur. Og
kvöldmatinn kalla þau tea.
Sko, tea, þaö merkir
eiginlega te, rétt cins og
kaffi á islensku merkir
eiginlega kaffi. Þ.e.a.s.
drykkinn te og drykkinn
liug að gefa þeim kaffi, er
það ekki? Liklega á það
samt bara við um siödegis-
kaffið* aukamáltiö að
morgni eða kvöldí heitir
varla kal'íi nema þar sé
raunverulega drukkið
kal'fi. Þó heitir vist
morgunkaffið kaffi á
vinnustöðum verkamanna
hvort sem þeir drekka þá
kaffi eða annaö. Og i viöbót
við aö tákna máltið, þá er
hægt að nola oröiö kai'fi um
ákveðinn tima dags og
miða við það hvort eitthvaö
gerist fyrir eða eftir kaffi,
eða bara um kaííileytið.
Alveg eins er þetta meö
teið á ensku. Kaffileytiö
heitir teatime, og siödegis-
teið heitir tea, hvort sem
menn fá sér te „for tea''
eða eitthvað allt annað.
Nu eru enskir krakkar
látnir taka daginn
snemma, og sendir ótrú-
lega snemma i rúmiö. Þau
eru lika ótrúlega lengi i
skólanum. Skólaskyld frá
fimm ára aldri, og nærri
þvi frá byrjun eru þau i
skólanum lram yfir ljögur.
Koma hungruð heim, og þá
tiðkast viða að gefa þeim
bara kvöldmatinn fljót-
lega. Þau bjóöa mikiö
hvert öðru heim með sér úr
skólanum, og þá eru gest-
irnir i mat, enda buiö aö fá
leyii mömmu sinnar meö
góðum fyrirvara, eins og
Englendingar ákveða yíir-
leitt flesta hluti meö góöum
l'yrirvara, þykir t.d. ósköp
hæíilegt að kaupa leikhús- '
miða með tveggja eöa
þriggja mánaða fyrirvara,
en það er nú annaö mál.
Þessi barnakvöldmatur,
þar sem hann tiökast, er á
þeim tima aö flokkast
íremur undir tea en dinner,
og það þvi freinur sem
krakkarnir eru vel liklegir
til að vera búnir aö fá dinn-
er i skólanum, og þá er alls
ekki oröiö nógu áliðiö til að
kvöldmaturinn heiti
supper.
Um islenska kvöld-
matarleytiö heima hjá
mér, þá eru nágranna-
krakkarnir si-bankandi að
spyrja eftir syni minum.
Þá eru þau búin að borða
fyrir löngu, og loksins er
ég búinn að læra aö spyrja
þau hvað hali veriö i mat-
inn hjá þeim. „What did
you have for tea dear?"
segi ég, sem á islensku út-
leggst: „Hvað fékkstu með
kaffinu, góurinn?" „Fish"
segja þau, sem auövitað
þýðir fisk. Ekki alltaí, en
einna oftast. Og þaö er
verksmiðjuíiskur, fisk-
steikur eða íiskstaular
(sem heita „fish fingers")
sem. kemur djúplryst i
jukki og raspi og er svo
snöggsteikt á pönnu. Þetta
virðist vera miklu meira
étið hér af börnum en l'ull-
orðnum, enda skammta-
stærðin i samræmi viö þaö.
Eólk hugsar út i aö íiskur
sé hollur handa börnunum,
en þvi linnst hann ekki
reglulega girnilegur handa
sjállu sér. Þetta mun vera
svipaður matur og islenski
v e r k s m i ö j u r n a r i
Bandarikjunum tramleiöa,
en þó er hráel nið vandaðra
hjá þeimj a.m.k. er
islenska blokkin lalin of
góð til að passa vel á
markað hér i landi.
Fullorönir fá sér varla
lisk „meö kallinu"
(þ.e.a.s. „fish lor lea" sem
þýðir ekki te lreinur en
kafli þýðir kaffi), en
margir skreppa á íiskbar i
hádeginu og fá sér lisk og
franskar, „fish and chips”.
Þá er djúpsteikt fiskstykki,
býsna stórt, gripið út úr
hitaskáp, þvi að þeir
steikja fyrirfram, og alltaf
franskar með. Alls konar
fiskur, t.d. bæði skata og
háfur sem ég hef hvort
tveggja prófað og þykir
gott. Sumir éta þetta allt
með fingrunum úti á gang-
stétt, þvi að það er aðeins
ódýrara en að setjast við
borðT'Svo fer fólk með þetta
heim til sin, til að spara sér
eldamennsku, enda eru nú
flestir óvanir að elda ótil-
reiddan fisk. Þó eru fisk-
búðir á stöku staö. Ein á að
heita að sé tiu minútna
gang frá mér, en þaö er nú
algert lágmark af liskbúð.
Eitt söluborð úti á gang-
stdtt, bara tvo hálfa daga i
viku, og nærri allt frosið. I
hina áttina, nokkru lengra i
burtu, er hins vegar ágæt
fiskbúð með talsveröu úr-
vali. Og þriöju buðina hel
ég lundið, ol langt burtu til
að fara nema á hjóli, i
verslunargötu þar sem
aðallega verslar fólk lrá
Vestur-lndium, svert-
ingjar. Þar læsl t.d. salt-
fiskur, alveg eins og viö •
þekkjum hann, en lika heil-
lrystir fiskar al alls konar
mjög lramandlegum teg-
undum. Svo þaö er gaman
aö lara þangaö meö krakka
aö skoöa: sonur minnsá nú
samt helst ekkert annað en
smokkliskinn sem lá i keri
frammi á gangstétt, heil
hrúga af honum. Slraknum
sýndist þetta allt vera eitt
samhangandi kvikindi,
lrani úr skarandi ljótt.
Ekki hél ég lagt i aö kaupa
fisk sem ég þekki hvorki
haus né sporö á, en næsl
þegarég íæ gesti ælla ég að1
prófa heilsteiktan túnlisk.
fleiri en einn leikari virðist hafa
tekið til sín þessa sneið.
Mér dettur ekki í hug að halda
því fram að útlegging JVJ sé ekki
rökrétt og skynsamleg miðað við
gefnar forsendur. En þá verður
að geta þess að hann virðist hafa
misskilið umræddan leikara illi-
lega og byggir því niðurstöðu sína
á endileysu sem hann hefur sjálf-
ur fundið upp. Langar mig nú til
að leiðrétta þennan misskilning
þar sem viðkomandi leikari er
mér ekki óviðkomandi og þykist
auk þess vita að ýmsum leikurum
þyki bágt að „einn af heistu gáfu-
mönnum leikarastéttarinnar"
skuli vera slíkur auli sem JVJ vill
vera láta.
Um ræðu leikarans segir m.a. í
pistli JVJ:
„Sumir listamenn, einkum í
er bara ekki rétt eftir haft þar sem
leikarinn tók það ítrekað fram að
hann vildi nota orðið „umfjöll-
un"‘ í stað „gagnrýni"" til að forð-
ast misskilning eins og þennan
hjá JVJ og undirstrikaði, í sama
tilgangi, að þessi faglega umfjöll-
un ætti ekki og gæti ekki komið í
stað venjulegrar gagnrýni.
Nú kann það að vera að ég sé í
betri aðstöðu en JVJ, vegna nán-
ari kunningsskapar við umrædd-
an leikara, til að ráða í það hvað
hann meinar með því sem hann
segir. Ætla ég því að reyna að
skýra efnislega frá því sem hann
sagði eftir mínum skilningi.
Leikarinn benti á að umfjöllun
um leiksýningar þyrfti e.t.v. að
vera tvennskonar. Annars vegar
almenn umfjöllun í fjölmiðlum,
ætluð almennum blaðalesendum
Um „gáfumerm’ ’á leiklistarþingi
kváðust ekki vera að skrifa fyrir
leikarana heldur t'yrir almenna
blaðalesendur sem áhorfendur
eða jafnvel blaðamenn með ákv-
eðnasérþekkingu. Allt þetta hef-
ur J VJ misskilið og gerir að tilefni
til að telja upp allt það sem svo
„reyndur listamaður'" sem um-
ræddur „gáfumaður'" ætti að vita
en viti þó augljóslega ekki.
Að öðru leyti mun ég ekki
fjalla um grein JVJ en vil þó
gjarnan nota tækifærið og segja
nokkur orö urn leiklistargagnrýni
í blöðum. Vel get ég tekiö undir
þá skoðun gagnrýnenda og
áðurncfnds leikara að leiklistar-
gagnrýni í fjölmiðlum eigi að vera
fyrst og fremst fyrir blaðalesend-
ur og væntanlega leikhúsgesti.
Hins vegar veröur þess vart að
þeir sem lesa gagnrýni taka hana
gjarnan sem sérfræðilegan úr-
skurð um ágæti þeirrar leiksýn-
ingar sem um er
fjallað. Leiklistargagnrýnendur
virðast nefnilega ekki alltaf vera
þeirri kenningu sinni trúir að þeir
séu „fulltrúar listnjótenda'" og
skrifa einatt eins og þeir búi yfir
meiri sérfræðilegri þekkingu en
almennt gerist. Þessi tvískinn-
ungur hefur valdiö því að lesend-
ur líta á leiklistargagnrýni sem
faglegan og sérfræðilegan dóm.
Sá misskilningurog ofmat ágagn-
rýnendum hefur svo kannski leitt
af sér hversu miklir fáleikar virð-
ast milli leiklistarfólks og gagn-
rýnenda og þá viðkvæmni sem
gagnrýnendur telja sig verða vara
við ' hjá leikurum gagnvart
leiklistargagnrýni.
Eg þykist vita að gagnrýnendur
geri sér þetta betur Ijóst eftir
margnefnda ráðstefnu og þykist
ég reyndar sjá þess nokkurn stað í
leiklistargagnrýninni síðan.
Verður þá ekki annað sagt en að
það ráðstefnuhald hafi leitt af sér
nokkuð gott.
Sigurður Karlsson, ieikari
Jón Viðar Jónsson leiktístar-
gagnrýnandi ritar pistil í Helgar-
póstinn 17. sept. s.l. og fjailar um
ráðstefnu sem haldin var fyrir
skömmu um listgagnrýni. í pistli
þessum leggur JVJ m.a. út af því
sem hann hefur eftir einum ræðu-
manna úr hópi leikara og kallar
hann „einn af helstu gáfu-
mönnum úr hópi leikarastéttar-
innar'". Ekki virðist þessi nafngift
vel meint, þó ég þykist vita að
viðkomandi leikari uni henni
ekki illa, þar sem JVJ færir rök að
því í útleggingu sinni að ræða
hans hafi í rauninni verið hin
mesta endaleysa og ræðumaður
hálfgerður auli. Þykir sumum
ráðstefnugestum þessi meðferð
eins helsta gáfumanns gagn-
rýnendastéttarinnar á leikaran-
um stinga nokkuð í stúf við það
hversu vel fór á með þeim gáfu-
mönnunum meðan þeir nutu
ljúfra veiga eftir fyrri dag ráð-
stefnunnar. En það er nú önnur
saga.
Það er líka önnur saga að •
hópi leikara, halda að til sé
eitthvað sem heiti „fagleg gagn-
rýni"'.... Á umræddu þingi stóð
einn af helstu gáfumönnum
leikarastéttarinnar upp og reyndi
að skýra fyrir mönnum þennan
fagra óskadraum. í máli hans
kom m.a. fram að leiksýning væri
svo merkilegt og flókið fyrirbæri
að enginn einn maður gæti gert
henni verðugskil, heldur þyrfti til
þess hóps sérfræðinga. í staðinn
fyrir lifandi vitnisburð um fund
manns við listaverk vildi leikar-
inn sem sé fá samhengislausa og
steindauða tækniskýrslu."'
JVJ leggur síðan út af þessu og
sýnir auðveldlega fram á hve fá-
víslegar hugmyndir „gáfumanns-
ins“ eru. Útleggingin er hins veg-
ar alveg út í hött þar sem JVJ
hefur ekki rétt eftir það sem sagt
var. T.d. lætur JVJ líta svo út sem
leikarinn hafi viljað „faglega
gagnrýni'' sem aldrei geti orðið
annað en „samhengislaus og
steindauð tækniskýrsla'' í stað
venjulegrar blaðagagnrýni. Þetta
til upplýsingar og fróðleiks. Hins
vegar þyrfti leikhúsfólk á að
halda faglegri umfjöllun um verk
sín þar sem menn með faglega
þekkingu á hinum ýmsu þáttum
leiksýningar fjölluðu um hvernig
til hefði tekist og hvað betur
mætti fara. Slík umfjöllun ætti
ekki erindi í dagblöðin en gæti
farið fram innan leikhúsanna eða
í fagtímariti og hefði það mark-
mið að hjálpa leikhúsfólki að
þroskasig í list sinni. Segja má að
þessi hlutur ræðunnar hafi fjallað
um innanhúsmál leikhúsanna og
því ekki átt erindi á umrædda
ráðstefnu. Þó hygg ég að
tilgangurinn hafi verið að skýra
• hvers vegna þátttakendur í
leiklistarhópnum náðu aldrei
almennilega saman. Svo virtist
nefnilega sem sumir geri þá kröfu
til leiklistargagnrýnenda að þeir
haldi uppi slíkri faglegri umfjöll-
un í sínum skrifum og leikarar
geti sótt þangað faglegar ábend-
ingar. Undan þessu viku gagn-
rýnendur sér að sjálfsögðu og
istarrmnn eiga nmstm leii
\f ráðatefnu gdQrvrýnenda og tietamanna
Um ilðustu hclgi hitti&l slúr
Ihópur IBlamannu og gagnryn-
■ enda í Árnagarði I Rcykjavik.
■Samkvarml fundarboðun úttu
■þcir að ncda cfnið: Oagnrýni -
I fyrir hvern? hvcrnig?, cn cins og
1 v*nta mátti frtru umncður nokk-
iuð á víð og drcif. Kannski er
■ rthxtt að viðurkcnna cftir il að við
■ scm strtðum að þcssu milþiogi
■ hófðum ýmislcgt fleira í hug cn
■ komast til botns i tiltcknu um-
Irxðucfni. Markmið okkar var
■ e.t.v. ckkiibt að vannu mönnum
I að fslenskir listamcnn og gagn-
I rýncndur gxtu ( alvrtru skipst i
I skoðunum um hlutvcrk gagnr^
I innar. Það tcl <5g aðji
I framar ól' —
endum. cins og þama var gert á
þcim forscndum að (slcnsk kvik-
myndagagnrýni bcindist cinkum
að crlcndri framlciðslu. kvik-
myndahðfundar vrru hér fáir og
hefðu litla rcyrnlu *f gagnrýnni
umfjðllun fjölmiðla. Um allt
þetta má vitaskuld dcilda. cn
vonandi fá kvikmyndamcnn
tckifrri til að rsrða stn mál síðar.
Einnig var fundið að þv( að arki-
tcktum skyldi ckki hafa vcriö
boðin þátttaka og k vartað yfir þ
hversu illa fjí' '**
þcirra.
in að vckja athygli. sfðan var
gcngið til hrtpstarfs, þar sem full-
trúar hverrar listgrcinar ncddu
\ið sfna gagnrýncndur. og að lok-
um voru frjálsar umrrður i sam-
cinuðu þingi. Það vcrður trpust
sagt annað cn þarna hafi ríkl
hrcssilcgt og opinskátt andnims-
loft, m.a.s. (lciklistarhrtpi, scm
at cinhvcrjum ástarðum var lang-
fjðlmcnnastur. Auðvitað gat cin-
stðku félagi listamannasamtaka
ckki stillt sig um að scnda á-
kvcðnum gagnrý
eo þar vr *—'
lciklistarpcnna til að afsaka fá-
kunnáttu sina og gctuleysi. Á
umrrddu þingi strtð cinn af j
helstu gáfumónnum lcikarastétt- j
arinnar upp og rcyndi að skýra I
fvrirmrtnnumþcnnanfagraóska- 1
draum. I máli hans kom m.a.
fram að lciksýning vtcri svo
mcrkilegt og flrtkið fyrirbscn að !
enginn einn maður grti gcrt i
hcnni vcrðug skil. hcldur þyrfti til I
þcss hrtp sérfrrðinga. í st«ð<nc '
fyrir lifandi v'
si skal dregin dul á að mál-
ing þctta var skipulugt og undir-
búið af nokkrum vancfnum.
I Samtök (slcnskra gagnrýncnda
I áltu frumkvæði að því, cn fcngu
I til liðs við sig fulltrúa helstu lista-
I mannasamtakanna. Samtók
I gagnrýncnda, cða Samgagn cins
I og þau eru oftast nær ncfnd (tali
I manna.erufjárvanaográðackki
I yfir ncinu starfsliði. Allur undir-
I búningur var þvf unninn t sjálf-
I boðavinnu og ckki undarlegt þó
I að sumt hcfði mátt betur fara (
I skipulagningu og framkvxnid
I þingsins. Sú skoðun kom t.d.
I fram að ekki hcföi átt að ganga
I fram hjá kvikmyndagcrðar-
I mönmim og kvikmyndagagnrýn-
Pfjö/'tnið/un
hvcisu fáliðaðir tönlistarmcnn
voru þarna. cn á siðustu stundu
kom f Ijrts að timasctning þingsins
hcntaði þeirri stétt scrlcga illa.
Það cr ckki artlun mfn að gcfa
lcscndum llclgarprtstsins ftarlcga
skýrslu um það sem ftam frtr á
þcssu þingi. Sjálfur trtk ég þátt (
Eví scm lciklistargagnry nandi og
lýt að sjá það frá þcim sjrtnar-
hrtli. En scm cinn af hvata-
mönnum þcss gct Cg glaðst yfir
mörgu. Þingið hrtfst á framsrtgu-
crindum scm All voru til þcss fall-
Á því cr cnginn vafi að mcnn
munu vclta áfram á milli sfn þcim
mörgu áhugavcrðu spumingum
sem þarna var bryddað á. Þcssi
stutta grcin getur ckki hcldur
orðið annað cn liður f slfkum
skoðanaskiptum. Og þá cr eitt
mál sem mig langar til að scgja
fácin orð um. Sumir listamcnn.
cinkum f hrtpi lcikara. halda að til
sC citthvað scm hciti „fagleg
gagnrýni". K-ir ganga jafnvcl svo
langt að vfsa rtllum mrttmælum á
bug scm aumlcgum tilraunum
a fund
Rfavcrk vildi leikar-
n scm sé fá samhcngislausa og
stcindauða txkniskýrslu
Nú finnsl manni cinhvem veg-
inn að rcyndur listamaður xtti að
vita að list cr ckkt búin til handa
fagmönnum. hcldur vcnjulcgu
frtlki scm lcitar mcð opnum huga
að cinhvcrjum votti sannlcika og
fegurðar í listinni. Hann a-tti
cinnig að vita að list skfrskotar
■ ckki til okkar scm hrtpsálar. hcld-
ur scm einstaklinga og að því yrði
einhvers konar fjöldaumssign um
listavcrk aldrci annað cn skrfpa-
mynd (mér vitanlcga hafa viti
bornir mcnn hcldur aldrci rcynt
að sctja sl(kt saman). Fagmcnn
cru til þcss að framlciða lisl. ckki
til að tala um hana. og tali þcir um
hana gera þcir það ckki scm fag-
mcnn, hcldur listnjrttcndur.
Gagnrýnandinn. scm cr í fjðl-
miðlum nútfmans fulltrúi lislnjrtt-
cnda. verður að vcra fullkomlcga
frjáls að scgja hug sinn og það án
allra forsknfta þcirra scm standa