Helgarpósturinn - 22.10.1982, Blaðsíða 22

Flottræfilsháttur eða
Rað vakti litla athygli þegar í lítilli klausu á '
baksíðu Helgarpóstsins var sagt, að stjórn 1
kísilmálmverksmiðjunnar á Reyðarfirði væri
orðin einn af bestu viðskiptavinum
Ferðaskrifstofu ríkisins. f síðustu viku birtist
önnur klausa um stjórn verksmiðjunnar og
brá þá svo við, að iðnaðarráðuneytið setti sig
í stellingar og krafði stjórnarmenn um skýr-
ingar.
Innihald klausunnar var á þá leið, að meiri
hluti stjórnarinnar hafi að undanförnu tekist
á hendur tvær ferðir um Evrópu til að kynna
sér starfsemi verksmiðja af þessu tagi og
skammtað sér heldur rífleg laun á meðan á
ferðunum stóð. í að minnstakosti aðra ferð-
ina fóru sex af sjö stjórnarmönnum og tveir
starfsmenn. Sjöundi stjórnarmaðurinn -
Halldór Árnason stjórnarformaður og fyrr-
verandi iðnaðarráðgjafi á Austurlandi, fór
hinsvegar hvergi. Astæðan var sögð sú, að
Stjórn kísilmálmverksmiðjunnar á Reyðar-
firði hefur úr fimm milljónum króna að spila
til að undirbúa byggingu verksmiðju, sem
margir telja fyrirfram dauðadæmda.
honum hafi blöskrað flottræfilsháttur
stjórnarinnar en þarna er um að ræða skatt-
peninga almennings. Ríkissjóður er eini að-
ilinn sem hefur lagt fé í fyrirtækið og hefur
þegargreitt til þess5. millj. króna af þeim 25.
millj. sem hlutaféð hefur verið ákveðið.
Samkvæmt heimildum okkar greiddi
stjórnin sér ekki aðeins venjulega dagpen-
inga í ferðinni heldur líka hótelpeninga,
risnupeninga og 60% af taxta verkfræðinga
(230-250 krónur á tímann) ofan á venjuleg
stjórnarlaun sem stjórnin hefur skammtað
sér sjálf, þvert ofan í það sem venjulegt er.
Og samkvæmt heimildum okkar varð
heildarkostnaðurinn við þessi ferðalög 400
þúsund krónur.
PállFlygenring ráðuneytisstjóri í Iðnaðar-
ráðuneytinu hefur þegar fengið upplýsingar
um þetta mál frá Agli Skúla Ingibergssyni
framkvæmdastjóra ktsilmálmverksmiðj-
unnar væntanlegu , málinu er ekki lokið þar
með.
„Mér finnst eðlilegt að fengnar verði frek-
ari skýringar hjá stjórnarmönnum. Okkur
ber skylda til að skipta okkur af stjórn slíkra
fyrirtækja þótt þær séu kosnar af Alþingi.
Þetta er í rauninni eins og hvert annað hluta-
félag og þar sem ríkið er enn eini eigandi
hlutafélagsins um kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði er það iðnaðarráðherra sem fer
með æðsta valdið“ sagði Páll FIygenring,en
vildi ekki að öðru leyti tjá sig um málið þar eð
iðnaðarráðherra ætti eftir að taka afstöðu til
svars framkvæmdastjórans. Hjörleifur Gutt-
ormsson iðnaðarráðherra sagist hafa fengið
gögn um þetta mál en ekki hafa haft tíma til
að kynna sér þau. „Þetta verður athugað þeg-
ar tími gefst", sagði ráðherra.
„En mín fyrstu viðbrögð við þessu voru
þau, að enda þótt stjórnin fari með fjárreiður
félagsins getur hún ekki ákveðið sín eigin
laun“, sagði Páll.
Halldór Árnason stjórnarformaður vildi
ekkert um þetta mál tala og hvorki staðfesta
eitt né neitt og heldur ekki neita; þó staðfesti
hann að hann hefði ekki farið í umræddar
ferðir með stjórninni - en á hvaða forsendum
það var vildi hann ekkert urn segja.
Páll Flygenring staðfesti hinsvegar að nefnd
klausa í Plelgarpóstinum hafi verið í aðal-
atriðum rétt,' nema hvað stjórnarmenn fengu i
„aðeins“ greidda 2/3 hluta af ferðapeningum. j
Þó vildi hann ekki staðfesta að heildarkostn- i
aður hafi numið 400 þúsund krónum, afí
þeirri einföldu ástæðu að hann hafði ekki séð |
endanlega kostnaðartölu.
Ein afleiðing innrásar Sovétríkjanna í Afg-
hanistan, í árslok 1979, var að þá slitnaði upp
úr viðræðum um leiðir til að bæta sambúð
Kína og Sovétríkjanna. Kínverska stjórnin
lýsti yfir, að innrásin bæri vott um útþenslu-
hug og yfirgangsstefnu af hálfu sovétstjórnar-
innar, sem útilokaði árangur af viðleitni til að
draga úr viðsjám í Mið- og Austur-Asíu.
Nú eru könnunarviðræður stórveldanna
tveggja haínar á ný. Undanfarnar vikur hefur
Leóníd Iljiséff, aðstoðarutanríkisráðherra í
sovétstjórninni, dvalið í Peking og átt þar
fundi með kínverskum starfsbróður sínum,
Kín Kísén, um sambúð ríkja þeirra. Gert er
ráð fyrir að fundalotan standi fram í næsta
mánuð.
Undanfari þess að forustumenn Kínverja
töldu sovétstjórnina viðræðuhæfa á ný, var
ræða er Brésnéff forseti flutti í heimsókn til
Kákasuslýðveldisins Asérbæsjan. Þar lagði
hann sérstaka áhersiu á vilja sovétmanna til
að koma samskiptum við Kína í eðlilegt horf,
Deng Sjáping Leóníd Bresnéff
Kinverjar fengu sovétmenn
til að hlusta á klögumál
um hernaðarógnun
og skilgreindi hugsanlegan umræðugrundvöll
á þann hátt, að komið var til móts við sumar
mótbárur Kínverja við fyrri afstöðu sovét-
stjórnarinnar.
Bresnéff lagði einkum áherslu á, að það
hlytu að vera sameiginlegir hagsmunir nág-
rannaríkjanna beggja að taka upp á ný eðli-
leg verslunarviðskipti, tæknisamvinnu og
menningarsamskipti. Hann forðaðist að
víkja einu orði að pólitísku og hernaðarlegu
þáttunum í sambúð Kína og Sovétríkjanna.
Eftir að til fjandskapar dró með stórveld-
unum tveim undir kommúnistastjórn fyrir
rúmum tveim áratugum, var það iengi vel
meginmarkmið sovétstjórnarinnar, að beita
pólitískum og hernaðarlegum þrýstingi til að
knýja Kína til að láta í minni pokann og sætta
sig við að lúta sovéskri forsjá. Efnt var til
alþjóðafunda kommúnistaflokka, þar sem
sovétmenn leituðust við að einangra Kín-
verja og fá stuðning kommúnistaflokka í öðr-
um löndum við fordæmingu sína á afstöðu
kínverska flokksins. Jafnframt var dregið
saman sovéskt herlið búið kjarnorkuvopnum
við landamærin að Kína, og er talið að það
hafi lengi vel talið milljón hermanna. Af og
til hafa landamæraskærur átt sér stað milli
sovéskra og kínverskra hermanna.
Að þessum efnum vék Bresnéff ekki einu
orði í ræðu sinni, en eftirgrennslanir frétta-
manna hafa leitt til þeirrar niðurstöðu, að á
því sviði sé að finna skýringuna á að Kína-
stjórn féllst á að taka upp á ný viðræðurnar
við Sovétríkin.
Greinilegastar fregnir af áþreifingum sem
voru undanfari yfirstandandi fundahalda í
Peking hafa borist frá Búkarest. Rúmenar
Föstudagur 22. október 1982
J-leh
flelgai-----
jJosturinn
„Við teljum okkur ekki hafa neitt að fela.
Við höfum verið að kynna okkur verk-
smiðjur og ræða við ofnaframleiðendur,
kanna sölumöguleika og lánafyrirgreiðslur í
bönkum. Þetta er komið á það stig, að við
gætum skrifað undir samninga hvenær sem
er“, sagði Geir A. Gunnlaugsson prófessor.
einn af stjórnarmönnum.
„Hér er um að tefla mikla peninga, sem
geta tapast ef verksmiðjan er gangsett á röng-
um tíma. Venjulega er litið á stjórnir þessara
opinberu fyrirtækja sem bitlinga og þær þurfi
ekki að starfa nema í mesta lagi einu sinni í
mánuði. Við höfum tekiðþettaeins og alvöru
vinnu og ætlum að skila skýrslu sem við get-
um staðið við”, sagði Geir ennfremur.
sögðu ekki sama hvernig þeim peningum er
varið.
Það hlýtur að vera í verkahring fjölmiðla
að afla upplýsinga sem þessara og birta þær
almenningi í því skyni að veita þeim aðhald
sem fá almannafé til umráða. Og í þetta sinn
gerðist það gleðilega, að æðstu yfirboðarar
i þeirra sem hér um ræðir brugðu við skjótt og
gerðu ráðstafanir til að kanna málið ofan í
kjölinn. Það er til fyrirmyndar.
En starfsemi þessarar umræddu stjórnar er
aðeins forleikurinn af fjárfrekri framkvæmd.
Alþingi á eftir að ákveða endanlega hvort
i verksmiðjan verður reist, og er þess að
1 vænta, að þeir háu herrar fari varlega í sak-
irnar.
Egill Skúli Ingibergsson framkvæmdastjóri
er einnig á þeirri skoðun, að stjórnin hafi
unnið vel, en hinsvegar sé aldrei hægt að vita
fyrirfram hvernig verk vinnist, þegar nýir
menn séu að verki.
„Þetta hafa verið stífar tarnir og nefndin
hefur unnið vel“, sagði Egill Skúli, sem ekur
nú um á nýjum forstjórabíl af gerðinni
Chevrolet Celebrity. Hann var keyptur fyrir
gengisfellingu og kostaði þá 350 þúsund
krónur.
Nú er skýrt kveðið á um það í lögum um
kísiimálmverksmiðjuna, að skýrsla sú sem
stjórnin vinnur að skuli lögð fyrir Alþingi,
sem síðan taki ákvörðun um það hvort verk-
smiðjan skuli yfirleitt reist. Spurningin er því
sú, hvort það sé ekki að bæta gráu ofan á
svart að nota skattfé okkar í slíka lúxusbíla.
„Ég er ekki maðurinn til að dæma um það.
Ég var ráðinn upp á viss kjör og er meðal
annars falið að taka á móti útlendingum. Vit-
anlega hefði mátt velja ódýrari bfl. En það
var ákveðið að kaupa traustan bfl þar sem
hann er m.a. hafður til að fara á honum út úr
bænum, auk þess sem þetta er alls ekki sá
dýrasti bíll sem hægt var að fá” er svar Egils
Skúla við þessu.
IV/leð umfjöllun um þetta mál er síður en svo
verið að ráðast að einstökum mönnum með
ásökunum og hamagangi. En það er stað-
reynd að stjórn kísilmálmverksmiðjunnar
hefur undir höndum fimm milljónir króna af
skattfé okkar og skattborgurum er að sjálf-
ItVftfVO E~IV1P)
VFIRSVISI
piiin
foMJrih'g W SÍ iCiBS k hsmér'
Hér á þessum sama stað í Helgarpóstinum
föstudaginn 3. september voru framtíðar-
horfur í stóriðju sem þessari ræddar, og kom
þar fram, að horfurnar eru allt annað en góð-
ar. Því til viðbótar má benda á, að ekki eru
allir á einu máli um hagkvæmni þess að reisa
umrædda verksmiðju austur á Reyðarfirði.
Þannig höfum við áreiðanlegar heimildir
fyrir því að heimsmarkaðsverð á kísilmálmi
sé nú 800 dollarar tonnið, en 1200 dollara
þurfi til að reksturinn beri sig. Jón Sigurðsson
forstjóri Málmblendiverksmiðjunnar á
Grundartanga bendir líka á, að milljónir
dollara megi spara með því að reisa hana þar,
fyrst og fremst varðandi byggingu hafnar og
aðveitustöðvar fyrir rafmagn. Einnig mætti
spara stórfé með því að hafa aðdrætti á hrá-
efni að hluta til sameiginlega.
Hann bendir jafnframt á það, að ekki séu
uppi áætlanir um að hafa samvinnu við út-
lendinga við byggingu verksmiðjunnar á
Reyðarfirði, en samvinna við Elkem Spiger-
verket við byggingu verksmiðjunnar á
Grundartanga hafi verið þeim mjög mikils
virði.
„Það er auðvitað hægt að kaupa alla þekk-
ingu að frá ýmsum fyrirtækjum þar sem ekki
er verið að fást við þessa hluti. En ég átta mig
ekki á því hvernig á að leysa öll þessi smáat-
riði sem koma upp. Það sem bjargaði okkur
var að hafa frjálsan aðgang að mönnum sem
eru að fást við það sama”, sagði Jón Sigurðs-
son forstjóri Málmblendiverksmiðjunnar á
Grundartanga.
hafa lengi leitast við að gegna hlutverki milli-
göngumanna milli kommúnistaflokkanna í
Kína og Sovétríkjunum. Vestrænir frétta-
menn í Búkarest hafa eftir embættismönnum
þar, að úrslitum hafi ráðið um að Kínverjar
samþykktu viðræður við sovétmenn sú til-
slökun sovésku flokksforustunnar að fallast á
að ræða mætti mál sem ekki aðeins snerta
stórveldin tvö heldur einnig þriðja ríki.
Þar með er opnuð leið fyrir Kínverja að
koma formlega á framfæri við sovétstjórnina
þeim atriðum sem þeim liggja þyngst á hjarta
og snerta öryggi Kína. Kínastjórn telur
bandalagi Sovétríkjanna og Víetnam vera
beint gegn sér, og kveðst aldrei muni sætta sig
við hernám Víetnams á Kampútseu. Sömu-
leiðis er það krafa Kínastjórnar, að Sovétrík-
in sýni friðarvilja sinn gagnvart Kína í verki
með því að láta af hernaði í Afghanistan og
kalla innrásarlið sitt brott frá landinu, leggja
niður sovéskar herstöðvar í Mongólíu og
fækka að öðru leyti í sovéska herliðinu við
landamæri Kína.
■ ■
Oll eru þessi mál þannig vaxin, að óhugs-
andi er að stórveldin tvö finni á þeim í bráð
lausnir sem bæði telja viðunandi. En vilji so-
vétstjórnarinnar til að hlusta á kröfur Kín-
verja er að dómi stjórnarinnar í Peking vottur
um, að von sé til að þoka megi samskiptum
ríkjanna í skárra horf en ríkt hefur, og þar
hugsar Kínastjórn vafalaust í árum eða jafn-
vel áratugum.
róun mála bæði í Kína og Sovétríkjunum
stuðlar að því að ríkisstjórnirnar skuíi hafa
orðið ásáttar um að taka upp á ný þráðinn í
formlegum viðræðum í því skyni að bæta
samskipti landanna. Deng Sjáping styrkti
valdastöðu samherja sinna í flokki og ríkis-
kerfi Kína á nýafstöðnu flokksþingi og hefur
því frj álsari hendur en áður. Bresnéff leiðtogi
Sovétríkjanna telur það stjórnartíma sínum
helst til ágætis að slökunarstefna komst á í
samskiptum við Vesturveldin. Nú hefur þar
orðið afturkippur, og þá er eðlilegt að leggja
aukna áherslu á að draga úr viðsjám gagnvart
Kína.
Við þetta bætist að ágengnin sem sovét-
menn hafa haft í frammi í Asíu á undanförn-
um árum veldur þeim vaxandi erfiðleikum.
Hernaðar- og efnahagsaðstoðin við Víetnam
er þung byrði fyrir bágborinn efnahag So-
vétríkjanna, og þar á ofan gætir þess í Víet-
nam að bandalagið sem núverandi forustu-
menn landsins hafa gert við Sovétríkin gegn
Kína þykir vafasöm stefna.
I Afghanistan sjást þess engin merki að so-
véska innrásarliðinu verði ágengt að bæla
niður frelsisbaráttu landsmanna. Hernaður
um 100.000 manna sovésks liðsafla gegn
margskiptri skæruliðahreyfingu hefur staðið
hátt á þriðja ár, og sífellt er barist á sömu
slóðum við þýðingarmiklar samgönguleiðir.
Afghanar sem ganga erinda sovétmanna geta
hvergi verið óhultir, ekki einu sinni í höfuð-
borginni. Því er ekki lengur talið óhugsandi,
að sovétstjórnin sýni áhuga á að losa sig úr
kviksyndinu í Afghanistan með því að kalla
herlið sitt á brott, geti hún réttlætt undan-
haldið með alþjóðlegu samkomulagi um að
hlutleysi Afghanistans skuli virt og staða
landsins utan hernaðarbandalaga fastmælum
bundin.
Viðleitni til aö færa sambúð Kína og Sovét-
ríkjanna í bætt horf er í samræmi við það sem
verið hefur að gerast í samskiptum helstu
ríkja í sunnan- og austanverðri Asíu á síðustu
misserum. Viðræður hafa átt sér stað milli
utanríkisráðherra Indlands og Kína um bætta
sambúð og samningalausn á landamæra-
þrætu þeirra, er leiddi til vopnaviðskipta milli
ríkjanna á sjöunda tug aldarinnar. Jafnframt
hafa átt sér stað viðræður milli Indlands og
Pakistan, sem miða að því að jafna deilur
þeirra. Þær erjur urðu til þess að sitt ríkið
leitaði tausts og halda hjá hvoru nágranna-
stórveldi, Pakistan hjá Kína og Indland hjá
Sovétríkjunum.