Helgarpósturinn - 02.06.1983, Blaðsíða 7

7
— og endurprentar eftir
aldagömlum mótum í
eigu Þjóöminjasafnsins
Richard Valtingojer myndlistar-
maður hefur snúið við tímanum
varðandi prenttækni. Þessa dagana
handprentar hann myndskreytta
Ijóðabók í steinþrykki, en slík
prenlun hefur ekki verið tiðkuð á
Islandi i hálfa aðra öld.
En gamalt handverk er ekki Ric-
hard framandi; hann hefur á
undanförnu ári hreinsað um 200
gömul prentmót í eigu Þjóðminja-
safnsins og þrykkt afrit af þeim
með tækni fyrri tíma.
— Jú, þettaer rétt, sagði P.ichard
Valtingojer við Helgarpóstinn,
það munu vera 150 ár síðan bók var
handprentuð á íslandi. Ég prenta
75 eintök! 60 verða til sölu en ellefu
renna til höfundanna og eitt eintak
fær Landsbókasafnið en sjálfur
held ég þremur. Ég vil taka fram að
bókin verður ekki endurprentuð.
— Þetta er um margt sérstæð
bók?
— Já, en eiginlega er varla hægt
að kalla þessa bók „bók“, því hér er
um að ræða arkir sem brotnar eru
sem opnur og komið fyrir í öskjum
eða möppum sem Hilmar Einars-
son bókbindari hefur hannað. Það
mætti eiginlega kalla þessa mynd-
skreyttu ljóðabók „möppubók!*
— Hvað eru höfundar margir?
i —Höfundar ljóða eru ellefu; þeir
Baldur Óskarsson, Einar Bragi,
Guðbergur Bergsson, Herdís
Benediktsdóttir, Ingibjörg Har-
áldsdóttir, Sigfús Daðason, Sigurð-
ur A. Magnússon, Steinar Sigur-
jónsson, Thor Vilhjálmsson,
Þórarinn Eldjárn og Þorsteinn frá
Hamri.
Sýning
— Hvernig hefur þú unnið
myndskreytingarnar?
— Ég hef leitast við að koma til-
finningalega á móts við innihald
ljóðanna, í stað þess að nota mynd-
mál úr ljóðunum. Að mínu áliti er
ljóðskáldið höfundur myndmálsins
í kvæðunum og myndlistarmaður-
inn á ekki að nota þær einkamyndir
skáldsins. Höfundarnir hafa allir
handskrifað ljóðin og það eykur
líka hinn persónulega blæ þeirra
eða tóninn í þeim.
Laugardaginn þann 4. júní verð-
ur haldin sýning á opnum möpp-
unnar á Kjarvalsstöðum og stendur
sú sýning til 12. júní. Þarna mun ég
einnig sýna hina áteiknuðu steina
sem notaðir voru við bókargerðina
og höfundar munu lesa upp ljóð
sín. Þá verður einnig tónlist flutt og
alls verður þetta um tveggja tíma
prógramm.
— Og hvaö á eintakið að kosta?
— Eintakið kostar 10 þúsund
krónur. Ef salan á þessum 60 ein-
tökum gengur vel, þá ætla ég að
halda þessu áfram. Ég gæti vel
hugsað mér að handþrykkja sams-
konar bækur þrjá, fjóra mánuði á
ári ef viðskiptagrundvöllur er fyrir
slíkri „bibliófíí-útgáfu."
Það má taka fram að fyrir milli-
göngu Gunnlaugs Briem verður
þessi bók sýnd á alþjóðlegri lista-
sýningu í London í ár.
Þrjú þúsund þrykk
— Hvernig tóku höfundar i
þessa hugmynd?
— Mjög vel. Þeir voru allir til í
þetta þegar ég hafði samband við
þá. Ég lét þeim í té sérstakan pappír
— svonefndan transferpappír — til
að skrifa ljóðin á, en síðan var
skriftin yfirfærð af pappírnum og á
steininn sem notaður er til prentun-
arinnar. Myndirnar vinn ég svo sér,
þetta er litógrafía, og eftir prentun
þeirra eru ljóðin þrykkt ofan í
myndirnar. Þetta verður mikil
prentun og margar umferðir þang-
að til bókin er tilbúin. Ætli ég
þrykki ekki þrjú þúsund umferðir
með handafli áður en yfir lýkur.
En þetta er mjög skemmtilegt, og
gaman að nota pressuna mína í slík
verk. Hana fékk ég reyndar að gjöf
frá mínum gamla vini og læriföður
Paul Weber, þekktum þýskum
myndlistarmanni sem nú er látinn.
Sjálf pressan er frá árinu 1887.
Mót frá 16. öld
— Hvemig fékkst þú hugmynd-
ina að þessari útgáfu?
— Þannig var að ég sá bókasýn-
ingu i Frankfurt fyrir nokkrum ár-
um og voru handprentaðar bækur
þar m.a. til sýnis. Mér datt þá í hug
að þetta væri gamalt handverk sem
mætti ekki glatast og reyndar var ég
búinn að sjá Gutenberg-sýninguna
á Kjarvalsstöðum. Þar var að finna
gömul prentmót í eigu Þjóðminja-
safnsins frá öndverðri 16. öld og allt
fram til fyrri hluta 19. aldar. Þetta
voru gömul trémót, svört af elli og
steinharðri prentsvertu. Ég fékk þá
hugmynd að gaman væri að hreinsa
þessi mót og prenta með þeim á nýj-
an leik.
Úr varð að ég hreinsaði um 200
prentmót og þrykkti fyrir Þjóð-
minjasafnið. Mótin hafa legið í eitt
hundrað ár í Þjóðminjasafninu og
myndirnar sjá nú loks dagsins íjós
að nýju. Alls verða þetta 13 möppur
sem fara til ýmissa stofnana og
safna.
— Hvernig hreinsaðir þú mótin?
— Þau voru það gömul og full
stífri svertu, að ég þorði ekki að
nota sýrur heldur handhreinsaði
mótin með tréskurðarhnífum frá
fyrri öld. Það var mikið verk en
skemmtilegt því inér fannst ég vera
að skera myndirnar sjálfur og sú
vinna var mér mikils virði. Það var
iærdómsríkt að þræða í för hinna
horfnu meistara, sagði Richard
Valtingojer myndlistarmaður að
lokum. — IM
Richard Valtingojer í andblæ aldagamallar prentlistar:
Þrjúþúsund umferðir með handafli þarf til að prenta 75
eintök.
Kristján Jóhannsson og Veröld:
Stórplata í haust
— Kristján syngur í Madame Butterfly undir stjórn Ken Russel í
sumar
Kristján Jóhannsson óperusöng-
vari og bókaklúbburinn Veröld
hafa gert með sér samning um út-
gáfu á hljómplötu, þar sem Krist-
ján mun syngja við undirleik hljóð-
færaleikara úr Lundúnasinfóní-
unni undir stjórn ítalans Maurizio
Barbacini.
„Þetta leggst mjög vel í mig. Það
er komið að því, sem ég hef lengi
beðið eftir. Það er varla til það
hljómplötufyrirtæki á íslandi, sem
ekki hefur óskað eftir að gera plötu
með mér, en ég hef ekki viljað fara
út í það fyrr en ég væri ánægðúr
með sjálfan mig. Og það er komið
að því núna“, sagði Kristján í sam-
tali við Helgarpóstinn.
Mjög verður vandað til gerðar
þessarar plötu. Hljóðritun fer fram
i London í upptökusölum EMI fyr-
irtækisins og verður þetta það sem
á ensku heitir „digital" upptaka.
Upptökustjóri verður Björgvin
Halldórsson.
Að sögn Kristjáns verður tekið
upp efni á tvær plötur, annars vegar
íslenskt og skandinavískt efni fyrir
markaði í þeim löndum og hins veg-
ar ítalskt efni, bæði sönglög og ó-
peruaríur, sem ætlað er fyrir al-
þjóðlegan markað. íslendingar fá
plötuna hins vegar í tvöföldu al-
búmi og kemur hún út hjá Veröld í
nóvember.
Kristján fer innan skamms til íta-
líu, þar sem hann mun syngja í
Madame Butterfly eftir Puccini á
tónlistarhátíð í Spoleto. Leikstjóri
þeirrar óperu er enginn annar en sá
frægi Ken Russell og verður ein sýn-
ingin sendbeint út í sjónvarpi í Ev-
rópu. Þá mun Kristján syngja í La
Kristján Jóhannsson: Komið'
að því að gera plötu.
Traviata í París í haust, Rígoletto í
Belgíu og eftir jól mun hann syngja
í Toscu í Bretlandi. Hann söng
Madame Butterfly þar við góðan
orðstír í fyrra og hefur EMI í hyggju
að taka fíutning þeirrar óperu upp
á plötu í „live“ flutningi einhvern
tíma næsta vetur.
Victor Borge ájslandj
Þjóðleikhúsið:
Gamanleikur i tónlist.
Höfundur ogflytjandi Victor Borge.
Sýningarstjóri: Ronald Borge.
Victor Borge er orðinn 74 ára
gamall og ferðast ennþá um heim-
inn til þess að skemmta fólki. Það
er haft fyrir satt að nærri tíu millj-
ónir manna hafi komið að sjá sýn-
ingar hans sem kváðu vera um
5000 talsins.
cŒeiÁ/íáf
Borge er danskur en flúði Dan-
mörku 1940 og hefur síðan þá átt
heima í Ameríku. Taldi hann sig
ekki óhultan fyrir nasistum, eink-
anlega dönskum, vegna þess hve
hann hafði gert mikið grín að
þeim.
Borge er menntaður klassiskur
píanisti og var reyndar undrabarn
á því sviði og það leynir sér ekkert
þegar hann tekur til við.að spila
að þar er verulega fær píanóleik-
ari á ferðinni. En eins og hann
segir sjálfur „Ég lofaði góðu og
lofaði góðu og lofaði og lofaði..
þangað til ég varð að fara að vinna
fyrir mér. Það varð reyndar auð-
veldara en nokkur þorði að í-
mynda sér: Ég hætti einfaldlega
að leika á píanóið og byrjaði að
tala. Það kom þó að því að ég
hafði ekki fleira að tala um... svo
ég byrjaði aftur að spila... og öf-
ugt...“.
Borge var farinn að skemmta
með þessum hætti, að spila og
tala,áður en hann yfirgaf Dan-
mörku. Þegar til Ameríku kom
var hann bæði blankur og mál-
laus, en hann lærði brátt ensku og
tók upp þráðinn á nýju tungumáli
að hluta, því tónlistin er sem betur
fer alþjóðlegt tungumál. Varð
hann brátt vinsæll en endanlega
slær hann í gegn árið 1953 þegar
hann setti á svið eins manns sýn-
ingu sína Gamanleikur í tónlist á
Broadway, en hún gekk 849 sinn-
um og er það met eins manns sýn-
ingar skráð í Heimsmetabók
Guinness. Síðan hefur hann farið
sigurför um heiminn. Hann hefur
komið fram í ótal löndum, gert
útvarps-og sjónvarpsdagskrár og
nokkrar hljómplötur.
I hverju liggja svo vinsældir
Borge? Því má kannski svara í sem
allra stystu máli á þá leið að hann
sé svo skemmtilegur. En það segir
nú ekki mikið.
Lykillinn að vinsældum hans er
e.t.v. það hversu fjölbreytt
„Victor Borge sameinar flest
það sem prýða má frábæran
skemmtikraft“, segir Gunn-
laugur m.a. í umsögn sinni
skemmtilegheit hans eru og sum-
part óvenjuleg. Tónlistargrín
Borge er öldungis óvenjulegt.
Bæði orðaleikir hans með nöfn
tónskálda og tónverka og ekki síð-
ur þegar hann tekur til við að leika
sér með tónverk á píanóið, bland-
ar saman eða ruglar saman þekkt-
um verkum. Það getur orðið
hreint óborganlegt.
Gamansögur hans eru einnig.
fjölbreyttar, einkennast fyrst og
fremst af góðlátlegu gríni, þar
sem hann sjálfur er oft í aðalhlut-
verki.
Á sviði er Borge frábær gaman-
leikari. Þar skipta mestu máli
andlitshreyfingar hans, en hann *
notar einnig ýmis trikk í anda
þöglumyndanna af stakri hófsemi
og smekkvísi, og verða þau ennþá
fyndnari fyrir vikið.
Borge kann einnig þá list góðra
skemmtikrafta að „spila á salinn“,
notfæra sér það andrúmsloft sem
skapast í salnum og virkja það í
sýningunni. Það er mikil kúnst
fyrir einn mann að hafa heilan sal
algjörlega á valdi sínu í heilt
kvöld.
Victor Borge sameinar flest það
sem prýða má frábæran skemmti-
kraft. Hann er agaður listamaður
í grunninn, hefur mjög vandaða
og lifandi sviðsframkomu og
kímnigáfu og frásagnarhæfileika
sem vart eiga sína lika.
Það leyndi sér ekki á sýning-
unni í Þjóðleikhúsinu á sunnu-
daginn að áheyrendur kunnu vel
að meta þennan frábæra
skemmtikraft, salurinn var ýmist í
keng af hlátri eða hlustaði með
stakri andagt á píanóleik hans.
Sjaldan hafa fagnaðarlæti að lok-
inni sýningu verið jafn langvinn
og einlæg.