Helgarpósturinn - 23.06.1983, Side 14

Helgarpósturinn - 23.06.1983, Side 14
14 'VJ, Fimmtudagur 23. júní 1983 ■ Helgar'r' v-rA\.~ *, posturinn 1 milljón sovéskra hermanna er á landamærum Kfna. Verða þeir fluttir annað? Utanríkisstefna Kínverja á krossgötum eftir Kristján Guðlaugsson Blað um þjóðmál listir og menning- armál. Ritstjórar: Árni Þórarinsson og Björn Vignir Sigurpálsson Ritstjórnarfulltrúi: Guðjón Amgríms- son Blaðamenn: Guðlaugur Bergmunds- son, IngólfurMargeirsson, Magdalena Schram, Þröstur Haraldsson. Útlit: Kristinn G. Harðarson Ljósmyndir: Jim Smart Útgefandi: Vitaðsgjafi hf. Framkvæmdastjóri: Guðmundur H. Jóhannesson Auglýsingar: Áslaug G. Nielsen Dreifingarstjóri: Ingvar Halldórsson Innheimta: Helma B. Jóhannesdóttir Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir Lausasöluverð kr. 20 Ritstjórn og auglýsingar eru aö Ármúla 38, Reykjavík, sími 81866. Afgreiðsla og skrifstofa eru að Ármúla 38. Símar 81866 og 81741. Setning og umbrot: Alprent hf. Prentun: Blaðaprent hf. Lítíöfé, en vel nýtt Þaö er kunnara en aö frá þurfi að segja aö stór hluti heimsins býr viö hungur og vanþróun. Biliö milli ríkra og snauðra þjóða hefur held- ur aukist en hitt undanfarin ár. Og það er meira en aö segja þaö aö mjókka þetta bil - vanþróun er þjóðfélagsmein sem teygir anga sína um allt samfélagið. Ein af ástæðum vanþróunar er skortur á tæknilegri þekkingu og tólum sem til þarf aö yrkja jöröina og draga fisk úr sjó. Víöa liggja frjósöm landsvæði ónytjuð af þessum orsökum og fiskur verður ellidauður meðan fólkið sveltur. Hinar auðugari þjóðir heims — og til þeirra teljumst við íslending- ar — komu sér saman um það fyrir rúmlega 20 árum að gera átak í aðstoð við þróunarlöndin. Á vett- vangi Sameinuðu þjóðanna var ákveðið að iðnríki heims skyldu stefna að því að verja einum hundraðshluta af þjóðartekjum sínum til þróunaraðstoðar. Síðan eru liðin mörg ár og efndirnar á þessu loforði hafa verið upp og ofan. Sum ríki, þar á meðal þrjú Norðurlönd, hafa þegar náð þessu marki, önnur eru vel á veg komin. íslendingar komast í hvorugan hópinn. Framlög okkartil þróunar- aðstoðar hafa að mestu staöið í stað undanfarin ár og sá staður er langt fyrir neöan 1% markið. Eins og fram kemur í samantekt Helgarpóstsins um íslenska þróunaraðstoð nemur framlag Islands til þessa málaflokks uþb. 0,06% af þjóðartekjum. Framlagið var talsvert stærra í fyrra en það átti sér þá sérstæðu orsök að einn armur ríkisins keypti af öðrum armi gamalt skip, sem lá í reiði- leysi, til að nota við þróunarað- stoðina. Engin teikn eru á lofti um að þessi blettur verði máður af þjóð- arsamviskunni í bráð. Eða eins og Geir Hallgrímsson utanríkisráð- herra sagði í Alþýðublaðinu í fyrra- dag: „Þvímiðuráégekkivonáþví að snögg viðbrigði verði hvað þetta varðar á næstu árum og þá sérstaklega vegna þeirra efna- hagsörðugleika sem við eigum við að glíma". Það var einhvern tímann haft eftir konu sem dvalist hafði um skeið í Kenýa að henni fyndust efnahagsörðugleikar íslendinga hreinir smámunir í samanburði við það sem menn glímdu við í Afríku. Ráðamönnum væri hollt að hafa þennan samanburð í huga þegar þeir setja saman fjárlög næst. í samantekt Helgarpóstisns er rætt við ýmsa sem afskipti hafa af þróunaraðstoð íslendinga. í máli þeirra kemur fram að þeim litlu fjármunum sem við verjum til að- stoðar við þróunarlönd sé yfirleitt skynsamlega varið. Á það einkum við einhliða aðstoð íslendinga á sviði fiskveiði pg jarðhita, en einn- ig þátttöku íslendinga í sam- norræmum þróunarverkefnum í Afríku. Norðurlandaþjóðirnar hafa yfirleitt einskorðað aðstoð sína við ráðgjöf og kennslu en forðast að veita beina fjárhagsaðstoð sem heimamenn eru látnir um að nýta. Niðurstaðan verður því sú að framlag íslendinga sé skammar lega lágt, en þeir smáaurar sem úr er að moða nýtast þó bærilega. „Ertu amerískur vinur?“ Það er lítill maður í snjáðum maó-galla með unggæðislegan skegghýjung á hökunni, sem þannig ávarpar mig á marmarabrúnni fyrir utan Hlið hins himneska friðar í hjarta Pek- ingborgar. Og þegar ég segi honum að ég sé frá hrjóstrugri eldfjallaeyju í Norðurhöfum, hváir hann eins og honum hafi misheyrst og endurtek- ur spurningu sína. Ég skýri málið fyrir honum af stakri þolinmæði. Hann er sjöundi Kínverjinn sem spyr mig hvort ég sé Ameríkani þennan sólbjarta októberdag. Mér verður hugsað til Maó formanns. Fyrir 15 árum horfði hann út yfir milljónhöfðað mannhaf rauðra varðliða, hér á þessum sama stað.og fordæmdi bandaríska heimsvalda- stefnu í Víetnam. Nú er ekkert eftir, sem minnir á það, nema risavaxið málverkið yfir aðalhliði keisara- borgarinnar og grafhýsið á miðju torgi hins himneska friðar. Amerík- anar eru vinir kínverskrar alþýðu og bandarískir geimfarar koma í heim- sókn í Æskulýðshöllina til að segja kínverskum ungmennum frá ævin- týrum sínum úti í himingeimnum. Én hversu lengi varir hinn himneski friður milli Kyrrahafsstórveldanna tveggja? Eru friðrof í vændum? Ekki er það að finna í viðmóti al- mennings til Bandaríkjamanna. Litli maðurinn kveður mig bros- andi og hverfur glaður inn í iðandi mannþröngina á torginu. Hann hefur altént fengið nokkur not fyrir takmarkaða enskukunnáttu sína í dag. Ég fer inn um Hlið hins himn- eska friðar, inn í hina fornu keisara- höll, sem nú er orðin að safni og velti fyrir mér sögulegum forsend- um kínverskrar utanríkispólitíkur. „Mesta glapræði í stjórnmálum vorra tíma“ Þremur mánuðum síðar sat ég veislu herra Wang Bing Nan, for- seta Vináttusamtaka við erlendar þjóðir. Gamli maðurinn spjallaði um heima og geima og innti mig eft- ir heilsufari mínu og högum í Pek- ing. Hann spurði margs, en svaraði fáu, enda þjálfaður diplómat. Ég minntist á þátttöku hans í Varsjár- viðræðunum, en hann hló við og sagði „það var fyrir löngu. Nú verðum við að horfa fram á við“ Varsjárviðræðurnar voru einu stjórnmálatengsl Bandaríkjanna og Kína, eftir að John Leighton Stuart, þáverandi sendiherra Bandaríkjanna í Kína, var kallaður heim sumarið 1949. Wang Bing Nan hafði verið sendiherra Kína í Póllandi og það féll í hans hlut að stjórna viðræðunefnd hins nýstofn- aða Alþýðulýðveldis. Á þeim árum Iitu Bandaríkjamenn á Kína sem hjáleigu Sovétríkjanna. Forsetar Republikanaflokksins studdu ríkis- stjórn Chiang Kai-chek á Taiwan og litu á það sem þungamiðjuna í ut- anríkisstefnu Iandsins gagnvart Hu Yao Bang: Ný diplómatísk stórsókn í austantjaldslöndunum. Asíu að stöðva útbreiðslu komm- únismans. Varsjárviðræðurnar héldu áfram, þrátt fyrir Kóreustríð- ið, en í janúarmánuði árið 1956 var þeim skyndilega hætt, vegna átaka á Formósusundi. Ef til vill hafa Bandaríkjamenn álitið, að and- staða kínverskra valdhafa við stefnubreytingar í Kreml eftír dauða Stalíns, myndi leiða til þess að kommúnistar glötuðu völdum sínum á meginlandi Kína. John Foster Dulles hélt því fram, að Maó myndi missa tökin á landinu, þegar Sovétmenn hættu að veita honum efnahags- og hernaðaraðstoð. Hann var andvígur hernaðarlegum afskiptum Bandaríkjanna í Kína eins og Truman forseti og Eisen- hower eftirmaður hans. En ef borg- arastyrjöld brytist út í hinu víð- lenda og fjölmenna ríki, viríist hon- um ekkert þvi til fyrirstöðu, að Bandaríkin vopnuðu og styddu heri Þjóðernissinna á Taiwan til innrás- ar. Löngu síðar skrifaði John F. Kennedy um slit Varsjárviðræðn- anna: „Tækifærið sem við létum okkur ganga úr greipum árið 1955 er mesta glapræði í stjórnmálum vorra tíma. Því þá höfðum við möguleika til að ræða við þá og byrja að leysa vandamálin." En þegar Kennedy komst til valda, árið 1960, höfðu stjórnmála- legar forsendur breyst verulega. Bandaríkin voru að dragast inn í Víetnam-styrjöldina. Kína stefndi hraðbyri inn i einangrun á vettvangi alþjóðastjórnmála. Veitingahúsin starfrækt í skotgröfunum Það er dálitið kaldhæðið, að Richard M. Nixon skyldi verða til þess að koma aftur á stjórnmála- samskiptum Kína og Bandaríkj- anna. Árið 1965, þegar ríkisstjórn Lyndon B. Johnsons boðaði slökun í samskiptum Kína og Bandaríkj- anna, lýsti hann því yfir, að „ósigur Bandaríkjanna í Víetnam þýddi sig- ur kínverskra kommúnista". Sjö ár- um seinna skrifaði hann undir sam- eiginlega yfirlýsingu ríkjanna tveggja í Peking og tók síðar upp stjórnmálasamband við Kína. Á tímum Menningarbyltingar- innar í Kína (1966-1977) urðu veru- legar breytingar á utanríkisstefnu Kínverja. í stað þess að beina spjót- um sínum að bandarískri heims- valdastefnu, tóku kínverskir leið- togar að tala æ meira um sovéska sósíalheimsvaldastefnu. Nýju keis- ararnir í Kreml voru nú ógnun við heimsfriðinn og kínverskir valdhaf- ar óttuðust að Sovétríkin myndu leggja Kína undir sig í leifturstríði. Sumarið 1976 skoðaði ég neðan- jarðarborgina sem grafin hafði ver- ið að fyrirmælum Maó formanns, til að verjast yfirvofandi innrás sov- éska hersins. Þeir sem sýndu mér völundarhúsin og útlistuðu fyrir mér hernaðarlega þýðingu hennar, ef til innrásar kæmi, sögðu að kín- verskir valdhafar óttuðust að vest- urveldin myndu horfa aðgerðarlaus á, ef Sovétríkin réðust inn í Kína. Við verðum að leita bandamanna gegn Kremlarherrunum, sagði far- arstjórinn minn seinna, þegar við ræddum um heimsástandið. Aug- ljóslega átti hann við Bandaríkja- menn. Nú hafa veitingastaðir og verslanir verið opnaðar í neðan- jarðargöngunum og enginn talar um yfirvofandi alþýðustríð gegn sovéskum árásaröflum. Hræðslubandalagið í rauninni eru allar breytingar í stjórnmálum háðar breyttum að- stæðum. Stefnumótun kommún- ískra valdhafa í Peking lagar sig eft- ir aðstæðum í alþjóðastjórnmál- um. En auðvitað verður að klæða sérhverja stefnubreytingu í marx- ískan búning og styðja hana fræði- legum rökum upp úr kokkabókum Marx, Leníns og Maós, annars gætu einhverjir farið að tala um hentistefnu. Og auðvitað er skýr- ingin á því, hvers vegna Bandaríkin og Kína tóku upp stjórnmálasam- skipti eftir nálega aldarfjórðungs fjandskap, fólgin í sameiginlegum hagsmunum. Eftir að Sovétríkin höfðu kramið vorið í Prag undir hæl sínum og veitt Indverjum um- talsverðan hernaðar- og fjárhags- stuðning í Bangla Desh stríðinu ár- ið 1971, var ljóst að Kreml hugðist ekki sitja aðgerðarlaus í málefnum Asíu. Nixon stefndi að því að draga land sitt út úr hernaðarátökunum í Víetnam „með heiðri" eins og hann orðaði það. Tómarúmið sem skap- aðist við það varð ekki fyllt með elliærum einræðisherra á Taiwan, né heldur bandamönnum Banda ríkjamanna í Japan. Japanir höfðu engan her og andstaða annarra Asíuríkja gegn umsvifum þeirra í álfunni var alltof sterk til þess að Bandaríkjamenn gætu reitt sig á þá. Nixon hlaut að vera ljóst, að eina mótvægið við sovéskri drottn- un í Asíu var Kína. Þess vegna lýsti hann því yfir í Peking-viðræðun- um, að „ekkert ríki er óskeikult og allir ættu að viðurkenna mistök sín, í þágu allra aðila. Bandaríkin við- urkenna rétt þjóðanna í Indó-Kína til sjálfræðis og sjálfstjórnar“ Skömmu seinna undirrituðu Kín- verjar og Japanir sams konar sátt- mála. Hræðslubandalagið gegn sovéskri íhlutun í Austur-Asiu var orðið að veruleika. Allt er hey í harðindum Þetta á ekki síður við um stjórn- málin. Þegar Þjóðfrelsisfylking Suður-Víetnam tók Saigon höfðu tveir aðilar beðið ósigur. Bandarík- in höfðu misst fótfestu sína í Indó- kína. Kínverjar höfðu glatað trausti stjórnarinnar í Hanoi. Sovétmenn hreiðruðu um sig í Da Nang og kúb- anskir ráðgjafar fóru að venja kom- ur sínar á hóruhúsin í Saigon. Þess vegna tóku kínverskir valdhafar að efla ógnarstjórn Pol Pots í Kampút- seu, í von um að sporna mætti við útþenslu sovéskra áhrifa á Indó- Kínaskaganum. Það breytti litlu þótt Rauðu Khmerarnir slátruðu í- búum Pnom Pehn, það er allt hey í harðindum. í rauninni má segja, að sameiginlegt skipbrot Kínverja og Bandaríkjamanna í Indó-Kína hafi skapað þíðuna í samskiptum þess- ara ríkja. En hræðslubandalagið gegn sovéskri útþenslustefnu hefur síður en svo leyst vandamálin sem orsökuðu kalda stríðið milli Kín- verja og Bandaríkjamanna á sjötta áratugnum. Taiwan-deilan og Kóreudeilan eru enn óleystar. Við- Vilmundur Gylfason Vilmundur Gylfason alþingis- maður er fallinn í valinn, langt fyrir aldur fram. Helgarpósturinn kveður góðan félaga og samherja, sem átti mikinn þátt í tilurð þessa blaðs fyrir liðlega fjórum árum. Vilmundur sagði stundum í gamni að hann væri „guðfaðir“ Helgarpóstsins og hann mátti eiga það með rentu. Vilmundur átti frumkvæðið að því að hóa þeim hóp saman, sem síðar skóp fyrsta tölublað Helgarpóstsins. í þann tíma var Helgarpóstur- inn hluti af pólitískri útgáfu- starfsemi, þótt óflokksbundinn væri. Það kom líka fyrir að sitt- hvað birtist í blaðinu sem ekki féll þeim í geð sem sjá alla hluti með flokkspólitískum gleraugum. Á slíkum stundum átti Helgarpóst- urinn hauk í horni þar sem Vil- mundur var. Vilmundur sat i fyrstu blað- stjórn Helgarpóstsins og síðar var hann í hópi þeirra sem stofnuðu hlutafélagið Vitaðsgjafa utan um útgáfu Helgarpóstsins. Það segir sína sögu um drengskap Vil- mundar í öllum viðskiptum við blaðið, að aldrei reyndi hann að beita aðstöðu sinni til að hafa á- hrif á ritstjórnarstefnu þess. Fremur má segja.að hann hafi á stundum goldið þessarar aðstöðu sinnar, en þess varð aldrei vart að hann erfði það við blaðið eða starfsmenn þess. Vilmundur var mikill aðdáandi frjálsrar fjölmiðlunar í besta skilningi þess orðs. Hann var þess vegna stundum býsna harðorður í garð íslenskrar fjölmiðlunar og sakaði hana um lágkúru og flatn- eskju. Slíkt er kannski ekki að undra, því fyrirmyndir hans voru virtustu fjölmiðlar vesturálfu, stórblöðin og útvarpsstöðvarnar, sem ekki þurfa að skýla getuleysi sínu bak við peningaleysi, póli- tíska fjarstýringu eða lítt áþreif- anlegar hlutleysisreglur. Það hefur mikið vatn til sjávar runnið síðan leiðir Vilmundar Gylfasonar og Helgarpóstsins lágu fyrst saman og þó er aðeins tæpur hálfur áratugur síðan. Þessi ár hafa verið mikill umróta- tími í íslensku þjóðlífi og þáttur Vilmundar þar í er ekki lítill. Hann kom eins og hvirfilvindur inn í lognmolluna. Hann knúði þjóð sína til að hugsa, sýndi fram á ný gildi og svipti hulunni af nýj- um sjónarmiðum. Oft hafði hann ekki árangur sem erfiði. En lund- in var kappsfull. Hann gagnrýndi hart og var hart gagnrýndur. Hann var óvæginn og það bauð heim óvægnum andsvörum. Og skrápurinn var ekki eins þykkur og hann vildi. Því innst inni hafði ljóðræn listamannslund búið um sig í viðkvæmri sál og strengjum hennar lét áreiðanlega betur að skipa Ijóðahörpu en að skjóta örvum. Því brustu þeir er minnst varði. En íslensk stjórnmál verða aldrei söm eftir viðkomu Vil- mundar á þeim vettvangi, þótt stutt væri. Og tilkomuminni verða þau án hans. Helgarpósturinn harmar góð- an dreng og sendir Valgerði og börnunum, foreldrum og bræðr- um dýpstu samúðarkverjur. —Ritstj.

x

Helgarpósturinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.