Helgarpósturinn - 29.09.1983, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 22. september 1983
SpSsturínn
Klofningur í Sálarrannsóknarfélagi íslands:
í tvo mánuði hefur sumarhefti
Morguns, tímarits Sálarrann-
sóknarfélags íslands legið inni á
skrifstofum Sálarrannsóknarfélags
íslands. Ástæðan fyrir „frystingu"
upplagsins er grein ritstjórans,
dr. Þórs Jakobssonar veðurfræð-
ings, er nefnist „ritstjórarabb"
I umræddri grein færir dr. Þór
Jakobsson rök að því að til þess að
komast að óyggjandi niðurstöðum í
sálarrannsóknum þurfi að beita
vísindalegum aðferðum, en þær séu
ekki á færi leikmanna. Hann segir:
„Sjaldan eru einhlítar skýringar á
því sem virðist gerast. Það þarf vant
fólk, réttar aðstæður og stundum
fágæt og dýr tæki til að gera
athuganir. Þar við bætist þörf á sér-
þekkingu sálfræðinga, eðlisfræð-
inga og annarra lærðra manna til að
skera úr um niðurstöður rannsókn-
anna.
Afleiðing þessa er sú, að almenn-
ingur getur ekki stundað sálarrann-
sóknir frekar en jarðfræði, án þess
að læra tilskilin fræðií*
Þessa skoðun telur Guðmundur
Einarsson formaður Sálarrann-
sóknarfélagsins stangast á við
reynslu þeirra sem hafa kynnst dul-
rænum fyrirbærum eða orðið vitni
að hæfileikum fólks til að ná sam-
bandi við framliðna.
Bábiljur eða vísindi?
Áður en Iengra er haldið er vert
að leiða hugann að sagnfræðilegum
atriðum svonefndra sálarrann-
sókna. Það var fyrir u.þ.b. öld að
tveir þekktir Bretar stofnuðu
breska Sálarrannsóknarfélagið;
þeir Oliver Lodge og Conan Doyle
læknir og höfundur Sherlock
Holmes-bókanna. Þeir félagar
vildu stuðla að rannsóknum á dul-
rænum fyrirbærum og safna stað-
reyndum um reynslu fólks í þeim
efnum, meðal annars gegnum
miðla. Hugmyndir þeirra voru í
anda náttúruvísinda 19. aldar þar
sem sú trú var ríkjandi að hægt
væri að finna skynsamlegar skýr-
ingar á flestum fyrirbærum náttúr-
unnar.
Spíritisminn eða sálarrannsóknir
Dr. Þór Jakobsson, veðurfræðing-
ur og ritstjóri Morguns: „Það hefur
verið Ijóst lengi að rannsóknir í
dularsálarfræði eða vísindalegum
sálarrannsóknum er ekki hægt að.
stunda án flókinna og haldgóðra
varúðarráðstafana. Almenningur
getur ekki stundað sálarrannsóknir
frekar en jarðfræði, án þess að læra
tilskilin fræði.
• „Allt ber að sama brunni. Fúsk leysir engar gátur. Náttúran er flókin, tilveran
er fiókin — og miklu flóknari en forsprakka sálarrannsóknarmanna og samtíðar-
menn þeirra, efnishyggjumenn 19. aldar, óraði fyrir. Alþýðleg andahyggja, öðrui
nafni spíritismi, mun ekki bera frekari árangur. Hún hefur runnið skeið sitt á
enda.“ Þessi orð skrifar dr. Þór Jakobsson veðurfræðingur og ritstjóri Morguns
í sumarhefti tímarits Sálarrannsóknarfélags íslands.
• Grein Þórs gerði það að verkum að stjórn Sálarrannsóknarfélagsins tók þá
ákvörðun að ritinu skyldi ekki dreift meðal félagsmanna og áskrifenda fyrr en rit-
stjórinn hefði gefið skýringar á orðum sínum. Stjórnin hafði það jafnvel í huga
að senda athugasemd til lesenda þess efnis að skoðanir ritstjórans væru ekki
skoðanir stjórnarinnar.
• Þegar Helgarpósturinn tók að spyrjast fyrir um málið innan Sálarrannsóknar-
félagsins, ákvað stjórnin að skjóta á fundi þar sem rætt yrði um ágreininginn.
Fundurinn var haldinn s.l. þriðjudag og sátu hann m.a. formaður félagsins Guð-
mundur Einarsson verkfræðingur talsmaður hefðbundins spíritisma, og dr. Þór
Jakobsson, fulltrúi hinnar nýju stefnu; vísindalegra sálarrannsókna. Niðurstaða
fundarins: Upplagi tímaritsins verður sleppt óbreyttu lausu en jafnframt ályktað
að félagar Sálarrannsóknarfélagsins verða að setjast á rökstóla og álykta hvort
spíritisminn sé að renna sitt skeið á enda.
• „Spíritisminn hér á landi hefur ekki borið árangur vísindalega séð“, segir dr. Þór
Jakobsson við Helgarpóstinn. „Langt í frá að spíritisminn sé að gefa upp andann.
Reynsla fólks ber vott um annað,“ segir Guðmundur Einarsson.
Gœði og verð
sem koma á óvart!
skutu fljótlega upp kolli hér á landi,
þar má nefna menn eins og Einar
Kvaran rithöfund sem ritaði og
ræddi um spíritisma á fyrstu ára-
tugum þessarar aldar. Hann fléttaði
fræðunum inn í sumar skáldsagna
sinna og stundaði rannsóknir sjálf-
ur, t.d. var hann um skeið gest-
komandi að Bessastöðum til að
reyna að ná sambandi við
Appolóníu Schwartsskopf sem lést
þar á bae með dularfullum hætti á
18. öld. Ýmsir fleiri hafa lagt hinum
dulrænu fræðum lið svo sem
prófessor Haraldur Níelsson, dr.
Helgi Pjeturs, ásamt miðlum, og
huglæknum, að ógleymdum þeim
sem hafa skráð heilu bækurnar
samkvæmt skipun að handan.
Spíritisminn tengdist mjög trúar-
umræðum hér á landi, meðan sálar-
rannsóknir erlendis tengdust æ
meir vísindalegum rannsóknum.
Þar með er komið að kjarna máls-
ins og þeim skiptu skoðunum sem
komið hafa upp á yfirborðið í kjöl -
farhins nýja Morguns. Er sú starf-
semi sem fram fer innan Sálarrann-
sóknarfélagsins byggð á bábiljum
og trú eða byggir hún á óyggjandi
reynslu fólks? Hvar liggja mörkin
milli vísinda og trúar?
Spíritismi og sálarrann
sóknir
tvennt ólíkt
Það er ekki aðeins grein dr. Þórs
Jakobssonar í síðasta hefti
Morguns, sem bendir til þess, að
spíritisminn, og þá einkum í formi
miðilsfunda sé kominn undir smá-
sjá þeirra manna hérlendis sem vilja
koma gagnrýnum viðhorfum á
framfæri. Ritið í heild er fullt af
efni sem Ieynt og ljóst er í andstöðu
við ríkjandi hugmyndir innan
félagsins og hluta þess starfs sem
þar hefur verið unnið.
Fyrst er að nefna langa ritgerð
eftir dr. Matthías Jónasson þar sem
hann kannar „heimildir að hand-
an!‘ Annars vegar fjallar hann um
drauma Hermanns Jónassonar sem
dreymdi veturinn 1892-93 að Ketill í
Mörk, sem er ein af sögupersónum
Njálu, kæmi til sín að „leiðrétta"
Njálu. Frásögnin var skráð um 20
árum síðar. Hins vegar gerir
Matthías mjög ýtarlegan saman-
burð á ritverki Guðrúnar Sigurðar-
dóttur miðils um Ragnheiði
biskupsdóttur og á skáldsögu
Guðmundar Kambans, Skálholti.
Þegar ritverk Guðrúnar kom út fyr-
ir 10 árum vakti það mikla athygli
og umræður, varð metsölubók, en
síðan hefur fátt um það heyrst. Að
sögn aðstandenda verksins vildi
Ragnheiður koma því á framfæri
við nútímamenn að hún hefði svar-
ið rangan eið hér forðum og því
túlkað sitt mál gegnum Guðrúnu
(reyndar eru frásagnarmenn í bók-
inni fleiri). Á sínum tíma var bent á
Guðmundur Einarsson verkfræð-
ingur: „Ummæli Þórs Jakobssonar
stangast á við reynslu þeirra sem
kynnst hafa dulrænum fyrirbærum
eða orðið vitni að hæfileikum fólks
til að ná sambandi við framliðna.“
tengsl við bók Kambans, en í ritgerð
sinni tínir Matthías til fjölda dæma
um sömu efnistök, orðalag,
atburðarás og sjónarhorn í þessum
tveimur verkum, skáldsögu og
„heimild að handan!* Hann dregur
ekki neinar frekari ályktanir aðrar
en þær að bækurnar séu mjög
skyldar, hverjar sem skýringarnar
kunna að vera.
í Morgni er einnig að finna viðtal
við dr. Erlend Haraldsson (áður
birt i HP), sem manna mest hefur
fengist við dularsálarfræði á
Islandi. Þar segir m.a.: „Hér á
íslandi hefur löngum verið sett
samasemmerki milli sálarrann-
sókna og spíritisma, en það er á
misskilningi byggt.“
I þriðja lagi má svo nefna stutta
grein eftir dr. Jakob Jónsson þar
sem hann segir m.a.: Sem sagt —
sálarrannsóknir hafa opnað leiðir í