Helgarpósturinn - 29.09.1983, Blaðsíða 22

Helgarpósturinn - 29.09.1983, Blaðsíða 22
22 SÉ SPURT UM HLUTVERK MANNLEGS MÁLS verður gjarna fyrst fyrir að tala um upp- lýsingagildi þess og nýtingu til mannlegra samskipta, og flestir virðast telja að eftir þeim leiðum verði að fara eigi að verða einhvers vísari um uppruna málsins. Það sé með öðrum orðum augljóst mál að málið hafi verið skapað til þess að hægt sé að ræða inálin. En öllum þeim sem einhvern tíma hafa velt fyrir sér félagslegu hlut- verki tungunnar er líka Ijóst að hún er fjarska oft misnotuð á þann hátt að mál eru gerð óhóf- lega flókin og dularful! með því að nota torskilin og stundum út- lenskuleg orð. Með slíku móti tekst oft þeim sem talar að sýna „yfirburði" sína yfir áheyrendur og láta þá halda að hann búi yfir þekkingu sem enginn annar hafi (eða í það minnsta fáir). Þannig notað verður málið að kúgunar- tæki og stuðlar raunar að mál- farslegri stéttaskiptingu sem sum- ir spámenn telja stutt í hér á landi. mikið á auglýsingum frá elsku ríkisstjórninni. Þær hafa greint frá fundum forsætisráðherra undir yfirskriftinni „Hvað er rík- iSstjórnin að gera fyrir þig?“. Síðustu tvö orðin (undirstrikuð hér) eru fjarska gott dæmi þess hvernig má blekkja án þess að segja ljótt. Lítum aðeins nánar á þau. Hver er í fyrsta lagi þessi þú sem ávarpaður er? Jú, við athugun kemur í ljós að það hlýtur að vefa ég, hinn almenni kjósandi. Mál- fræðin segir okkur að þetta sé persónufornafn í annarri per- sónu, og það vísar til þess sem við er rætt i tveggja manna tali. Nú er aldeilis óhugsandi að ríkisstjórn- in sé bara að gera eitthvað fyrir einn tiltekinn mann (hugsið t.d. um allt sem Albert er búinn að gera fyrir börnin, ég meina önnur börn en sín). Nei, þessi þú hlýtur að vera ég i upphafinni merk- ingu = þjóöin. Nú ætti það ekki að vera neitt auglýsingatilefni að ríkisstjórn geri eitthvað fyrir „Astkæra ylhýra Mestir snillingar í afvegaleið- andi og villandi málnotkun hafa stjórnmálamenn oft reynst. Þeim tekst að komast býsna lengi hjá þvi að kalla rekuna reku og pálinn pál í ræðum sínum en nefna þau fremur „handknúin aðgerðatæki til flutnings lausra eða fastra jarð- efna úr einum stað í annan í at- vinnutækifæraskapandi skyni“. Ýmsir höfðu orð á því við mig í síðustu kosningabaráttu að það væri einkennilegt hvað sumar þeirra kvenna sem í framboði voru töluðu á einföldu máli um efnahagsvanda þjóðarinnar, og raunar skein oft í gegn hugsunin: „Gallinn er bara sá að ég veit ekki hvort ég þori að trúa þeim, þetta varð svo auðskilið“. Þarna stöndum við nefnilega. Með flóknu umtali um þjóðmál, ekki síst efnahagsmál, hefur tek- ist að fá okkur, kjósendurna, til -þess að trúa því að þetta séu af- skaplega flókin viðfangsefni og alls ekki á færi venjulegra karla né kvenna að fást við þau. Þar þarf sérfræðinga sem a.m.k. Iiafa tungur tvær og geta helst talað sitt með hvorri en þó báðum samtím- is. Til þess að nefna dænri til skýr- ingar er nóg að minnast á „hag- fótinn“, „virðisaukaskatta" eða hið dularfulla skrýmsli „verð- bólguna". Þetta síðastnefnda fyrirbæri segja illgjarnar tungur mér að sé reyndar fjarska einfalt mál: „það þegar verðlag almennt síhækkar" (Orðabók Menningar- sjóðs) en hins vegar heyrum við stjórnmálamenn í sífellu ræða verðbólguna eins og þcir i væru að meina „örlögin" eða „máttar- vö!din“ eða „pestina". Sam- kvæmt ræðum þeirra verður ekk- ert við verðbólguna ráðið, stund- hringboröiö í dag skrifar Heimir Pálsson um kemur hún frá útlöndum, stundum er hún eins og þursarnir frægu sem voru þeirri nát.túru gæddir að þrjú spruttu á þá höf- uðin fyrir hvert eitt sem af var höggvið. Almenn skynsemi segir okkur að þetta geti ekki verið svona, það hljóti að vera til mikið frekar einfaldar skýringar á hækkun verðlags og þurfi alls ekki að leitá yfir í dulspeki ævin- týranna til að skilgreina vandann. En mergurinn málsins sýnist vera sá að með dulrænni orða- notkun tekst stjórnmálamönnun- um að gera okkur hin vopnlaus og láta okkur finna til smæðar okkar, og þá er tilganginum náð. Hins vegar er líka hægt að mis- nota tunguna á aðra vegu. Undanfarna daga hefur borið þjóðina. Ríkisstjórn er fram- kvæmdavald í umboði alþingis sem hefur sitt umboð frá kjósend- um (þjóðinni). Sú rikisstjórn sem ekki er að gera eitthvað fyrir þjóð- ina, þ.e.a.s. í þágu þjóðarinnar eða samkvæmt skipun hennar, sú stjórn er einfaldlega að svíkjast um skyldustörf og ætti að skammast til að segja upp vinn- unni þegar í stað. En það er ekki þetta sem ríkisstjórnin eða odd- viti hennar er að segja með auglýsingunni. Það sem ætlast er til að við skiljum er eftirfarandi: „Ég er rikisstjórnin. Ég er voldug og góð. En þú ert barnið mitt, lítið og fákunnandi. Ég ætla núna að útskýra fyrir þér allt það sem ég er að gera fyrir þig barnið mitt, þig eitt og persónulega, og þá muntu sannfærast um að þú átt bestu ríkisstjórn til að hugsa fyrir júg og sjá þér farboröa“.Svona er hægt að segja margt með einni forsetn- ingu og einu persónufornafni. Og málinu má líka misbeita á aðra vegu. Þegar ríkisstjórnin hefur samþykkt í sinn hóp að falsa afkomu þjóðarinnar með því að lækka laun svonefndra launþega (við þiggjum nefnilega 'launin eins og hverja aðra gjöf að ofan frá vinnuveitendum okkar, þeim sem þóknast af manngæsku sinni að veita okkur vinnu), þegar búið er að samþykkja þetta, kem • ur forsætisráðherra m.a. í sjón- varp og segir okkur að launþegar hafi faert mcstar fórnir. Þetta má útleggja sisvona: „Elsku, góða verkafólk. Þú veist að maður á að vera góður og fórnfús. Þá kemst maður í himnaríkið seinna. Nú skal ég segja þér hvað þú ert gott fólk í alvörunni. Þú ert svo gott að þú ert búið að gefa part af kaup- inu þínu til þess að öllum líði bet- ur, sumum í sálinni, öðrum i malakútnum. Það var að vísu ég, alfaðir þinn, sem tók þessa pen- inga úr vasa þínum, en það er svo miklu fallegra og betra fyrir sálina þína að þú hafir viljað gefa þá, að við skulum kalla það fórn þína. Þá sjá allir að þú ert best“. Ef til væri sjóður sem verðlaun- aði menn fyrir blekkingarsnilld í málnotkun, legði ég hiklaust til að ríkisstjórnin mín fengi þessi verð- laun. Því alltaf öðru hvoru finn ég að ég er farinn að trúa þessu. Ég hef fært fórn! ÉG ER GÓÐUR! Takiði bara meira af mér, þá verð ég ennþá betri! Svona getur ástkæra ylhýra málið snúið tilverunni á hvolf, ef því er nógu lævíslega beitt. Fimmtudagur 29. september 1983 jjústurinn Nú fæst blessað blómkálið á hagstæðu verði eitt- hvað fram eftir hausti. Ég hef notað tækifærið og borðað það allt að því daglega, sem aðaluppistöðu máltíðar eða sem meðlæti, því blómkál má mat- reiða á óteljandi vegu. Og það fæst í hverri búð með sjálfsvirðingu (en það gerir t.a.m. nýtt dill ekki...) Þegar ég var að birgja mig upp af blómkáli fyrir helgina, lenti ég í óvæntum samræðum þar sem Guðbergur Bergsson og nýtt dill komu við sögu. Þar eða hvorutveggja snertir lesendur HP er e.t.v. ekki úr vegi að rekja hér upphaf þessara athyglis- verðu samræðna. (KRON-kjörbúð. Tvær holdvotar, rauðnefjaðar konur milli þrítugs og sextugs standa við græn- metisborðið og gramsa. Önnur tekur upp tvö blóm- kálshöfuð, 425 g og 442 g að þyngd, og virðir fyrir sér. Hin, sem er greinilega nær sextugu en þrítugu, tekur upp gúrku og beinir henni að blómkálskon- unni.) Gúrkukonan: Heyrðu, ég þekki þig. Það þýðir ekkert að reyna að dulbúast með blautt, stutt hár. Þú skrifar um mat í Helgarpóstinn, ég þekki þig á nefinu. Mér finnst þú ekkert Ieiðinleg, en þú ættir að nota varalit. Ég hef stundum farið eftir upp- skriftunum þínum, en hráefnin í réttina fást ekki alltaf í KRON, og ég er sko í reikningi hér, skilurðu. Hér fæst t.d. aldrei nýtt dill! Af blómkáli (eöa Guöbergur og konan í KRON) Blómkátskonan (roðnar og horfir vandræðaleg á gúrkuna sem hin konan otar ógnandi að henni). Gúrkukonan (hvatskeytislega): Þú getur skrifað um nýtt dill eins og þér sýnist. Ég vona bara að þú sért ekki með komplexa eins og sumir sem skrifa í blöðin. Þekkirðu Guðberg? Það kann ekki góðri lukku að stýra þegar frústreraðir rithöfundar fara að skrifa um myndlist. Hann nýtur þess greinilega að rakka aðra niður eins og hann sjálfur var rakk- aður niður hér á árum áður, þegar enn voru til gagnrýnendur með sjálfsvirðingu. Að hann skuli dirfast að segja að íslensk list byggi ekki á hefð! Hvað með íslendingasögurnar? Ganga þær kannski út á naflaskoðun? Hvað með Kjarval? Nei, það er Guðbergur sjálfur sem er úti á þekju, með allt sitt Vigdísarhatur og fóstruhatur og Skandinavahatur. Hann er ekkert betri en Svart- höfði með sitt Nordhomm og Nordskid og hvað þetta heitir allt saman. Þú getur sagt honum það frá mér! Blómkálskonan (roðnar enn meira): Ég þekki Guðberg ekki persónulega. En einu sinni kleip ég tvær konur sem ekki vildu gefa honum hljóð til að messa yfir Alþýðubandalaginu á árshátíð. Og ég les hann oft i skammdeginu. Gúrkukonan: Jæja. Þú ert þá ekki eins hugguleg og ég hélt. Kona sem klípur konur fyrir kvenhat- ara! Ekki nóg með að Guðbergur hati menn, sem er út af fyrir sig skiljanlegt, þá hatar hann líka kon- ur sem aíls staðar eiga undir högg að sækja í þjóð- féiaginu. Það er viðurstyggilegt hvernig hann dreg- ur dár að fráskildu fólki í síðustu bók sinni. Ég veit af eigin reynslu hve erfitt er að lenda í hjónaskiln- aði. En Guðbergur hatar fólk og hlakkar yfir óför- um annarra. Blómkálskonan (strýkur sultardropa úr nefinu og horfir súreyg á gúrkukonuna): Ég veit nú ekki... Einu sinni sagði hann við hjón: Notið aldrei maka yðar í þolfalli umgangist aldrei konuna i þágufalli lítið aldrei á börn yðar í eignarfalli eða likt og afbrigðilega sögn. Vegna þess að heimurinn og allt sem i honum er og anda dregur er eðlisrétt i nefnifaUi falli lotningarinnar falli ástarinnar...*) Gúrkukonan: Þetta er nú bara eins og hver annar útúrsnúningur. Guðbergur elskar engan. A.m.k. ekki íslendinga. Sá yrði feginn ef Rússadjöflarnir köstuðu kjarnorkusprengju á Keflavík á meðan hanji er sjálfur stikkfrí á Spáni. Þar vill hann helst vera —• i þessari hefðbundnu menningu sinni. (Horfir fast á blómkálskonuna). ÞNú ættir að borða meira kjöt! Plássins vegna slit ég þessu samtali — það er alltaf ánægjulegt að fá viðbrögð frá lesendum, þótt með óvæntum formerkju,m sé. En áfram nú með blómkálið. Suða: blómkál er best að sjóða i fremór litlu vatni, ásamt saltlús. Heilir hausar þurfa u.þ.b. 20 mín, suðu, en sé kálið brotið í litla, snotra vendi, þurfa þeir 10—15 mín. suðu. Krydd: Múskat og steinselja fara mjög vel við blómkál, en einnig þurrkaðar kryddjurtir á borð við basil. Þá getur verið gott að setja bæði franskt sinnep og sítrónusafa í salatsósu sem ætluð er blómkáli. Með nautakjöti er t.d. a'far gott að bera fram salat úr hráum blómkáisvöndum með sósu samsettri til helminga úr hreinni jógúrt og mæjó- nesi, bragðbættri með frönsku sinnepi, sítrónusafa og agnarögn af karrýi. Ostasósur eru svo ávallt fyrirtak með heitu - blómkáli. Hér á eftir fara nokkrar blómkálsupp- skriftir. Ofnbakaö blómkál Meðlæti handa 4, með kjöti eða fiski; aðalréttur handa 2—3, t.d. með dálitlu beikoni og brauði. 1 blómkálshöfuð 4 msk raspur I hvítlauksrif 100 g bráðið smjör salt og pipar 1 steinseljugrein 1. Brjótið blómkálið í litla vendi og sjóðið í dálitlu vatni í u.þ.b. 8 min. 2. Hrærið mörðum hvítlauk og raspi saman við brætt smjörið; saltið og piprið. 3. Setjið hálfsoðna blómkálsvendina í ofnfast fat, hellið smjörblöndunni yfir og fullbakið í heit- um ofni i nokkrar mínútur. Stráið saxaðri stein- selju yfir tilbúinn réttinn. Heitt blómkálssalat (3—4) 1 vænt blómkálshöfuð 2 harðsoðin egg 2 msk franskt sinnep 1 msk kapers 50 g bráðið smjör 1—2 greinar steinselja salt og pipar 1. Brjótið blómkálið i litla vendi og sjóðið í dálitlu vatni í 10—15 mín. Látið soðið drjúpa af því. 2. Saxið eggin og hrærið þeim saman við smjör, kapers og sinnep, saltið og piprið. Hellið sós- unni yfir blómkálsvendina og stráið saxaðri - steinselju yfir. Blómkálspæi Ágætur aðalréttur handa 5—6 með góðu hrá- salati (kaldur), eða bökuðum kartöflum (heitur). Hnetumar í fyllingunni gefa skemmtilegt bragð, en í harðindum má náttúrlega sleppa þeim. Deig: 4 dl hveiti 175 g kalt smjör eða smjörlíki nokkrar msk kalt vatn Fylling: I vænt blómkálshöfuð I lítill laukur 1 tsk basil A tsk timjan 1 lárviðarlauf 1 steinseljugrein (eða 1 tsk þurrkuð) , 50 g valhnetur 50 g heslihnetur 3 dl rifmn ostur, gjarnan sterkur 4 egg salt og nýmalaður, svartur pipar 1. Setjið ofninn á 200 gr. Setjið hveitið á borðiíi, saxið smjörið saman við með hníf, og myljið þaðisiðan með fingrunum, bætið út i nokkrum' msk af vatni, nægilegu til að hnoðá deigið sam- an. Fletjið það út og setjið í smurt pæaform (um 23 cm í þvermál) 1 2. Brjótið blómkálið i vendi, saxið laukinn og setj- ið í pott ásamt 2 dl af vatni, einnig basil, timjan, steinselju, lárviðarlauf og ögn af salti. Sjóðið við vægan hita í L0 mín., eða þar til blómkálið er meyrt og mestallur vökvinn gufaður upp. Stappið það sem I pottinum er. ' 3. Saxið hneturnar fremur smátt, rífið ostinn og þeytið eggin. Blandið nú öllu saman og kryddið eftir smekk með nýmöluðum pipar og e.t.v.^ meira salti. Setjið fyllinguna í pæaskelina og bakið í u.þ.b. 40 mín. N *) Guðbergur Bergsson: Klateyjar—Frcyr, ljóðfórnir (bls. 9), Rvík 1978.

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.