Helgarpósturinn - 23.02.1984, Blaðsíða 8

er allt orðið einhvernveginn lit-
lausara en áður," segir einn sár
bílasali.
Halldór Snorrason, sem áður er
vitnað í, bætir við þetta: ,,Glæíra-
salarnir eru einfaldlega farnir að
átta sig á því að það er ekki eins
auðvelt að snúa á fólk og áður.
Þaö er varara um sig. Bílaviðskipt-
in njóta almennt meira aðhalds nú
orðið, til dæmis frá hinu opinbera.
Það er kominn meiri stöðugleiki
og gætni í bísnessinn. Menn kom-
ast ekki lengur eins glatt upp meö
svindl og áöur, og ef þeir reyna
eru þeir fyrr gripnir, fá ekki að
ganga eins lengi lausir og fyrrum.
Því er svo við að bæta að allveru-
legur fjöldi manna í bilabraskinu
er annaðhvort flúinn úr landi
vegna yfirvofandi sekta eða búið
er að dæma þá frá frekari afskipt-
um af þessum bísness. Það er óð-
um að grynnka í grautarskálinni."
En ólöglegir viðskipta-
hættir og siðleysi í bílabraskinu
eru þó síður en svo með öllu horf-
in. Möguleikarnir á svindli eru
ennþá'jafn margir á þessum vett-
vangi og var; allslags auðgunar-
brot í bílabísnessnum eru enn að
skjóta upp kollinum. Og sum
þeirra eru síöur en svo veigaminni
en þegar verst lét um miðjan síð-
asta áratug; á blómaskeiði brasks-
ins.
Aður en farið verður ofan i
saumana á helstu leiðum sem bila-
salar og braskarar fara um þessar
mundir í ólöglegum viðskiptahátt-
um, er rétt að greina frá því í fá-
einum línum hvernig heilbrigð
sala á notuöum bilum fer fram í
dag. Við verölagningu bíla í end-
ursölu er tekið mið af ríkjandi
gangverði viðkomandi ökutækis.
Það ræðst af aldri bilsins og teg-
und, svo og lögmálum markaðsins
hverju sinni, framboði og eftir-
spurn eftir týpunni. Inn í þessa
verömynd bætast síðan eðlileg af-
föll vörunnar, svo sem keyrsla,
ásigkomulag og viöhald sem
reiknast frá því að bíllinn var
keyptur nýr og þar til hann fer í
endursölu. I þessu sambandi er
rétt að benda fólki, sem hugleiðir
endursölu bifreiöar sinnar, á þá
leið að fara á nokkrar bílasölur
áöur en haldiö er út í viöskiptin og
kanna gangverö bilsins með því
aö spyrja nokkra sölumenn um
hvaða verð þeir myndu setja á bíl-
inn.
Eigandi notaðs ökutækis getur
valiö um fimm leiðir við endur-
sölu. Því er fyrst til að dreifa að
hann selji kunningja sínum eða
öðrum bilinn milliliðalaust, í ann-
an stað má nefna smáauglýsingar
dagblaðanna, þá koma bílabrask-
arar, en tveir síðustu möguleik-
arnir eru þeir að seljandinn Iáti bíl-
inn sinn í umboðssölu, annað-
hvort hjá bílasala, ellegar hjá við-
komandi bilaumboði, svo framar-
lega sem það rekur umboðssölu. í
síöastnefnda dæminu er yfirleitt
um aö ræða bileigendur sem eru
að endurnýja, kaupa sér nýja týpu
af sömu bílgerð og láta þann
gamla upp í kaupverð hans. í |)ví
dæmi kaupir umboöið yfirleitt
gamla bilinn til endursölu á eigin
vegum.
Þegar farið er með notaðan bíl í
umboðssölu bílasala, gefst selj-
andanum annaötveggja að setja
bílinn á skrá eða geyma hann hjá
salanum og tekur þá hinn síðar-
nefndi yfirieitt eitthvert gjald fyrir
vörslu hans. Alla jafna eru nieiri
líkur á skjótri sölu bílsins ef hann
er geymdur hjá bílasalanum og
nota því fleiri sér þann kost.
Að höfðu samráði við eiganda
bílsins getur bílasalinn síðan lækk-
að verð bílsins ef hann reynist
erfiður í sölu, ellegar gert væntan-
iegum kaupanda alls konar tilboð
og stungið upp á greiðsluleiðum,
en fyrir því verður að fá samþykki
seljandans.
Þegar að því kemur að kaup-
MUNDIRÐU KAUPA . .
andi hefur fengist að bílnum,
þurfa skiptaaðilar að undirrita tvö
plögg. Þar er annarsvegar um að
ræða afsal, sem er í raun einföld
kvittun fyrir borgun bílsins. Hins-
vegar þurfa aðilarnir, kaupandi
og seljandi, að undirrita tilkynn-
ingu um eigandaskiptin sem kaup-
andinn fer síðan með til bifreiða-
eftirlitsins sem vottar að eigenda-
skiptin hafi farið fram að fram-
lögðu opinberu skráningargjaldi.
Bílasalinn á rétt á pró-
sentuþóknun af sölunni, sem nem-
ur tveimur prósentum af um-
sömdu kaupverði bílsins. Hér er
farið eftir sömu prósentu og fast-
eignasalar fá af umboðssölu hús-
eignar.
Ef kaupandi fer fram á það við
seljanda að fá að greiða söluverð
bílsins með víxlum, er það skylda
bílasalans að kanna fyrir við-
skiptavin sinn hvort umræddir
víxlar reynast hafa ábyggilegan
samþykkjanda, Allir bílasalar eiga
að hafa undir höndum vanskila-
skrá sem er ítarlegt yfirlit yfir þá
menn sem ekki hafa reynst geta
borgað samþykkta víxla þegar til
hefur komið.
Ef bílasalan fer þannig fram að
um skipti á bílum er að ræða,
kaupandi lætur eigin bíl ganga
upp í söluverð keypta bílsins, á
bílasalinn rétt á tveimur prósent-
um af báðum bílunum sem í skipt-
unum eru. Það vill því oft brenna
við að bílasalar séu ginnkeyptari
fyrir þeim kaupendum sem eru
fúsir til að láta eigin bíl upp í sölu-
verð umbjóðanda síns. í Ijósi þess
að þeir fá fjögur prósent sölulaun
af slíkum viðskiptum en tvö pró-
sent ella, reyna þeir stundum að
þrýsta á seljendur að taka bíl upp
í sölu gamla bílsins.
Þá er okkur ekkert aö vanbún-
aði að skoöa óheiðarlega við-
skiptahætti bílasala og bílabrask-
ara. Sem fyrr segir er beitt marg-
víslegum leiðum á þeim vettvangi
og skulu þær helstu og varhuga-
verðustu tíundaðar hér á eftir.
Að mati heimildamanna HP viö
gerð þessarar greinar er víxla-
svindlið algengasta en jafnfraint
alvarlegasta dæmið um óheiðar-
lega bílasölu. Þar er um kaupend-
ur bíla aö ræða sem borga kaup-
verö ökutækisins til seljenda með
ónýtum pappírum, víxlum sem
gjaldþrota eða eignalausir sam-
þykkjendur eru fyrir. í tilfellum
sem þessum er það oftast nær
hugsunin á bak við svindl kaup-
andans að afla sér skjótfengins
gróða, því með því að greiöa sölu-
verðið með ónýtum pappírum er
augljóst að seljandinn fær aldrei
krónu fyrir bílinn sinn. Aö vísu á
hann kröfu á samþykkjanda víxl-
anna, sem í þessum dæmum er
jafnan annar maður en kaupand-
inn, en krafan er einskis virði og
óframkvæmanleg þar sem sam-
þykkjandinn verður ekki krafinn
um neitt sökum eignaleysis. Þaö
er mál seljandans en ekki kaup-
andans að búa svo um hnútana að
ávísun greiðslunnar sem hann
hefur innt af hendi sé einhvers
verð og örugg.
Tökum dæmi um
víxlasvindl af þessu tagr þar sem
þáttur bílasala kemur við sögu. Og
þetta dæmi er alþekkt úr raun-
veruleikanum:
Bílasali er orðinn óþolinmóður
eftir sölulaununum sínum af bíl
sem staðið hefur lengi óhreyfður á
stæði hans. Til hans kemur kaup-
andi sem býðst til aö borga upp-
hæðina út í hönd, svo framarlega
sem hann fái að nota víxla eim
vörðungu fyrir þeim viðskiptum. I
gleði sinni samþykkir bílasalinn
þessi kaup strax að sínu leyti og í
ákafanum að ná í samþykki selj-
andans gleymir hann að kíkja í
vanskilaskrána. í sakleysi sínu
gleypir seljandinn strax við stað-
greiðslutilboðinu, án þess að velta
fyrir sér áreiðanleika víxlanna
sem hann tekur fyrir greiðslu
eignar sinnar. Þessi viðskipti eru
undirrituð og allir ganga glaðir frá
borði, og þó kaupandinn sínu
ánægðastur. En þegar fyrsti víxill-
inn fellur á hann, kemst seljand-
inn að því að samþykkjandinn er
eignalaus samkvæmt skjölum.
Um kröfu á þennan ábyrgðar-
mann greiðslunnar er því ekki að
ræða, seljandinn hefði allt eins
getað keyrt bílinn sinn á haugana
í stað þess að setja hann á um-
rædda bílasölu. Hann á heldur
enga lögmæta kröfu á bílasalann,
því hér er aðeins um grandaleysi
hans að ræða. Sem heiðvirður
bílasali hefði hann að vísu átt að
sannreyna áreiðanleika víxlanna
sem er sjálfsögð þjónusta hans við
umbjóðanda sinn, en þar er þó að-
eins um óskráð lög bílasala að
ræða. Því fór sem fór.
Samkvæmt heimildum HP hjá
þeim sem gjörþekkja bílamarkað-
inn eru starfandi bílasölur á höfuð-
borgarsvæðinu mjög misjafnar
hvað þessa „sjálfsögðu þjónustu"
snertir. Siðlausir kaupendur af því
tagi sem á undan greinir virðast
þó eiga auðveldara með að stunda
þessa glæpastarfsemi sína hjá
vissum sölum en öðrum. Eða eins
og einn þeirra segir: „Bílasalar
eru mjög misjafnlega gráðugir í
sölulaunin sín, þeir gráðugustu
láta sig litlu skipta þó kaupandinn
reynist glæframaður, svo framar-
lega sem kaupin fara fram og þeir
fá prósenturnar sínar."
Smáauglýsingar dagblaðanna
vilja oftlega reynast jafn varhuga-
verðar að þessu leyti og verstu
bílasalarnir. „Við þekkjum vel
þessa óheiðarlegu kaupendur,"
segir einn vel látinn bílasali i borg-
inni, „og þess eru mörg dæmi að
þeir sjáist akandi um á nýjum bíl-
um íáeinum dögum eftir að við
höfum vísað þeim frá okkar við-
skiptum, þá búnir að pranga ónýt-
um pappírum inn á saklaust fólk
sem hefur verið að auglýsa bíla
sína til sölu í dagblöðunum. Fólki
er svo gjarnt að stara blint á hæstu
tilboðin, en gleyma jafnframt
áreiðanleika þeirra."
Þessi heimildamaður okkar
bætir því við að víxlasvindlararn-
ir hafi í mjög auknum mæli fært
sig frá bílasölunum yfir á smáaug-
lýsingarnar á síðustu árum, enda
fækkar þeim bílasölum óðfluga
sem hætta sér út í viðskipti við þá.
Þess eru fjölmörg dæmi að bíla-
salar standi sjálfir leynt í bílakaup-
um, og fari þannig út fyrir starfs-
svið sitt sem eiginlegir umboðssal-
ar. „Salarnir setja sig gjarnan í sér-
stakar stellingar þegar þeir fá til
sín seljanda með bíl sem hann
verður að selja sem fyrst sakir
tímabundins fjárskorts, en þá er
einmitt auðveldast að gera kjara-
kaup. Og margir bílasalar standast
þá ekki freistinguna sjálfir, enda
eru þetta alla jafna menn sem
elska bifreiðar," segir einn gamal-
gróinn bílasali í höfuðborginni.
í þessum tilvikum leyna bílasal-
arnir eigin kaupum á^viðkomandi
bíl með því að nota sér svonefnda
leppa fyrir kaupendur. I undirrit-
un kaupanna fá þeir þá einhvern
vin sinn, venslamann ellegar jafn-
vel eiginkonu til að vera kaupand-
inn að nafninu tií, svo hinn eigin-
legi umboðsmannatitill máist ekki
af þeim.
Bílasalar hafa notað sér margs-
konar leiðir í þessum viðskiptum
sínum við grandalausa seljendur.
Við nefnum hér á eftir nokkrar
þeirra, gripnar glóðvolgar úr grá-
um hversdagsleikanum:
Bíleigandi kemur til
bílasala með fólksbíl sem hann
biður um að verði -seldur sem
fyrst, en hann er ekki til viðræðu
um kaupverð mikið undir gang-
verði þar sem hann telur þessa
eign sína vel með farna. Þetta er
amerískur kaggi, fimm ára gam-
all, og verð hans er hálft fjórða
hundrað þúsund samkvæmt
gangverði sem bílasalinn lætur á
hann í viðurvist votta og seljand-
ans. Um kvöldið hringir salinn í
seljandann, glaðvær í tali og segist
vera með kaupanda að kagganum
sem hann segir geta borgað tvö-
hundruð og fimmtíu þúsund á
borðið. Seljandinn tekur dræmt í
þetta tilboð, en þá hefur bílasalinn
upp vinsamlegt sérfræðingahjal
við hann um að hann megi nú
gera sig ánægðan með þetta til-
boð, eftirspurnin sé ekki mikil eft-
ir svona amerískum köggum og
hann hafi einnig orðið þess var við
nánari skoðun bílsins að talsvert
margt smátt þurfi að lagfæra í
honum, svo sem eins og í vél og
grind, til þess að raunhæft sé að
setja á þennan bíl það verð sem
þeir ákváðu í upphafi. Seljandinn
sem þekkir lítið til innviða bif-
reiða, linast við þetta samtal, seg-
ir; jæja, ég samþykki þetta þá, en
það máttu eiga að þú ert lélegur
bílasali!
Daginn eftir kemur eigandi bíls-
ins til bílasalans til að undirrita söl-
una. Salinn segir honum að kaup-
andinn hafi því miður þurft að
bregða sér frá. Hann sé búinn að
skrifa undir afsalið og tilkynning-
una þar sem við á, og hafi beðið
sig að sjá um undirskrift seljand-
ans. Þessu trúir seljandinn, skrifar
undir sinn hluta af skjölunum og
hverfur á braut með sínar tvö-
hundruð og fimmtíu þúsund krón-
ur, án þess að sjá þennan kaup-
anda sem bílasalinn talaði allan
tímann um.
Raunin er enda sú að bílasalinn
er sjálfur kaupandinn, en páraði í
stað eigin heitis eitthvert tilbúið
nafn og nafnnúmer á pappírana.
Eftir að hafa sent kaggann á verk-
stæði til smávægilegra viðgerða,
fær bílasalinn nýjan kaupanda að
bílnum. Hann útskýrir nafn kaup-
andans, sem fyrir er á pappírun-
um, þannig að sá hafi hætt við
kaupin á síðustu stundu. Með það
fær hann þennan kaupanda sinn
til að skrifa raunverulegt nafn í
línurnar þar sem áður stóð tilbúna
nafnið. Þar með er ekkert við
þessa sölu að athuga, því til staðar
eru á plöggunum rétt nöfn selj-
anda og kaupanda, allt sem til
þarf. Á þessum kagga, sem bílasal-
inn keypti með launung, græðir
hann ríflega, því hann lætur kaup-
andann fá bílinn á gangverði,
þessum þrjúhundruð og fimmtíu
þúsundum sem bíllinn átti upphaf-
lega að fara á, í stað eitthundrað
þúsund króna lægra verðs sem
hann keypti bifreiðina á.
Hér er um alþekkt dæmi úr
bílabransanum að ræða, sem selj-
endur gætu auðveldlega varað sig
á með því einu að líta í nafnnúm-
eraskrá og sjá hvort nafn kaup-
anda stenst með réttu.
Annað kunnugt dæmi af þess-
um meiði meöal bílasala er þegar
þeir frysta ákveðna bíla á sölun-
um hjá sér. Með því er átt við að
salarnir ljúgi til um eftirspurnina
eftir viðkomandi bíl, dragi hægt
og sígandi úr söluvonum seljand-
ans með því að færa honum þær
fréttir með ákveðnu millibili að
enginn kaupandi líti við bílnum. í
þessu tilviki girnist bílasalinn bíl-
inn sjálfur, og tekst að lækka
kaupverð hans hægt og sígandi
með þessu móti, uns svo er komið
að seljandinn gefst gramur upp og
selur bílinn langt undir gangverði.
Þar kemur leppur umboðssalans
til sögunnar og staðgreiðir vöruna
með fjármunum bílasalans. Þessi
leppur selur síðan sama bíl á há-
marksverði nokkrum dögum eftir
viðskiptin, og gróði bílasalans er
ótviræður og auðfenginn.
Næst má nefna til svonefnd
skiptasvindl bilasala, en sú auðg-
unarleið er talsvert notuð þegar
menn eru með bíl utan af landi í
umboðssölu og þar með tryggara
en ella að kaupandi og seljandi
þekkist ekki. Hér kemur dæmi til
skýringar:
Utanbæjarmaður
afhendir bílasala bifreið sína til
umboðssölu. Hinn fyrrnefndi seg-
ist geta hugsað sér að taka annan
bíl upp í kaupverðið. Daginn eftir
kemur maður til bílasalans sem
segist geta hugsað sér bíl utanbæj-
armannsins ef hans eigin bíll geti
gengið upp í verðið. Sín á milli
ákveða þeir skiptaverð; kaupand-
inn þarf að borga tíu prósent í
milli. Að fengnu samþykki hringir
bílasalinn til seljandans utan af
landi og segist vera með kaup-
anda að bílnum hans, sá vilji ein-
mitt skipta á bílum. Bílasalinn út-
listar fyrir seljandanum ásigkomu-
lagiö á bíl kaupandans, segir það
gott og spyr síðan hvort seljand-
inn sé ekki tilbúinn til að ganga í
8 HELGARPÓSTURINM