Helgarpósturinn - 13.09.1984, Síða 16

MYNDMST
Ekki nógu kraftmiklar kleinur hjáKaren
Fátt er jafn yndislegt og góð dægradvöl
og það að reyna að rifja upp og endur-
heimta gcimla tíð. Þegar upp finnst sú vél
sem vinsar fortíðina úr samtímanum svo að
hún stendur sem hrein buna úr skilvindu
tímans, þá fara engin hjónabönd lergur í
rúst. Ástin verður hreinsuð af sora eins og
sjúkt nýra. Slíkt á eftir að hafa slæm áhrif á
rekstur kaffihúsa, því þá verður ástæðu-
laust fyrir vonsvikna eiginmenn að híma
þar yfir kaffi og bakaríiskleinum. Konan og
kleinan verða á boðstólum heima.
Þegar ég kom inn á sýningu Karen
Agnete, í Gallerí Borg, kom hún eins og
kexkakan hjá Proust með minningar um
kaffiborðið heima hjá ömmu minni að ís-
ólfsskála, í hinu svo nefnda norðurherbergi,
og þar sat á ný Gunnlaugur Scheving með
einkennilegt bros sitt, kipmr í vörum
áþekkar innri hlátri og svipaðist um, með
litlum grísaraugum, eftir „mótívi" áborðinu
og við hugsuðum með okkur:
Nú hlýtur hann að mála kleinumar.
Sem barn hélt ég, líkt og fullorðnir, að
listamenn væm stöðugt að leita eftir
mótívi, þegar þeir em í rauninni alltaf að
hrinda hugmyndum frá sér og velja. Lista-
maðurinn ieitar ekki, finnur ekki, hann fær,
kannski í vöggugjöf, of mikið, og fléttar
vöggugjafirnai' við rætur umhverfisins uns
upp vex tréð sem alltaf þcirf að vera að
klippa og sníða,ef greinamar eiga ekki að
vera vængjum fuglanna net og ganga af
þeim dauðum.
Ég man ekki eftir neinum kleinum í mál-
verkum Schevings; eflaust höfðu kleinur
ömmu minnar meiri áhrif á matarlyst hans
en málaralist. Eftir kaffidrykkjur varð hann
afturþungur og með innvortis kumr og
kinnarnar þrútnuðu örlítið.
Blessaður er sá listamaður sem er það
sem hann er og ekkert frumlegur, ekkert
nútímalegur. Til er slíkur sægur af hinum að
manni hrýs næstum hugur við hvað allir
eiga létt með að vera í fararbroddi og fylgj-
ast með. Er Flugleiðaandinn orðinn svona
ríkjandi? Því miður þegar komið er í sam-
keppnina á atlantshafsrútunni þá kemur í
ljós að þetta eru aðeins menn sem áður var
sagt um „að þeir kynnu að teikna".
Slíkur sægur er til af „fólki sem kann að
teikna" og hefur próf upp á það, að nú er
viðurkennt að slík kunnátta nægi, og allir
Helgar Sæm í dagblöðunum, útvarpinu,
sjónvcupinu ljúka lofsorði á kunnáttuna.
Reyndar eru þeir úndir nýjum og „yngri
nöfnum“ en sannir Helgar Sæm í rokkbúningi
og gífurlega gormæltir engu að síður. Látið
ykkur ekki detta í hug að heimur og mann-
skepnan breytist, síst á „miklum breyting-
artímum", síst þegar menn þykjast sjá
breytingarnar. Breytingar eru einmitt þann-
ig eðlisfamar að enginn tekur eftir þeim fyrr
en þær eru um garð gengnar, nemakannski
örfáir. Ástæðan fyrir þessu er sú að sannar
breytingar eru eins og séníin.
En það að viðhalda hefðum er göfugt
stcuf. Myndir Karenar eru í ætt við það.
Málarar eins og hún varðveita það sem vill
fara forgörðum, og síðan kostar það ógur-
,,í lifandi list mega
kleinurnarekkivera
klésstar," segir
Guðbergur Bergs-
son m.a. í umfjöllun
sinni um sýningu
Karenar Agnete Þór-
arinsson.
legt erfiði að endurvekja það til lífsins. Sú
list sem Agnete stundar þarf að vera enda-
laust á lífi, líkt og miðlungshöfundar í skáld-
sagnagerð, því aldrei er að vita hvenær upp
úr hinum jafna loga blossar frumlegur eldur
sem rífur allt tíl sín með frekju hins skap-
andi anda, hrærir öllu saman og gerir að
sinni mynd, í ógurlegum logatungum sem
allir hræðcist í fyrstu en verða síðan lof-
tungunum að bráð og kulna á ný.
í þessciri tegund cif list sem er undirstaða
málaralistarinnar situr fólk við borð, sagt er
frá augnaráði þess, það er vafið andblæ
umhverfisins fremur en sagt sé frá því, um
leið og velt er vöngum yfir hvernig eigi að
koma litunum haganlega fyrir á léreftínu.
Agnete lætur fólk vera eðlilegt, eftir því
sem hæfileikar hennar eru færir um að
vekja hið eðlilega eða hún telur stellingcir
fólks vera eðlilegar, listrænt séð. í list er
ýmislegt eðlilegt sem væri fjarstæða í veru-
leikanum. Sýning hennar er eins og vinaleg
vin í eyðimörk hinnar viðurkenndu framúr-
stefnu, sem er orðin jafn andvana og aka-
demían var mikið dauðyfli í byrjun aldar-
inncu-.
Eitt hef ég þó út á sýninguna að setja,
það eru kleinurnar. Kleinur Karenar eru
dauðar og klesstar kleinur úr bakaríi,
áþekkar þeim sem sviknir eiginmenn éta á
kaffihúsum, meðan þeir rekja raunir sínar
og segja frá „skepnuskap" eiginkvennanna.
í lifandi list mega kleinumar ekki vera
klesstar, og eiginkonumar ekki heldur eins
og klesstar kleinur í hjónabcindinu þótt eig-
inmennirnir vilji að þær séu þannig eftir þá,
vegna eilífs matartilstands, bólferða og
barneigna.
MYNDBOND
Pimpernel Smith meö meiru
Ýmsir eigendur myndbandaleiga hafa
sagt mér að spóluval viðskiptavinanna ráð-
ist að stórum hluta af hulstri myndband-
anna, þ.e.a.s. því glæsilegri og litríkari sem
umbúðirnar eru, því meiri líkur á útleigu.
Vera má að þessi staðreynd verði til þess að
neytendur fari á mis við stórgóðar kvik-
myndir sem leynast í leiðinlegum hlustrum
í hillum leiganna. Ein slík er Pimpernel
Smith (1941) með breska stórleikaranum
Leslie Howard í aðalhlutverki. Sá sami
Lesiie lést í síðari heímsstyrjöldinni; var far-
þegi í flugvél sem skotin var niður af þýskum
orrustuflugvélum árið 1943. Margir vilja
meina að Pimpernel Smith hafi farið svo
hroðalega fyrir brjóstið á Hitler að hann hafi
fyrirskipað árásina á farþegavélina. Hvað
um það, Pimpernel Smith var gerð sem eins
konar samtíðarlýsing á Rauðu nellikkunni
sem var, eins og sögufróðir menn muna,
breskur aðalsmaður sem smyglaði frönsk-
um aristókrötum úr landi undan fallöxi
repúblikana í frönsku byltingunni. Leslie
Howard lék reyndar Rauðu nellikkuna í
samnefndri kvikmynd árið 1935. Pimpernel
Smith eða Nellikku Siggi er snilldarleg um-
breyting á hinni sígildu sögu; í þetta sinn er
Smith breskur fornleifafræðingur og pró-
fessor sem ferðast ásamt stúdentum sínum
um meginland Evrópu 1939. Hinn raunveru-
legi tilgangur hans er þó að koma andnasfsk-
um vísindamönnum úr klóm Gestapo yfir til
Bretlands. Handritið er ritað af þremur
mönnum, þeim Anatole de Grunwald, Ro-
land Pertwee og Ian Dalrymple. Leslie How-
ard sá sjálfur um leikstjórnina og tókst það
meistaralega. En engu að síður er það hinn
einstaki leikur hans í aðalhlutverkinu sem
gefur myndinni hve mest gildi. Leslie Ho-
ward lék einkum rómantískar aristókrata-
rullur, ekki síst vegna hins fágaða yfirbragðs
og þokka hins breska menntamanns. Margir
muna eflaust eftir Leslie Howard úr Á hverf-
anda hveli (Gone With the Wind, 1940)enalls
lék hann í innan við 30 myndum, sem marg-
ar hverjar eru orðnar að sígildum verkum
kvikmyndasögunnar. Það sem gefur Pimp-
ernel Smith einstakt gildi er sameining
spennu og húmors, aðferð sem Alfred heit-
inn Hitchcock beitti af hve mestri íþrótt. í
Pimpernel Smith hæðist Howard að hug-
myndafræði nasismans á fágaðan og yfir-
vegaðan hátt. Senan í breska sendiráðinu í
Berlín þar sem saman eru komnir ýmsir
framagosar nasista og annarra ríkja er
hreint út sagt meistaraleg. Ég ráðlegg öllum
eindregið að ná sér í eintak af Pimpernel
Smith; sígilt góðmeti af þessu tagi er því mið-
ur allt of sjaldgæft á leigunum.
Meðal annarra mynda úr síðari heims-
styrjöldinni sem videóleigurnar bjóða upp á
er Járnkrossinn í leikstjórn Sam Peckinpah.
Járnkrossinn er frá árinu 1976 og ensk-þýsk
framleiðsla. Þarna eru stórstjörnur á ferð;
James Coburn, James Mason, Maximilian
Schell og David Warner, svo þeir helstu séu
nefndir. Myndin lýsir undanhaldi Þjóðverja í
Rússlandi 1943, móralskri og hernaðarlegri
upplausn. Steiner liðþjálfi (James Coburn) er
þrautreyndur hermaður sem berst til síðasta
manns og fyrirlítur skrifstofuforingjana sem
drekka eðalvín í Berlín og fylgjast með gangi
mála á kortunum. Einn slíkur kemur á aust-
urvígstöðvarnar, Stransky að nafni (Maxi-
milian Schell) með þeim einum ásetningi að
öðlast Járnkrossinn og tilbúinn að beita öll-
um brögðum til þess. Hin innri og ytri átök
„Leslie Howard
leikstýrði og lék
aðalhlutverkið í
„Pimpernel Smith,“
- sígildu meistara-
verki sem unnt er að
verða sér úti um á
myndbandaleigum.
eftir Ingólf Margeirsson
þessara tveggja manna verða þó aldrei að
neinu uppgjöri. Myndin er fyrst og fremst
blóðveisla í góðum, gömlum Peckinpah-stíl;
slow-motion og teygðar dauðasenur með til-
heyrandi drunum, eldglæringum og búmm
búmm. Að hluta til eru stríðssenurnar það
vel gerðar að þær nálgast listræna tjáningu
og tæknilega 'er myndin fyrsta flokks. En
stríðsátökin verða þreytandi og alla innri
spennu vantar í myndina. Þetta er að mörgu
leyti forvitnileg mynd fyrir Peckinpah-að-
dáendur — en varla meir.
Airplane (þessi með mynd af flugvél í hnút
á hulstrinu) hefur verið ofarlega á vinsælda-
lista videóleiganna. Myndin er gerð 1980,
amerísk að uppruna og bráðfyndin. Öll
áhöfn flugvélar veikist af matareitrun og
fyrrverandi herflugmaður sem þjáist af flug-
skrekk verður að taka við stjórninni. Air-
plane er „crazy-humour“ mynd, oft drep-
hlægileg en stundum dálítið þunn. Hún er
engu að síður stórgóð skemmtun og stór-
fyndin paródía á Airport sem gerð var 1969
og sem flestir kvikmyndahúsgestir muna ef-
laust eftir. Mynd sem hiklaust má mæla með.
Tender Mercies er nýleg mynd sem vinsæl
er meðal myndbandanotenda. Leikstjórinn
er Bruce Beresford en aðalhlutverkið í
höndum Robert Duval sem hreppti Óskar-
inn fyrir leik sinn það árið (1983). Tender
Mercies segir frá kúrekasöngvaranum Mac
Sledge sem vaknar upp úr fylleríi á af-
skekktu móteli sem rekið er af ungri ekkju.
Hann tekur til við vinnu á sama stað, nær
tökum á drykkju sinni og gengur að eiga
Rósu ekkju að lokum. Styrkur myndarinnar
er fyrst og fremst leikur Duval, en ennfrem-
ur persónusköpunin og hin innri tengsl
manneskjanna sem myndin greinir frá. Á
ytra borði er Tender Mercies hæg, en undir
niðri er tekið á dramatískum átökum í hvers-
dagslífi; baráttu manns við alkóhólisma, leit
að lífshamingju og friði, sættir við tilveru og
eigið líf. Tender Mercies er mynd sem veitir
innri fyllingu og er blessunarlega laus við þá
hasarbylgju sem einkennir flestar myndir
videóleiganna.
16 HELGARPÓSTURINN