Helgarpósturinn - 04.10.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
• Það er hœpið fyrir
ríkisstjórnina aðsetja
bráðabirgðalög gegn
verkfalli réttáður
en bing kemur saman.
Alþingi fær málið
Óvissa. Þetta orð tóku þingmenn sér oft-
ast í munn til að lýsa framvindu þjóðmála
þegar Helgarpósturinn ræddi við þá í lok
síðustu viku.
Alþingi kemur saman á miðvikudaginn
kemur. Þeir sem Helgarpósturinn talaði við
voru sammála um að kjaramálin yrðu þar
efst á baugi. Þegar þetta er skrifað er verk-
fall BSRB yfirvofandi og engin sérstök
ástæða til bjartsýni um lausn á kjaradeilu
opinberra starfsmanna.
Sá titringur vegna hugsanlegra stjómar-
slita, sem vart varð við meðal stjómarþing-
manna fyrir um hálfum mánuði, virðist hafa
stöðvast og kyrrð hefur komist á aftur. En
hvað stendur hún lengi? Ráðherrar og
stjómarþingmenn hafa keppst við að þver-
taka fyrir það að ríkisstjómin setji bráða-
birgðalög til að leysa kjaradeilu BSRB en
eftir að hún stoppaði sláturhúsadeiluna á
Suðuflandi með bráðabirgðalögum eiga
menn svolítið erfitt með að trúa þessum
hálfgerðu heitstrengingum um að ríkis-
stjórnin komi ekki til með að setja lög.
Margir þingmenn stjómarinnar hafa
bæði í einkasamtölum og opinberlega lýst
því yfir að boða þurfi til nýrra kosninga ef
gripið verður inn í kjaradeilur með lciga-
setningu.
Ummæli í þá vem vom höfð eftir Ólafi G.
Einarssyni, formanni þingflokks Sjálfstæð-
isflokksins, í fyrri viku. Hann sagði í samtali
við Helgarpóstinn, að þau ummæli hefðu
reyndar verið slitin úr samhengi. „Ég fékk
spurningu á fundi, þar sem viðkomandi
spurði: „Verða gefin út bráðabirgðalög til
að stöðva verkfall BSRB, og ef svo færi, yrði
þá boðað til nýrra kosninga? Ég svaraði á
þann veg, að engar ráðagerðir væm uppi
hjá stjórnarflokkunum um að stoppa verk-
fallið með lögum og að mín skoðun væri sú
að slíkt kæmi ekki til greina. En sem svar við
seinni hluta spumingarinnar sagði ég að ef
sú staða kæmi upp, eftir verkfall í langan
•tíma sem ekki væm horfur á að leystist
nema með slíkri aðgerð, þá myndu kosning-
ar fylgja í kjölfarið."
Ríkisstjórnin hefur nú aðeins rétt tæpa
viku, til miðvikudags þegar þing verður
sett, til að grípa til bráðabirgðalaga gegn
verkfalli opinberra starísmanna, hafi hún
slíkt í hyggju. Þeir þingmenn sem Helgar-
pósturinn talaði við finnst flestum í meira
lagi hæpið fyrir ríkisstjóm að beita bráða-
birgðalögum þegar svo skammt er til þings.
,Jh'kisstjóminni hættir til að einfalda
hlutina núna en hlutimir verða bara ekki
svona einfaldir þegar raunvemlega fer að
herða að,“ segir Stefán Benediktsson, þing-
maður Bandaiags jafnaðarmanna, „og þess
vegna er ekki hægt að taka yfirlýsingar um
að bráðabirgðalög þýddu nýjar kosningar
mjög alvarlega. Maður getur vel séð fyrir sér
að lög verði sett á til dæmis flugvallarstarfs-
menn og strætisvagnabílstjóra. Með því
ættu þeir sem krefjast kosninga í kjölfar
slíkra lausna á kjaramálunum erfiðara um
vik.“ Stefán segir að ráðherrar og formenn
stjórnarflokkanna hafi afdráttarlaust gefið í
skyn að stjórninni sé í mun að halda stjóm-
arsamstarfinu áfram. Sérstaklega hafi þetta
verið áberandi í viðbrögðum Steingríms
Hermannssonar við síendurteknum prakk-
arastrikum Alberts Guðmundssonar fjár-
málaráðherra.
„Ef Albert hefði verið forsætisráðherra
og Steingrímur f jármálaráðherra þegar yfir-
lýsingin var gefin út á þessum viðkvæma
tíma um að fjármálaráðherra hefði fellt
sáttatillöguna í BSRB-deilunni, þá hefði
Albert ömgglega hringt í fjölmiðla og iátið
taka myndir af því þegar hann sparkaði
Steingrími út úr stjómarráðinu," segir
Stefán.
Það er ekki öfundsverð ríkisstjóm sem
sest á ráðherrastólana í Alþingishúsinu 10.
október. Stjórnarandstaðan er með blóð-
bragð í munninum. Eiður Guðnason, þing-
floldcsformaður Alþýðuflokksins, bendir á
að vandræðaástand sé að skapast víða á
landsbyggðinni. ,fyrst em það Vestmanna-
eyjar núna og síðan Akranes, þar sem horfir
í stórfellt atvinnuleysi á næstunni,en erfið-
leikarnir eiga eftir að magnast, ýmsir staðir
á landsbyggðinni geta fallið á sama hátt
eins og bitar í dómínóspili."
„Við munum að sjálfsögðu vekja máls á
þessu hrikalega ástandi og krefjast svara af
hálfu stjórnvalda þegar þing kemur saman
um hvað þau hyggjast gera,“ segir Sigriður
Eiginhagsmunastefna
Bandarlkjastjórnar
Máttarstólpar fjármálakerfis heims-
byggðarinnar utan sovétblakkar flykktust
til Washington í síðustu viku. Fjármálaráð-
herrar, viðskiptaráðherrar og þjóðbanka-
stjórar á annað hundrað ríkja sóttu ársfund
Aiþjóðabankans og Alþjóða gjaldeyris-
sjóðsins í höfuðborg Bandaríkjanna. Sömu
dagana og mótendur stefnu í fjármálum og
peningamálum sátu á rökstólum, beitti
þjóðbanki Vestur-Þýskalands, Bundes-
bank, öllu afli sínu á gjaldeyrismarkaði til
að fella gengi Bandaríkjadollars.
Dollarinn gegnir lykilhlutverki í heims-
viðskiptum og fjármagnstilfærslum á al-
þjóðavettvangi. Olíuverð er reiknað í doll-
urum, og mestur hluti milliríkjalána er doll-
aralán. Skammtímaviðskipti með gjaldeyri í
ábataskyni á vegum peningastofnana og
stórfyrirtækja hafa undanfama mánuði
komist upp í 60 milljarða dollara á alþjóða-
markaði á einum degi.
Að öllu eðlilegu á hlutverk viðmiðunar-
gjaldmiðils eins og dollars að vera að stuðla
að stöðugleiká og öryggi ápeningamarkaði.
Lengst af síðan Ronald Reagan komst til
valda í Bandaríkjunum og gerði Donald
Regcm að fjármálaráðherra sínum, hefur
þessu verið öfugt farið. Stefna Bandaríkja-
stjórnar í ríkisfjármálum og peningamálum
hefur hcift þau áhrif á gengi dollars, að hann
ýtir undir spákaupmennsku og jafnvægis-
leysi. Á einu ári hefur gengi dollars gagnvart
myntum annarra helstu iðnríkja hækkað
um einn tíunda. Verðhækkun dollars síð-
ustu fimm ár er að komast upp í 100%.
Atlaga Bundesbank að hágengi dollars,
einmitt þegar Karl Otto Pöhl aðalbanka-
stjóri er staddur í Washington, er til þess
sniðin að ýta við Bandaríkjastjóm og reyna
að fá hana til að hefjast handa og hefta
gengisþröun, sem veldur helstu banda-
mönnum og viðskiptavinum Bandaríkjanna
vaxandi búsifjum. En þar er við ramman
reip að draga. Undirrót hágengis dollars og
þrenginga sem það veldur flestum ríkjum
innan fjármálakerfisins sem á honum
byggir, er efnahagsstefnan sem Reagan
Bcmdaríkjaforseti treystir á að fleyti sér til
auðvelds endurkjörs í nóvemberbyrjun.
Með því að lækka skatta, sérstaídega á
fyrirtækjum og einstaklingum með ríflegar
tekjur, hefur stjóm Reagans valdið
greiðsluhalla á fjárlögum Bandaríkjanna
langt umfram allt sem áður hefur þekkst.
Hallinn er áætlaður nálægt 200 milljarðar
dollara, bæði á yfirstandandi fjárhagsári og
því næsta. Hallarekstur ríkissjóðs hefur ýtt
undir uppsveiflu bandarísks atvinnulífs úr
öldudcilnum í upphafi yfirstandandi ára-
tugs. Verðbólga hefur stórlækkað og at-
vinnuleysi rénað verulega síðustu ár.
Þessi umskipti til hins betra þakkar
Reagan efnahagsstefnu sinni, og hann stær-
ir sig líka af hágengi dollars, sem kemur vel
bandarískum ferðalöngum.
Hitt láta Bandaríkjaforsetí og samstarfs-
menn hans sér í léttu rúmi liggja fyrir kosn-
ingar, að efnahagsbatinn í Bandaríkjunum
fer fram á kostnað umheimsins. Ráðið var
niðurlögum verðbólgu í Bandaríkjunum
með hávaxtastefnu stjómar Alríkisbank-
anna, Federal Reserve Ádministration. Eftir
að umskiptin urðu treysti bankastjómin sér
ekki til að lækka vexti eins g batanum svar-
aði, af því greiðsluhalli ríkissjóðs hefði þá
orðið undifrót nýrrar verðbólguþenslu.
Vaxandi' ábati í bandarísku atvinnulífi
ásamt raunvöxtum af fjárskuldbindingum
hærri en áður hafa þekkst, sjö til átta af
hundraði Uríi þessar mundir, hafa orðið til
að soga til Bandaríkjanna fjármagn frá öðr-
um löndum. Þetta erlenda fjármagn er
ómissandi til að standa undir halla banda-
ríska ríkissjóðsins og fjármagna greiðslu-
halla á utanríkisviðskiptum, sem talið er að
fari yfir 100 milljarða dollara á árinu.
Fjármagn sem við eðlileg skilyrði hefði
átt að fara til að standa undir f járfestingu og
aukinni atvinnu í löndum Vestur-Evrópu,
gengur því til að kosta uppgangstíma í
Bandaríkjunum út af fyrir sig. Meðan vextir í
Bandaríkjunum em langt yfir því sem tíðk-
ast í helstu iðnríkjum öðrum, streymir
þangað f jármagn frá þeim, eftirspumin eftir
dollar hækkar gengi hans, og hækkandi
dollar dregur að sér fé sem eltir skjótfeng-
inn gróða.
Jai nvægisleysið sem af þessu hlýst er orð-
ið stjómum Vestur-Evrópulanda mikið
áhyggjuefni. í nýlegri spá Efnahags- og
framfarastofnunarinnar í París er því haldið
fram, að á næsta ári muni atvinnuleysingj-
um í Vestur-Evrópu fjölga enn um tvær
milljónir og ná 11 af hundraði vinnufærra
manna. Atvinnuleysi meðal ungs fólks er
talið fara úr 21.1% í 23%. Og nú er ástandið
þannig að fjórir atvinnuleysingjar af hverj-
um tíu hafa gengið atvinnulausir í ár eða
lengur.
A fundunum í Washington í síðustu viku
gekk maður undir mannshönd að sannfæra
eftir Hallgrlm Thorsteinsson
Dúna Kristmundsdóttir, þingmaður Sam-
taka um kvennalista. „Ovissan er mikil
þessa dagana en það hlýtur að draga til
tíðinda nú á allra næstu dögum og það
verður spenna í loftinu við upphaf þings. Og
það er greinilega spenna í þjóðfélaginu í
heild. Skoðanakannanir segja okkur það að
fólki lítist ekki á það sem er að gerast. Allt
virðist stefna í verkföll og fólk spyr sig:
Hvað þá? Hvað tekur við?“
„Okkar aðalmál hjá Bandalagi jafnaðar-
manna í upphafi þings verður innlegg í kjara-.
málaumræðuna og gagmýni á fjárlög. Við
verðum tilbúnir með ákveðnar tillögur um
niðurskurð og samtengjum þær tekju-
skattsmálunum," segir Stefán Benedikts-
son. Fleiri hafa áhyggjur af fjárlögunum sem
að venju verða fyrsta plagg þingsins. ,hessi
niðurskurður ríkisstjómarinnar upp á eina
og hálfa til tvær milljónir sem maður heyrir
um núna er bara bull,“ segir Eiður Guðna-
son. „Það er ekki hægt að skera svo mikið
og við óttumst að stjómin mæti skatta-
lækkunum með auknum erlendum lántök-
um.“
„Það er ekki alveg búið að loka fjárlaga-
gatinu," segir Ölafur G. Einarsson, „það
verður erfitt. Það er að elta skottið á sjálfum
sér að fjármagna skattalækkanir með lán-
tökum. Niðurskurður er eina leiðin, en það
er búið að skera mikið nú þegar og verður
hrikalega erfitt að skera meira."
„Við komum til með að heyja vamarstríð
á þingi um ávinninga fyrri tíma,“ segir Hjör-
leifur Guttormsson, þingmaður Alþýðu-
bandalagsins. „Og við höfum mikið að
verja. Þessi ríkisstjóm hefir verið að afnema
þessa ávinninga í síauknum mæli.“
Stjórnarandstaðan hefur enn sem komið
er ekki talað sig saman fyrir þingið, en von-
ast er til að menn fari að bera saman bækur
sínar úr þessu. Stefán Benediktsson er von-
góður í stjórnarandstöðu: „Ég á von á fleiri
stjórnarandstöðuþingmönnum í vetur."
eftir Magnús Torfa Ólafsson
valdhéifa Bandaríkjanna um að svo má ekki
öllu lengur til ganga. Einangrunarstefna
Reagan-stjómarinnar, þar sem skamm-
tímahagsmunir í baráttu um völdin í Banda-
ríkjunum em látnir ganga fyrir þörfum heil-
brigðrar efnahagsþróunar, er að verða nán-
ustu bandamönnum Bandaríkjanna óþol-
andi.
Meira að segja Káre Willoch, forsætisráð-
herra olíuríkisins Noregs, sem er betur sett
en önnur Evrópulönd við ríkjandi aðstæð-
ur, fékk ekki orða bundist. Willoch sagði í
viðtali sínu við Reagan forseta, að sér væri
mikið áhyggjuefni, hvað gerast myndi í við-
skiptum og fjármálum hins vestræna
heims, tæki ekki gengi dollars brátt að
lækka á ný. Hvatti hann eindregið til að
helstu ríki gripu til samræmdra aðgerða af
hálfu þjóðbanka sinna til að koma dollar
niður á við.
Þennan boðskap hefur Bandaríkjastjóm
heyrt undanfarin ár frá bandamönnum sín-
um í Evrópu, en skelit við skolleyrum.
Donald Regan fjármálaráðherra hefur það
viðkvæði, að Bandaríkjastjóm vilji láta
markaðsöfl ein ráða gengi gjaldmiðla, nema
upp komi óviðunandi ókyrrð á gjaldeyris-
markaði.
Bundesbank reynir einmitt með aðgerð-
um sínum að valda slíkri ókyrrð, að Banda-
ríkjastjórn sjái sig nauðbeygða til aðgerða í
samráði við bandamenn sína. Franski fjár-
málaráðherrann, Pierre Bérégovoy, er sama
sinnis. Hann sagði fyrir brottíörina til
Washington, að nú væri málum svo komið,
að um það væri að ræða hvort Bandaríkin
gegndu alþjóðlegum skyldum sínum eða
ekki. Láti stjóm Reagans reka á reiðanum
„getur svo farið að Evrópa missi mátt, og
þar með Atlantshafsbandalagið," sagði
Bérégovoy.
Þrátt fyrir þessar aðvaranir er ekki að sjá
að Ronáíld Reagan taki minnsta tillit til
nokkurs nema áróðursstöðu sinnar fyrir
kosningarnar. Af því leiðir svo að sjálf-
sögðu, að hrunið verður þeim mun meira,
þegar að því kemur, innan misseris frá for-
setakosningum, spáir prófessor Lester
Láve við Carnegie-Mellon háskólann í Pitts-
burgh.