Helgarpósturinn - 13.12.1984, Blaðsíða 8

Tölvuvæð-
ingin hefur
gert fjár-
glæfra
auðveldari
fyrir þá sem
breyta
nafnnúmeri
sínu
Þad sem af er þessu ári hafa 82 ís-
lendingar látið breyta nafni sínu í
þjóðskrá. Tæpur helmingur þess
fólks var útlendingar sem höfðu
fengið íslenskt ríkisfang. Fjöldi
nafnabreytinga hefur haldist nokk-
uð svipaður undanfarin ár — um
100 á ári.
Sótt er um nafnbreytingar hjá
Hagstofu íslands. Hún afgreiðir um-
sóknirnar í samræmi við gildandi
lög um mannanöfn og þær starfs-
reglur sem stofnunin hefur sett sér í
þessum efnum.
Nafnbreytingar birtar
mánaðarlega
í janúar á þessu ári, tók Hagstofan
upp þá nýjung að birta í Hagtíðind-
um allar nafnnúmerabreytingar
mánaðarlega. Þá tók stofnunin m.a.
fram eftirfarandi við birtingu:
„Ákveðið hefur verið að birta mán-
aðarlega skrá yfir þá einstaklinga,
sem fengið hafa breytta ritun nafns
í þjóðskrá, þó því aðeins að nafn-
númer hafi breyst og hlutaðeigandi
sé eldri en 15 ára. Hér er um að
ræða breytta ritun nafns sam-
kvæmt beiðni hlutaðeiganda, og
einnig í sambandi við töku íslensks
ríkisfangs, ættleiðingu, stofnun eða
slit hjónabands o.fl. Það skal tekið
fram, að beiðnir um breytta ritun
nafns í þjóðskrá eru að sjáifsögðu
ekki teknar til greina nema grund-
völlur sé til þess samkvæmt lögum
og þeim starfsreglum, sem Hagstof-
an hefur orðið að setja sér á þessu
sviði og hún hefur fylgt um langt
árabil."
Áður en þessi mánaðarlega birt-
ing nafnbreytinga var tekin upp
voru breytingarnar aðeins birtar ár-
lega. Aukin tölvuvæðing og breytt
meðferð alls kyns persónulegra
upplýsinga af hennar sökum hafa
kallað á tíðari birtingu. Eða eins og
Hagstofan segir sjálf í Hagtíðindum:
„Með vaxandi tölvuvæðingu starfa
bæði í opinberri stjórnsýslu og á
sviði einkarekstrar hafa ókostir
breytilegs auðkennisnúmers ein-
staklinga orðið meira og meira á-
berandi. Vonast er til þess, að mán-
aðarleg birting nafnnúmersbreyt-
inga í þjóðskrá bæti nokkuð úr þess-
um annmarka."
Sem fyrr segir fer Hagstofan eftir
lögum og eigin reglum þegar hún
afgreiðir umsóknir um nafnbreyt-
ingar. Það er m.a. af illri nauðsyn,
sem Hagstofan hefur sjálf þurft að
þróa ákveðnar reglur í þessum efn-
um. íslensku mannanafnalögin frá
1925 eru nefnilega ekki sérlega full-
komin. „Þau eru með fátæklegri
lagabálkum okkar," segir Baldur
Möller, ráðuneytisstjóri í dóms-
málaráðuneytinu. „Þau eru allt of
gömul. Reyndar voru nafnalögin
frá 1913 sem giltu á undan þessum
ítarlegri að ýmsu leyti," segir Bald-
ur. „Lögin frá 1925 eru runnin und-
an rifjum Bjarna frá Vogi og höfðu
eiginlega það eitt að markmiði að
fella niður heimild til töku ættar-
nafns.“ Baldur segir, að endurbætur
laganna hafi strandað á því að í
bæði skiptin sem fjallað hafi verið
um frumvarp að nýjum lögum hafi
um leið verið lagt til að ættarnöfn
yrðu tekin upp að nýju.
Gömul lög — en hvað
segja þau?
En hvað segja lögin? Hvað má og
hvað má ekki? Aðalreglan er sem
sagt þessi: Sama nafn alla ævi. Hún
er fyrsta grein laganna. í annarri
grein er girt fyrir töku ættarnafna. í
3. grein kveður á um að fólk geti
haldið þeim ættarnöfnum sem
stofnað var til á milli 1913 og 1925,
en að niðjar þess njóti ekki nafn-
anna. Þessi grein hefur ekki verið
haldin, sbr. ættarnöfn eins og Kvar;
an og Kjaran, sem enn eru notuð. í
fjórðu grein segja lögin að kona
megi bera ættarnafn eiginmanns
síns og í fimmtu grein er bannað að
skíra börn nöfnum sem ekki fylgja
lögmálum íslenskrar tungu. Sam-
kvæmt lagagreininni átti heim-
spekideild Háskóla íslands að skera
úr þegar presturinn var í vafa, en'
deildin hefur bara aldrei treyst sér
til þess. Lögin gerðu m.a.s. ráð fyrir
að deildin útbyggi sérstakan bann-
lista yfir óæskileg nöfn, en það
gerði hún aldrei. Prestar hafa því
ekkert haft til að styðjast við og
8 HELGARPÓSTURINN
lagagreinin því gagnslaus. En það
er annað mál.
Sú grein laganna sem fjallar um
nafnbreytingar er sú síðasta í þess-
um aldna og fátæklega lagabálki.
Þar segir á þá leið, að hafi maður
verið skírður óþjóðlegu eða klaufa-
legu nafni eða beri hann erlent
nafn, þá geti hann breytt nafni sínu
með leyfi konungs (sic!) þ.e.a.s.
dómsmálaráðuneytisins nú til dags.
Réttlætismál
Dómsmálaráðuneytið, ekki Hag-
stofan, afgreiðir umsóknir um
svona algera nafnbreytingu. Hér er
um að ræða tilvik þegar manneskja
sem heitir t.d. Vindhæna fer fram á
að fá nýtt skírnarnafn, segjum Hug-
rún. Sjálfsagt réttlætismál í flestum
tilvikum fyrir fólk með svona fárán-
leg nöfn. I sumum tilvikum vill fólk
fá nýtt nafn vegna þess að það kom
upp í draumi. Tilvikin eru á ýmsa
lund. „Við höfum leyst úr sálarhrell-
ingum fólks og leyft niðurfellingu á
nöfnum, en þá göngum við líka úr
skugga um að ekkert óhreint búi að
baki,“ segir Baldur Möller.
Það er hins vegar mál Hagstof-
unnar þegar farið er fram á breytta
ritun fornafna (eins eða fleiri) eða
föðurnafns/ættarnafns í þjóðskrá
og slíkar breytingar hafa líka í för
með sér breytt nafnnúmer viðkom-
andi.
Gildar ástæður fyrir breytingu á
föður- eða ættarnafni eru t.d. ætt-
leiðing og svo stofnun eða slit hjú-
skapar. Og til að fá að skrifa sig með
breyttu fornafni þarf fólk annað
hvort að heita útlensku skírnar-
nafni eða tveimur nöfnum. Athug-
um síðasta tilvikið, því meðal þeirra
sem sækja um nafnbreytingu á
þeim forsendum er að finna margan
skúrkinn sem reynt hefur að hvít-
þvo sig af fjársvikum og prettum,
sem hann framdi undir gamla nafn-
inu.
Bófar og vanskilamenn
í þessum tilvikum er algengast að
skuggabaldurinn biðji um að fá að
skrifa síðara fornafn sitt á undan og
láta það gilda sem aðalnafn í stað
þess fyrra. Takist honum að telja
Hagstofu Islands á sitt mál breytist
nafnnúmer hans og þá getur hann
þess vegna labbað niður í næsta
banka, alræmdur bófinn og van-
skilamaðurinn, og slegið sér lán út á
nýja nafnið. Það er nefnilega ekki til
á vanskilaskránni sem bankarnir fá
reglulega. Hann er á auðum sjó.
„Á milli 10 og 20 manns hafa leik-
ið þennan leik undanfarin tvö til
þrjú ár,“ segir heimildarmaður
Helgarpóstsins, sem er gjörkunnug-
ur þessum málum, en vill ekki láta
nafns síns getið. „Áður fyrr var
aldrei reynt að svindla svona á
þessu, en eftir að tölvuvæðingin
gekk í garð og bankarnir fóru að
reiða sig á nafnnúmerin fór þetta
vaxandi.
Þessir menn segjast alltaf nota síð-
ara fornafnið og vera þekktir undir
því og ná þessu í gegn á þeim for-
sendum." Þegar farið er fram á
svona breytingu þarf að leggja fram
umsókn. Það er ekkert sérstakt um-
sóknareyðublað til hjá Hagstofunni
þannig að menn leggja bara inn ein-
hverja greinargerð máli sínu til
stuðnings. Með greinargerðinni
þarf að fylgja sakarvottorð, en Hag-
stofan kannar síðan feril viðkom-
andi ekki frekar að öðru leyti en
því, að fletta upp í símaskrá og
kanna undirskriftir viðkomandi á
tiltækum pappírum, svo sem til-
kynningum um búferlaflutninga.
Stofnunin kannar þannig t.d. ekki
vanskilaskrána, sem þó virðist
liggja beint við að hún geri.
„Það komast ekki allir upp með
þetta sem reyna," segir heimildar-
maður okkar. „Sumir geta ekki gert
grein fyrir ástæðum sínum fyrir
nafnbreytingum á nægilega sann-
færandi hátt og gefast upp. En það
eru alltaf einhverjir sem sleppa í
gegn, kannski 5—6 manns á ári.“
Svikin koma í ljós þegar bankar eða
lögregla snúa sér síðar til Hagstof-
unnar til að fá upplýsingar um hvort
tiltekinn vanskila- eða afbrotamað-
ur hafi skipt um nafn. En Hagstofan
gerir ekkert í málinu þótt viðkom-
andi sé ber að því að hafa gróflega
misnotað sér nafnbreytinguna;
breytingin er ekki tekin til baka.
Bankar á varöbergi
„Það er reynt að kanna þessi mál
vandlega," segir Klemens Tryggva-
son, hagstofustjóri. „Við höfum
samband við sakaskrá og ef nafninu
fylgir sakaferill, þá flyst hann að
sjálfsögðu yfir á nýja nafnið. En það
geta alltaf orðið slys.
Menn eiga rétt á því að fá ritun
nafns síns breytt ef gildar ástæður
eru fyrir því,“ segir Klemens. „Þetta
er mannréttindamál.“ Klemens seg-
ir að meginástæðan fyrir því að
ákveðið var að birta nafnbreytingar
mánaðarlega í stað árlega hafi ekki
verið sú að reyna að koma í veg fyr-
ir glæpi, enda ófullnægjandi aðferð
til þess. Breytingin var gerð til
hægðarauka öllum þeim fjölda að-
ila, sem hafa tölvuvætt hjá sér við-
skiptamannaskrár o.þ.h.
Bankar eru á varðbergi, þeir fylgj-
ast með breytingunum hver hjá sér.
„Áður en nafnbreytingar voru birt-
ar mánaðarlega var mun meira um
beiðnir frá bönkunum um upplýs-
ingar um einstaka menn. Nú geta
bankarnir fengið svo til tafarlausar
upplýsingar um viðkomandi."
En ekki lesa allir Hagtíðindi og
telja verður hæpið að hinar ýmsu
stofnanir og fyrirtæki, sem stunda
Iánaviðskipti af einhverju tagi hafi
fullkominn vara á í þessum efnum.
Mörg þessara fyrirtækja og stofn-
ana eru þó áskrifendur að vanskila-
skrá, sem Reiknistofa Hafnarfjarðar
gefur út og selur með leyfi tölvu-
nefndar, og undir eftirliti hennar.
En því miður nægir ekki að vera á-
skrifandi að vanskilaskránni til að
verjast svikahröppunum með nýju
nöfnin.
7—8.000 á
vanskilaskrá
Á vanskilaskránni eru nöfn 7—8
þúsund einstaklinga. Menn hafna
ekki á listanum nema fyrir mjög
slæma óreiðu í fjármálum, t.d. það
að hafa hlotið dóm vegna van-
greiddrar skuldar, eða fyrir að hafa
sætt árangurslausu fjárnámi. IJpp-
boð „á eigninni sjálfri" kemur fólki
líka á þessa illræmdu skrá.
Staðreyndin er sú að fjárglæfra-
menn með langan slóða af svikum,
prettum og vanskilaskuldum á eftir
sér, geta „flúið" af vanskilaskránni
með því að skipta um nafn, vegna
þess að henni er ekki breytt til sam-
ræmis við nafnbreytinguna. Þannig
fylgir slóðinn aðeins gamla nafninu.
Haldi viðkomandi áfram að svíkja
og pretta undir nýju nafni og safna
um sig hópi af ævareiðum lánar-
drottnum, lendir þetta nýja nafn
hans auðvitað fyrr eða síðar í van-
skilaskránni. En skuggabaldurinn
hefur þá líka haft gott svigrúm til að
leika sér að nýjum og grunlausum
fórnarlömbum. „Það líða a.m.k.
þrír mánuðir þar til viðkomandi
lendir á vanskilaskránni á ný,“ segir
örugg heimild Helgarpóstsins, sem
þekkir vel til þessara mála. „Oftast
tekur lengri tíma að afhjúpa þessa
menn, og þá hefur þeim kannski
tekist að valda fjölda af saklausu
fólki miklum fjárútlátum, jafnvel
gjaldþroti. Það þarf að færa slóða
þessara manna yfir á seinna nafn-
númerið, en til að koma því í kring
þarf að breyta þessu handvirkt í
tölvunni. Til þess þarf sérstakt leyfi
tölvunefndar (sem hefur yfirumsjón
með tölvuskráningu á persónuleg-
um upplýsingum í landinu). Þetta
hefur ekki fengist gert, en það þyrfti
að gerast." Tölvunefnd mun heldur
ekki hafa borist nein slík beiðni,
samkvæmt heimildum blaðsins.
Stórkrimmar
„Nú vaða fram og aftur um kerfið
30—50 manns, sem við getum kall-
að hreinræktaða „fjármála-
krimma“,“ segir heimildarmaður
HP sem er í aðstöðu til að fylgjast
með þessum málum. „Ég veit um
einn sem hefur 70 mál á bakinu,
kröfur frá 600 krónum upp í hálfa
milljón. Það eru alls konar skíta-
labbar á ferli í viðskiptalífinu. Þetta
er ákveðinn hópur svikahrappa,
sem í flestum tilvikum hafa byrjað á
að komast yfir peninga með svik-
um, en einhvern veginn sloppið við
refsingu. Svo hefur snjóboltinn
hlaðið utaná sig þar til þessir menn
eru orðnir að stórkrimmum."
Margir þessara manna nota fleiri
en eitt nafn og fleiri en tvö og aðeins
hluta þeirra hefur tekist að breyta
nafnnúmerum sínum. „Þessar nafn-
breytingar valda okkur svo sem
ekki miklum vandræðum þegar við
erum að rannsaka mál þessara
manna,“ segir rannsóknarlögreglu-
maður í samtali við Helgarpóstinn.
„Við þekkjum þá jafnt og áður. „En
við vitum af þessu. Hjá okkur eru
5—10 manns á skrá fyrir alls konar
afbrot og við vitum að þeir hafa
breytt um nafn að því er virðist í
þessum eina tilgangi. Þetta er orðið
óþægilegt og það verður að girða
fyrir þetta.“
Girt fyrir?
„Það er staðreynd, að menn geta
horfið með ekki flóknari hætti en að
fella niður annað af tveimur nöfn-
um,“ segir Baldur Möller. „Það
þyrfti að vera regla að kanna til hlít-
ar bakgrunn manna, þegar þeir
sækja um slíka breytingu," segir
hann. Sumir í stjórnkerfinu vilja
ganga enn lengra og banna Hag-
stofunni að veita umræddar heim-
ildir. „Það ætti hreinlega að taka
fyrir þetta," segir einn embættis-
maður í samtali við HP. „Eins og
lögin eru um Hagstofuna, er reynd-
ar hæpið hvort henni leyfist að setja
reglur í þessum efnum á eigin spýt-
ur.
Það sem þarf til að breyta þessu er
miklu nánara samstarf Hagstofunn-
ar, bankanna og þeirra aðila sem sjá
um vanskilaskrána. Það þarf að
tryggja það einhvern veginn, að
mál þessara manna sem lenda
svona á milli nafnnúmera, liggi á
borðinu fyrir þá sem þurfa á slíkum
upplýsingum að halda."
Að sögn heimildarmanna Helgar-
póstsins eru viðræður um þessi mál
að komast í gang hjá þeim aðilum
sem hlut eiga að máli og reiknað er
með að fullur skriður komist á þær
á nýja árinu. Og þá spyrja krimm-
arnir væntanlega ekki að leikslok-
um.
Fjarglæfra-
menn flýja af
vanskila-
skrám
bankanna
með því að
skipta um
nafn