Helgarpósturinn - 13.12.1984, Blaðsíða 10

EIN EG SIT AÐ
Og leiðin liggur suður á Álftanes í bíl með Jim Ijósmvndara í kapp-
hlaupi við birtuna sem hverfur óðum. Þó er klukkan varía nema tvö, en
það er rauð jörð og sjöundi desember 1984.
Afleggjarinn að Bessastöðum er til hægri. Við beygjum til vinstri
. . .aftur til vinstri. . . snögglega til hægri, . . .villumst. Banka upp á í
húsi með flötu þaki. . . enginn heima. Sé að það stendur barnavagn
við bílskúrinn. En við erum að leita að sembal og ökum áfram og þá
stendur allt í einu Vestri Skógtjörn á skilti og við erum komnir. Strönd,
heimili Helgu Ingólfsdóttur og Þorkels Helaasonar er semsé næsta
hús. . . hvítt með flötu þaki. „Já, það er áreiðanlega hér7/. . . og það
er hér.
eftir Leif Þórarinsson mynd Jim Smart
Helga kemur til dyra og brosir við okkur
brúnum bambínuaugum: „Eg er að ljúka við að
kenna. Gjörið þið svo vel." Nemandinn, rauð-
hærð stúlka, mætir okkur líka brosandi í forstof-
unni og hverfur síðan út í buskann: „Komið þið
sælir... verið þið sælir...“
Helga: „Þið viljið kaffi, er það ekki?“
Ég: „Jú, áreiðanlega, þakka þér fyrir, en ætli
Jim vilji ekki byrja að taka myndir strax. Hann
er svo hræddur um að missa birtuna."
Jim: „Nei, nei allt í lagi að drekka kaffi fyrst,"
en hann er samt farinn að munda vélina, leggur
hana svo frá sér og fær sér í pípu. Rólegir þessir
Bretar.
Helga kemur með kaffi og kökur: „Þetta eru
kvenfélagskökur, bakaðar fyrir basarinn."
„Þú ert þá í kvenfélaginu, kannski í stjórn-
inni,“ segi ég og þykist vera stríðinn.
„Nei, ég er að vísu ekki í félaginu, en ég kaupi
af þeim kökur kvenfélagskonunum og þær eru
góðar. Er það ekki? Fáið ykkur."
En það er auðvitað enginn friður við kaffi og
kökur fyrir Jim. Hann er nú aftur orðinn íslensk-
ur einsog þegar hann var að elta sólina áðan og
vill fara að færa allan fjandann til og frá, aðal-
lega þó sembalinn, sem er þungur og ég er burð-
armaður næsta korterið. Svo fer hann að smella
og ég get sest með kaffið við arininn og hugsað
mitt ráð. Hann smellir og smellir á Helgu og
sembalinn, úr öllum mögulegum áttum og
vinklum og þá er ég látinn færa mig til að verða
ekki með og er eiginlega farinn að fíla mig út-
undan. En svo er hann búinn að taka svo marg-
ar myndir að þær fylltu áreiðanlega heilt Læf-
magasín ef það væri ekki löngu hætt að koma
út. Þá verður hann alltíeinu „jolly british“ og
segir eitt og annað viðkunnanlegt um daginn og
veginn og leikur meira að segja Þriðja manninn
með einum fingri í kaupbæti. En ekki er honum
til setunnar boðið, gott ef hann þarf ekki að
festa skammdegið á filmu fram í firði. Bless.
Blessaður.
Helga segir: „Eigum við ekki að fá okkur
meira kaffi við gluggann," sem er „picture
window" einsog í Kaliforníu. Það er stór tjörn
fyrir framan gluggann og það gengur í hana
fiskur á flóðum og nú steinsefur selkópur á skeri
í skotmáli.
„Þeir veiddu hérna ál um árið,“ segir Helga,
„og reyktu hann í Hafnarfirði, held ég. Ég veit
ekki af hverju þeir hættu því,“ en ég heyri á tón-
inum að henni er alveg sama um það. Enda var
og er ætlunin að tala um músík og helst ekkert
annað en músík. Kannski fær örlítið fleira að
fljóta með, svona fyrir siðasakir.
Sólin í lífi mínu
— Þetta er fallegur semball. . . og gódur?
„Já, hann er sólin í lífi mínu. Sálin. Ég hafði
loksins efni á að kaupa hann fyrir tveimur árum.
Þá breyttist allt.“ Inni í sembalnum stendur:
Stevenson, Cambridge, 1982.
„Já, hann er smíðaður í Englandi, af einum
besta sembalsmið sem nú er uppi í heiminum.
En hann er stæling á flæmskum sembal sem J.D.
Dulcken smíðaði í Antwerpen 1745. Þeir voru
bestir á sinni tíð, Flæmingjarnir og Dulcken var
höfuðsnillingur. Það er annars ótrúlegt hvað
hljóðfæri eru ólík eftir þjóðernum. Frönsku
sembalarnir hafa þennan sterka bassa, sem
hættir til að kæfa diskantinn. Svo eru þeir
ítölsku svo bjartir. En það er mest jafnvægi í
þessum flæmsku. Þeir eru dásamlegir, sérstak-
lega til að spila Bach.“
— Þú ert líka mest I að spila Bach þessa dag-
ana, er þaö ekki?
„Jú, ég ákvað að taka nokkur ár í Bach þegar
ég fékk þennan sembal. Ég meina þá eingöngu
Bach. Auðvitað verð ég stundum að spila ýmis-
legt annað á milli, einsog t.d. á sinfóníutónleik-
unum í gærkvöldi, þar sem ég spilaði i lögum
eftir Purcell. Það er viss hvíld og gaman að því,
en Bach er aðalvinnan og hjartansmálið. Hann
er ótrúlegt ævintýri."
— Ég er búinn að heyra plötuna sem Fálkinn
uar ad gefa út meö þér og ég verd aö segja aö
þaö er einhver albesta sembalplata sem ég hef
heyrt um dagana. Kannski sú besta. . .
Nú verður Helga svolítið feimin: „Já. .. hann
er ótrúlegur, hann Bjarni tónmeistari. Svo
næmur og viljugur og svo þekkir hann alla mús-
íkina. Hann meira að segja leiðrétti mig einu
sinni, þegar mér hafði sést yfir smávegis, sagði
svo elskulega: Mér fannst þetta ekki alveg
ganga lógískt upp í takti nr. . . eigum við að
hlusta á það? Og það var alveg rétt. . . ég hafði
hlaupið á mig.“ Nú hlær Helga dillandi hlátri og
hristir höfuðið yfir sjálfri sér: „Það var svo ó-
skaplega gaman að gera þessa plötu."
— Þú œtlar kannski aö gera fleiri á nœstunni?
„Ég veit nú ekki. Það væri gaman að spila á
plötu íslensku verkin sem hafa verið samin fyrir
mig.“
— Eru þau mörg?
„Fjögur. Hafliði Hallgrímsson, Atli Heimir og
Jón Asgeirsson hafa samið fyrir mig og svo hef-
ur Leifur Þórarinsson skrifað ,,Da“, fantasíu sem
hann tileinkaði mér. Ég held óskaplega mikið
upp á hana.“
— Og nú verö ég svolítiö feiminn: — Já... þaö
var fyrir tónleika í Skálholti. Hvernig ganga
þeir?
„Það er tiu ára afmæli sumartónleika í Skál-
holti á næsta ári og ég hef spilað þar öll sumrin.
Við byrjuðum á þessu við Manuela Wiesler sum-
arið ‘75 og hún var með mér sjö eða átta sumur.
Það komu þarna auðvitað margir aðrir og spil-
uðu, strengjaleikarar, blásarar, organistar o.fl.,
en við Manuela spiluðum tvær saman næstum
á hverju sumri.. .og svo einleik, hvor í sínu
lagi. Við frumfluttum þarna mörg tónverk, eftir
íslenska og erlenda höfunda, en aðaluppistað-
an í efnisskránni var þó oftast eldri músík.
Barokmúsík, einsog nú er farið að kalla hana,
músík frá sautjándu og átjándu öld. Og þá voru
oft Bach og Hándel og þeir eiga ásamt Scarlatti
300 ára afmæli 1985. Við ætlum að halda upp á
það með mikilli tónlistarhátíð í Skálholti, þar
sem flutt verður eingöngu músík eftir þá þrjá og
það á „upphafleg" eða „endursköpuð" gömul
hljóðfæri. Ég er svo heppin að fá til liðs við mig
besta fólkið, héðan og frá hinum Norðurlöndun-
um, fólk sem hefur sérhæft sig í að leika
„gamla" tónlist á „gömul" hljóðfæri. Þetta er
ógurlega spennandi."
Eins og falskt píanó
— Af hverju þessi eltingarleikur viö gömul
hljóöfœri? Eru þau ekki úrelt, ófullkomnar til-
raunir á þróunarbrautinni?
„Þetta fannst mér líka þegar ég var stelpa að
læra á píanó hérna í Reykjavík. Ég þoldi ekki að
heyra í sembal í útvarpinu. Fannst þetta bara
einsog ófullkomið falskt píanó. Skildi ekkert í
þessu og lokaði fyrir. En þegar ég kom til
Múnchen (í framhaldsnám í píanóleik, eftir að
hafa útskrifast frá Rögnvaldi Sigurjónssyni í
Tónlistarskólanum), heyrði ég fyrst í sembal á
„lifandi" tónleikum. Þá fór allt í einu að renna
upp fyrir mér að þetta var eitthvað sérstakt.. .
eitthvað heillandi. Og það fór svo að ég skipti
um hljóðfæri og hef aldrei séð eftir því.
Nei, semballinn er sannarlega ekkert ófull-
komið píanó heldur allt annað hljóðfæri, sem
þróaðist á eigin vegum í margar aldir. Hann er
upprunninn á Ítalíu á fjórtándu öld, en breiddist
fljótt út um alla Evrópu. Það voru gerðar ýmsar
tilraunir með hann hér og þar og alltaf var hann
á leið til fullkomnunar, sem hann og náði á
seinni hluta sautjándu aldar. Það voru stórkost-
Ieg hljóðfæri smíðuð þá og auðvitað ekki bara
sembalar. T.d. eru margar bestu fiðlurnar frá
þessum tímum. En semballinn var eiginlega
aðalhljóðfærið og ekki aðeins einleikshljóðfæri,
heldur notaður í næstum allri kammermúsík og
stærri hljómsveitum. Þá var spiluð á hann svo-
kölluð „continuo" rödd (hljómferli við skrifaðan
bassa) og reyndi verulega á færni hljóðfæraleik-
arans við útfærslu hennar, því hún er að nokkru
leyti „frjáls" og þarf til hugmyndaflug, sköpun-
argáfu, ef vel á að takast."
— Attu viö aö menn hafi ,,impróviseraö“ eöa
leikiö þetta af fingrum fram?
„Ekki endilega, og menn hafa þá, einsog nú,
verið misjafnlega vel undirbúnir. En þetta er
vandi, þó það sé skemmtilegt og erfiðast í Bach,
því þar eru flóknari hljómar en hjá flestum öðr-
um.“
Heimasmíðadur semball
— Hvar er gamli, grœni semballinn sem þú
varst alltafmeö hérna áöur og ég lcnti stundum
í aö bera á milli húsa? Smíöaöi Þorkell hann
ekki?
„Jú, Þorkell, maðurinn minn, smíðaði hann
og ég var líka dálítið með í því. Það er alveg ó-
metanlegt að þekkja inná handverkið í þessu,
því hér er enginn sembalsmiður starfandi. Við
Þorkell getum gert við flest sem bilar, sem er
guði sé lof ekki margt. Það slitna þó oft strengir,
því það er gífurleg spenna á þeim. Þetta eru stál-
og koparstrengir sem ég fæ senda frá Cam-
bridge og verð að e'ga birgðir af. Já, græni
semballinn... hann er á eilífu flakki. Ég spilaði
einmitt á hann í gærkvöldi, ,,continuo“rödd í
Purcell og ég spila á hann í allskonar kammer-
músík o.fl. í kirkjum og samkomuhúsum, þegar
færi gefst. Hann er núna í gryfjunni í Þjóðleik-
húsinu, þar sem á að nota hann í músíkinni í
Kardimommubænum."
Ætlar þú aö spila þar?
„Nei. . . það verður eini nemandinn sem ég
hef útskrifað, Elín Guðmundsdóttir. Þekkirðu
hana ekki? Hún hefur haldið marga tónleika, en
kannski heldur minna nú í seinni tíð. Svo við
erum tvær sembalkonur hér á landi og það er
ekki svo slæmt í svona litlu samfélagi."
Endurreisn í stað stælingar
— Hefuröu marga nemendur?
„Þrjá. Það er nóg. Þegar ég var í Múnchen
vorum við bara fimm, í milljónabprg. En það
eru auðvitað miklu fleiri þar núna. Áhuginn fyr-
ir gömlum hljóðfærum hefur vaxið þar einsog
annarstaðar og ekki síst fyrir sembal. Það varð
einskonar vakning um 1960. Það er ekki lengra
síðan. Þá myndaðist einskonar skóli í kringum
Hollendinginn Gustav Leonard, sem var braut-
ryðjandi á þessu sviði og gróf upp gamlar heim-
ildir um hljóðfæri og hljóöfæraleik á baroktíma-
bilinu. Það er nefnilega til alveg ótrúlega mikið
af slíku, greinar og ritgerðir, heilar bækur, sem
er óskaplega gaman að lesa. T.d. eftir Couperin,
franska tónskáldið, sem reyndi að kenna Lúð-
vík fjórtánda á sembal. Hann er alveg yndisleg-
ur.“
— Er ekki samt hœtta á aö menn staöni í
svona grúski, veröi púrítanskir og þurrir í and-
anum?
„Það væri hræðilegt. En mér finnst þetta ein-
mitt opna endalausa möguleika til nýsköpunar,
því þó að maður sé að grafast fyrir af eins mikilli
nákvæmni og manni er mögulegt, hvernig t.d.
Bach var spilaður á sínum tíma og hafi hljóðfæri
sem er næstum alveg eins og hann hafði i Leip-
zig, þá lifum við í nútímanum, með nútímasýn
og tilfinningar og það gerir gæfumuninn. Þetta
er ekki stæling heldur endurreisn. Renais-
sance.“
— Ég man aö þegar ég var krakki heyröi maö-
ur stundum Wöndu Landowska leika Bach í út-
varpinu og fannst þaö skemmtilega skrýtiö. Þaö
voru áreiðanlega eldgamlar plötur. Þekkir þú
þœr?
„Já, já, en það er allt öðruvísi semball en þessi
og eiginlega hálfgert sambland af píanói og
sembal, þar sem allt er lagt upp úr miklurn styrk-
leikasveiflum. Þessi hljóðfæri voru mest smíðuð
í París, af Pleyel-píanófirmanu, milli 1910 og ‘20
og þau eru auðvitað ágæt fyrir sig. Ég lærði fyrst
á svona hljóðfæri og þau réðu ríkjum allt fram
á sjöunda áratuginn, að Leonard fór að hafa á-
hrif. Þá var farið að skipta um sembala við allar
almennilegar músíkstofnanir og nú eru meira
að segja til fjórir alvörusembalar á íslandi."
— Þaö eru alltaf deilur um stefnur í aö túlka
gamla músík, allt frá því aö menn fara aö flytja
hana, á miöju „rómantíska" tímabilinu.
„Já og það gerir þetta svo spennandi og ég
ætla sannarlega ekki að fara að halda því fram
að mínar hugmyndir séu þær einu réttu. En ég
hef mínar hugmyndir og þó að Bach sé svo víð-
feðmur að hann þoli allskonar stíla og stefnur,
þá fer ég mína eigin leið (með hjálp, eða vegvís-
um frá gömlum og nýjum sniliingum). Það er
verst hvað það er lítið til af gömlum hljómsveit-
arhljóðfærum hérna, t.d. spilar hér enginn núna
á barokkfiðlu. Semballinn á voðalega erfitt upp-
dráttar í kappi við nútíma strengjasveit, sem
miðast í rauninni fyrst og fremst við rómantíska
músík, Brahms og Wagner. Fiðlurnar eru orðn-
HELGA INGÓLFSDÓTTIR í HP-VIÐTALI