Helgarpósturinn - 02.05.1985, Blaðsíða 17

LEIKLIST
*
Astríöulaust
Þjóðleikhúsið sýnir íslandsklukkuna eftir
Halldór Laxness.
Leikstjóri: Sueinn Einarsson.
Leikmynd og búningar: Sigurjón Jóhanns-
son.
Tónlist eftir: Jón Nordal.
Lýsing: Árni J. Baldvinsson.
Leikarar: Leikflokkur Þjóðleikhússins.
Gestaleikarar: Þorsteinn Gunnarsson og
Harald G. Haralds.
Þá er íslandsklukkan komin á svið Þjóð-
leikhússins í 3. sinn frá opnun þess árið 1950.
Engum sem þekkir þá sögu vel dylst að hún
hefur að geyma eitt helsta stórvirki íslenskra
bókmennta á þessari öld. Halldór Laxness
skrifaði í frægri ritgerð sinni „Höfundurinn
og verk hans“ frá 1942 að hann vissi um höf-
und sem væri nýbyrjaður á bók, sem hann
hefði verið átján ár að biðja guðina að forða
sér frá að skrifa, vegna þess að höfundinn
hryllti við öllu því stríðandi lífi, sem.heimtaði
að hann gæfi því mál og form. Við vitum nú
að hér var átt við íslandsklukkuna. Þetta
stríð höfundar við efnivið sinn skilur maður
eflaust enn betur þegar gaumgæfð er svið-
setning verksins, sem einnig heimtar sitt mál
og form. í þríleik íslandsklukkunnar er fjall-
að um baráttu smáþjóðar fyrir sjálfstæði,
órjúfanleg tengsl hennar við forna menning-
ararfleifð, átök alþýðu og yfirvalda. En sagan
er auðvitað annað og meira. Hún er harm-
ieikur ákveðinna persóna, harmleikur sem
hefur sígilda skírskotun á meðan þjóð er enn
undir eriendu valdi. Átakanlegastur birtist
hann í ástar- og örlagasögu lærdómsmanns-
ins Arnasar Arneusar, sem ofmetnast í við-
leitni sinni við að frelsa fsland, og Snæfríðar
íslandssólar, besta kvenkostar landsins, sem
hagar sér líkt og formæður hennar úr Döi-
um. Þ.essari örlagasögu tengist svo saga Jóns
Hreggviðssonar, þrautseigs alþýðumanns
sem alltaf býður yfirvaldinu byrginn, trúir á
fornkappa og fer með rímur þegar hailar
undan fæti.
Þótt Halldór hafi sjálfur samið leikrit upp
úr sögunni, er það nú samt svo að meirihluti
hennar verður aldrei sagður og leikinn á
sviði. Til þess er vefur hennar of flókinn, per-
sónurnar margslungnar. Núna er leikritið
sett upp í tilefni 35 ára afmælis Þjóðleikhúss-
ins ; beirri trú að það höfði enn til landans,
sem fyrr.
Það verður ekki sagt að Sveinn Einarsson
hafi með þessari uppfærslu sinni brotið blað
í leiklistarsögu landsins. Á sama hátt og það
er vandi höfundarins að gæða tunguna nýju
lífi og spennu, er það vandi leikstjórans og
leikaranna að klæða þróttmikið málið holdi
og blóði á sviðinu. Sveinn styðst nær alveg
við leikrit Halldórs, en bætir inn sögumönn-
um, líklega til að tengja atriðin betur saman.
Þessir sögumenn skipta þó ekki sköpum og
breyta ekki neinum áherslum. Þeim var svo
sem ekki ofaukið, en studdu heldur ekki
neina sérstaka stefnu í uppsetningunni. Það
er því spurning hvort ekki hafi verið tíma-
bært að fara nýja og djarfari leið í þetta sinn
t.d. með því að einblína á aðalharmleik sög-
unnar, þ.e. tragedíu hugsjónamannsins.
Þessi sýning náði sér aldrei á strik, þrátt fyrir
alla dramatíkina, sem textinn hefur upp á að
bjóða. Leikurinn varð aldrei áleitinn, áhersl-
ur heldur óljósar og myndir af persónum og
umhverfi náðu aldrei að skapa það andrúms-
loft, sem gat hrifið áhorfandann með sér.
Það skorti ástríður og einlæga innlifun. Strax
í upphafssenu Arnasar og Snæfríðar á Rein
næst ekkert samband, það kviknar ekki á
milli þeirra. Óhugnaður og fátækt Reinar-
fólks kemur manni ekki við, fleyg orð Snæ-
fríðar „Vinur, hví dregurðu mig inn í þetta
skelfilega hús“ falla ómerk niður. Tinna
Gunnlaugsdóttir stendur nú á hátindi leik-
listarferils síns og vandi hennar er stór í hlut-
verki Snæfríðar, en ekki ofvaxinn. Tinnu
tókst að flestu leyti að túlka þessa sérlund-
uðu og óhamingjusömu konu, gáska hennar
í æsku, stolt og þrjósku í hjónabandi við jún-
kæra, háð í samskiptum við síra Sigurð
Sveinsson. En erfiðara var að sætta sig við
leik hennar á móti Þorsteini Gunnarssyni
sem var Arnas. Einkennilega hægur og
ástríðulaus leikur dró þar verulega úr áhrifa-
mætti þess ástarsambands sem alla tíð ríkir
á milli hennar og Arnasar. Þótt Þorsteinn
Gunnarsson sé tæknilega vel þjálfaður leik-
ari, tókst honum aldrei fullkomlega að ná til-
finningalegu sambandi við Arnas. Hrifning
Snæfríðar var sem sé óskiljanleg og hvers-
vegna að láta hann stökkva á Snæfríði eins
og villidýr á bráð, þegar endurfundir þeirra
verða í Skálholti?
Jón Hreggviðsson er eflaust sú persóna,
sem vinsælust hefur verið í fyrri uppfærslum
Klukkunnar. Þar kemur margt til, eins og
orðheppni og seigla þessa óbreytta almúga-
manns, en einnig lífskjör hans og áhrif á
gang verksins. Þótt Helga Skúlasyni tækist
oft að flytja texta Jóns af skörungsskap, gætti
samt alltaf einhverrar fjarlægðar í túlkun-
inni. Hann varð aldrei trúverðugur alþýðu-
maður. Róbert Arnfinnsson var röggsamur
Eydalín lögmaður, faðir Snæfríðar. En það
var eins með átök þeirra feðgina, þau snertu
mann varla. í hlutverki hins vesæla höfð-
ingja Magnúsar júnkæra í Bræðratungu, eig-
inmanns Snæfríðar, var Harald G. Haralds.
Hann gerði drykkjulátum Magnúsar ágæt
skil með líkamsfimi sinni, en ekki fann mað-
ur fyrir kvikunni í þessum ástlausa alka. Arn-
eftir Hlín Agnarsdóttur
ar Jónsson átti gott með að lýsa lævísi og
falsi síra Sigurðar, eins píslarvætti hans og
sjálfspyntingu, Bessi Bjarnason og Guðrún
Stephensen sköpuðu bæði eftirminnilegar
persónur úr galdramanninum Jóni Þeófílus-
syni og Mettu, konu Arnasar. Hjatli Rögn-
valdsson og Sigurður Sigurjónsson léku
grallarann Jón Marteinsson og Jón Grindvík-
ing í Kaupinhafn, sem eru báðir. nokkuð
tragí-kómískir karakterar. Báðir gerðu þeir
kómíkinni góð skil, en ég lýsi eftir sársauk-
anum.
í leikmynd Sigurjóns Jóhannssonar er
reynt að sameina mismunandi sögusvið og
finna lausnir á örum atriðaskiptum. Þrí-
strendar, hreyfanlegar stoðir mynduðu jafnt
klettaveggi Almannagjár sem bókahillur
Arnasar. En ósköp urðu þessar myndir oft
leiðigjarnar og ófrumlegar, þegar líða tók á
sýninguna. Og ekki tókst að láta iýsinguna
hjálpa til, eins og t.d. í vistarverum Snæfríðar
í Bræðratungu, þar sem ekkert gaf til kynna
þá niðurlægingu sem hún var lent í þar, sem
m.a. fólst í niðurníddum og vanræktum hí-
býlum. Eins var senan í Jagaralundi meira
eins og veggfóðursauglýsing en rjóður í hall-
argarði. Lýsing Árna J. Baldvinssonar var
hefðbundin og studdi lítið við leikmyndina,
þó var vel til fundið að láta bókasafn Árnasar
sogast inn í iogana og verða að nöturlegum
brunarústum. Tónlist Jóns Nordal er samin í
þjóðlegum stíl, angurvær og viðkvæm,
aldrei of útskýrandi eða krefjandi. Nú þegar
Þjóðleikhúsið er 35 ára ætti það að íhuga
betur, hvernig mæta á kröfum nýs tíma í upp-
setningu sígildra verka. Hvernig væri að
hreinsa svolítið til í hárkollu- og förðunar-
deild, hleypa inn nýju lofti og birtu og leyfa
þúsund blómum að blómstra. Væri það ekki
verðug afmælisgjöf?
ÓPERA
Falleg Leöurblaka
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
íslenska óperan:
Leðurblakan, óperetta eftir Meilhac og Halé-
vy með söngtextum eftir Richard Genée. Þýð-
ing eftir Jakob Jóh. Smára með viðbótum eft-
ir Flosa Ólafsson og Þorstein Gylfason.
Tónlist eftir Jóhann Strauss.
Hljómsveitarstjórn: Gerhard Deckert og
Garðar Cortes.
Leikstjóri: Þórhildur Þorleifsdóttir.
Leikmynd og búningar: Una Collins.
Lýsing: Ásmundur Karlsson.
Kór og hljómsveit íslensku óperunnar.
Helstu flytjendur: Ólöf Kolbrún Harðardótt-
ir, Sigurður Björnsson, Sigríður Gröndal,
Guðmundur Jónsson, John Speight, Júlíus
Vífill Ingvarsson, Hrönn Hafliöadóttir, Guð-
mundur Olafsson, Eggert Þorleifsson, Ásrún
Davíðsdóttir.
Leðurblakan er án efa með vinsælustu óp-
erettum og hefur verið sungin og leikin
stanslaust víða um heim frá því hún var
frumflutt í Vínarborg fyrir einum 111 árum.
Ástæðan fyrir vinsældum Leðurblökunnar
er auðvitað tónlistin sem fyrir löngu er orðin
almenningseign og heyrist jafnvel oft í óska-
lagaþáttum sjúklinga. (Ég hef ekki kannað
hvort þetta 19du aldar popp heyrist á rás tvö
en það er vísast, í einhverskonar dulbún-
ingi).
Efnislega er Leðurblakan dæmigerður
farsaleikur með misskilningi á misskilning
ofan, blekkingum sem áhorfendur vita um en
ekki persónurnar á sviðinu, en auðvitað leys-
ist allt farsællega að lokum. Auðvitað gætu
húmorslausir mannkynsfrelsarar mistúlkað
verkið sem realíska ádeilu á siðspillingu úr-
kynjaðrar yfirstéttar, en það yrði þó altént
einnig farsi, þótt af allt öðru tagi væri.
Þótt verkið sé í eðli sínu farsi, á leikstjórn
engu að síður margra kosta völ við sviðsetn-
ingu, en meginmarkmið hennar hlýtur að
vera að finna hæfilega harmóníu á milli þess
sem sést á sviðinu og tónlistarinnar sem eyr-
un nema.
Frá því er skemmst að segja að Þórhildur
Þorleifsdóttir framreiðir enn einusinni marg-
réttaða sjónveislu til augnayndis áhrofend-
um. Meginsjónarmið hennar virðist vera að
búa til góða og vandaða skemmtun, og líka
fallega. Það er ekki aðeins að mörg hópatrið-
in séu mjög falleg og frábærlega gerð, eins
og t.d. næstsíðasta sena í öðrum þætti, held-
ur úir og grúir út alla sýninguna af fjölda hár-
fínna smáatriða sem skapa húmor og Iétt-
leika sem er tónlistinni fyliilega samboðinn.
í þessu samhengi má ekki gleyma hagan-
legri leikmynd Unu Collins, sem leysir frá-
bærlega sviðsþrengslin í Gamla Bíói og skap-
ar sýningunni fallega umgjörð. Og enn frek-
ar verða litskrúðugir búningar Unu til að
undirstrika glamúrkenndan ævintýraheim
verksins.
Þrátt fyrir allt sjónarspil er það músíkin
sem ber þetta verk uppi, og þar er ekki kom-
ið að tómum kofunum.
Sigurður Björnsson var á frumsýningu
Leðurblökunnar að flytja hlutverk Eisen-
steins í 190asta skipti, svo varla var von á
öðru en hann skilaði því með fádæma glæsi-
leika, bæði að því er tekur til söngs og leiks.
Ólöf Kolbrún fór með hiutverk konu hans,
Rósalindu, og vann í því hlutverki enn einn
sigurinn á sviði íslensku óperunnar. Þjón-
ustustúlkuna Adele söng Sigríður Gröndal af
kankvísi og krafti sem féll vel að þessu hlut-
verki. Eins . og landgrunnsfastur klettur í
ólgusjó var hlutverk skúrksins Falke í munni
og fasi Guðmundar Jónssonar, sem nú fer
með þetta hlutverk í þriðja sinn á rúmum 30
árum. Ekki lætur þessi Guðmundur deigan
síga.
Júlíus Vífill Ingvarsson lék sér með hlut-
verk Alfredo, hins ítalska óperusöngvara og
vonbiðils Rósalindu. Er þetta hlutverk með
því besta sem ég hef séð og heyrt Júlíus Vífil
gera; söngur hans mjög góður og leikurinn
ekki síðri. John Speight var í allri framgöngu
sinni skemmtilega sjaplínskur í hlutverki
Franks fangelsisstjóra og skilaði honum á eft-
irminnilegan hátt.
Eggert Þorleifsson átti frábæran stjörnu-
leik í gervi fangavarðarins Frosch. Það er
hefð að besti gamanleikari á hverjum stað
fari með þetta hlutverk og er það vel komið
í höndum Eggerts. Guðmundur Ólafsson
gerði skemmtilega fígúru úr lögfræðingnum
dr. Blind. Hrönn Hafliðadóttir söng hlutverk
Orlofskís fursta mjög fallega og Ásrún Da-
víðsdóttir fór vel með hlutverk ídu.
Og svo er það kórinn. Það er kannski ekki
fallegt að vera að bera hann saman við Þjóð-
leikhúskórinn í sýningunni 1973, en skelfing
er gaman að heyra kór fullskipaðan þjálfuðu
úrvalsfólki flytja þessa tónlist. Og ekki er
minna um vert að kórinn gerir meira en
syngja; hann leikur alveg á fullu líka.
Það var ekki að furða þótt óperugestir
fögnuðu vel frumsýningu Leðurblökunnar á
laugardagskvöldiö. Það er sama hvernig á
þessa sýningu er litið, útkoman verður alltaf
sú sama: Hér er á ferðinni falleg og vönduð
skemmtun sem allir geta notið til fulls og þar
með létt um stund af sér hversdagsins ar-
mæðu þrátt fyrir kjaradóma og okurlán.
FR^M
TölvuskolT
jömsuMÆBúm
* * * » * -■
á ári æskunnar
ATHUGIÐ:
Innritun hefst mánudaginn 6. maí
klukkan 10.00 á skrifstofu skólans að
Síðumúla 27. Við innritun þarf að greiða
2.500 króna staðfestingargjald.
SÍÐUMULA 27 - SÍMI 39566 Verið framsýn — tryggið framtíð barna ykkar á tölvuöld
HELGARPÓSTURINN 17