Helgarpósturinn - 14.11.1985, Blaðsíða 21

eftir Eddu Andrésdóttur mynd Jim Smart
að slaka á í það eina ár sem við eigum eftir í
þessu húsi.“
I húsakynnum Alþingis hefur eftirlit aftur á
móti verið hert. Erlendur Sveinsson yfirþing-
vördur: „Hér hefur verið tekin upp sú regla að
menn fara ekki með farangur af nokkru tagi á
þingpalla. Við tökum töskur, poka og annað í
geymslu. Þetta á við um bakdyr, en um þær fara
þeir sem eiga erindi á palla. Þingmenn og starfs-
menn Alþingis eiga einir að nota aðaldyr húss-
ins. Varsla hefur verið aukin þar sem nú er vörð-
ur við báðar dyr og öðrum öryggisatriðum hef-
ur verið breytt, sem ég hef ekki Ieyfi til að segja
frá. Það er hins vegar allt í lagi að upplýsa að
beint samband er á milli Alþingis og lögreglu-
stöðvar sem ekki hefur verið áður, svipað og í
bönkunum; komi eitthvað upp á Alþingi þarf að-
eins að ýta á hnapp til að gera lögreglu viðvart."
— Er nœgileg varsla á Alþingi?
„Nei, en það sama gildir um allar ríkisstofnan-
ir. Sem betur fer búum við enn í friðsömu landi,
en það þarf ekki mikið út af að bregða til að sú
afstaða breytist."
Það er reyndar sjónarmið flestra að íslending-
ar séu friðsamir; sá ójöfnuður sé ekki fyrir hendi
sem nægi til að vekja langvarandi, almenna
óánægju sem síðan gæti leitt til uppþota og
óeirða. En ef þau skilyrði væru fyrir hendi?
„íslendingar telja sér trú um að þeir séu ákaf-
lega friðsamir, sem er auðvitað misskilningur.
Þeir eru rétt eins og aðrir menn. Þegar kemur til
múgæsinga eru þeir ekkert betri en aðrir,“ segir
Þór Whitehead prófessor í saonfrœdi í samtali
við HP.
Að undanskildum Gúttóslagnum og slagnum
við Alþingishúsið 1949 bendir hann á að mörg-
um sinnum hafi komið til óspekta á kreppuárun-
um án þess það hafi verið fært í annála. „Það var
slegist bæði á götum og í fundahúsum, stundum
með bareflum og öðrum vopnum. Það var ráðist
á menn á götum úti og þeir lamdir sundur og
saman. Það var ofbeldi í loftinu á kreppuárun-
um eins og annars staðar í Evrópu.
Það er ekki sami ofsinn í stjórnmálum nú,“
segir Þór en bætir við: „Maður gat samt séð í síð-
asta verkfalli BSRB, að það mátti ekki miklu
muna að til slagsmála kæmi hér á háskólalóð-
inni, þannig að þetta er fyrir hendi þegar slík
átök eru.“
Spurningu um hugsanlega byltingu á íslandi
svarar Þór hinsvegar: „Enginn flokkur sem vit-
að er til hefur byltingu á stefnuskrá sinni. En allt
fram til 1938 hafði kommúnistaflokkurinn bylt-
ingu á stefnuskrá, og hér var starfræktur flokkur
þjóðernissinna sem afneitaði alls ekki ofbeldi í
stjórnmálum. Þarna voru því tveir flokkar starf-
andi sem út af fyrir sig voru reiðubúnir til þess
að beita valdi.“
En Þór lýkur máli sínu með þessum orðum:
„Það eru breyttir tímar og það er ekki beinlínis
svo að bylting sé yfirvofandi nokkurs staðar í
hinum vestræna heimi."
Þó lögreglan gefi engar upplýsingar um
vopnabúnað sinn er vitað að hún er vel búin, og
það er opinbert að lögreglan er þjálfuð í með-
ferð skotvopna, þó hún beri ekki vopn að jafn-
aði. Lögreglan hefur tvisvar gripið til þess að
nota táragas; í slagnum á Austurvelli 1949 og á
friðardaginn. Á það er bent að í smáuppþotum
hafi lögregluliðið farið með sigur af hólmi, en
spurning er hvort það gæti ráðið við fjölmennar
óeirðir. Yrði ameríski herinn kallaður til að
! skakka leikinn? Við spyrjum Ólaf Egilsson skrif-
stofustjóra utanríkisráðuneytisins:
„Sem betur fer eru óeirðir af þessu tagi af-
skaplega fjarlægar í okkar þjóðfélagi, því
Islendingar gera sér grein fyrir að þeir verða að
fylgja leikreglum lýðræðisins við lausn ágrein-
ingsmála sinna ef vel á að fara. Sjálfur get ég
ekki gert mér í hugarlund að til þess kæmi að
herinn yrði kvaddur til. Honum er ætlað að
verja okkur fyrir utanaðkomandi árás. Það sem
gerast mundi með okkur landsmönnum innan-
lands kemur hvergi nærri hans hlutverki. Eg sé
ekki fyrir mér neinar þær aðstæður að hann
mundi blanda sér í okkar mál.“
En hafa ráðamenn leitt hugann að því að til
verulegra óeirða gæti komið, þó ekki sé nú endi-
lega verið að gera ráð fyrir byltingu og valda-
töku?
Yfirmenn lögreglunnar kváðust enga heimild
hafa til að svara því og vísuðu til dómsmálaráðu-
neytis. Hjalti Zóphóníasson skrifstofustjóri sagði
að þetta flokkaðist undir innri öryggismál, sem
ekki væri talað um nema í mjög þröngum hópi.
Hann sagði að menn hefðu leitt hugann að
þessu; það væri aldrei hægt að útiloka þennan
möguleika, hversu fjarlægur sem hann virtist
vera. Að öðru leyti vísaði hann til Þorsteins
Geirssonar ráduneytisstjóra, sem frábað sér að
svara öllum spurningum um þetta, og sagði að
ráðuneytið yrði að vega og meta hverju það
vildi svara. Spurningar af þessu tagi kæmu sér á
óvart.
Annars staðar í kerfinu heyrðum við hins
vegar að hugmyndir um uppreisn gegn stjórn-
völdum hafi aldrei komið upp, því íslendingar
séu svo friðsamir, enda ekki það allra skynsam-
legasta að láta vita af því hvernig „menn bregð-
ast við einhverri vá,“ eins og Þorsteinn Geirsson
í dómsmálaráðuneytinu orðaði það. Eitt er víst;
lögreglan á að vera svo vel þjálfuð að hún sé
reiðubúin til að taka við fyrirskipunum frá
stjórnendum hvenær sem er og beita sér þannig
á vettvangi.
Ljúkum þessu með orðum Ragnars Stefáns-
sonarjarðskjálftafrœdings: „Það er misskilning-
ur að bylting felist í þvi að fólk efni til óeirða.
Bylting er fólgin í því að fjöldinn tekur völdin.
Það er erfitt að segja hvernig slíkt færi fram eða
hvað myndi gerast á íslandi. Lítum til E1 Salva-
dor; þar var gífurleg fjöldabarátta á árunum
79—80; kröfugöngur og hundruð þúsunda úti á
götum. Viðbrögðin við þessu voru hrikalegar
morðárásir á fjöldahreyfinguna, fólk var murk-
að niður tugþúsundum saman og fjöldahreyfing-
in hvarf af yfirborðinu. Þetta þróaðist upp í blóð-
uga baráttu með vopnum.
í sjálfu sér er sama við hvaða alvarlega bylt-
ingarsinna þú talar; menn stefna ekki að valda-
töku með vopnum, fremur að geta virkjað þann
fjöldakraft sem kemur til dæmis í verkföllum
eða kosningum. Við sáum það síðast i BSRB-
verkfallinu. Þá kom í ljós mikill fjöldakraftur
sem forystan skrúfaði vissulega fyrir undir lok-
in. í sjálfu sér vitum við ekki hver kynnu að hafa
orðið viðbrögð við þessum fjöldakrafti, ef hann
, hefði þróast áfram."
HELGARPÓSTURINN 21