Helgarpósturinn - 26.02.1987, Blaðsíða 28

eftir Guðlaug Bergmundsson teikning: Jón Óskar
Fróöleiksmolar um sögu smokksins
asanova notaöi hann
„Ég kœri mig kollóttan um hvort
ég er íklœddur daudri húð, á meðan
ég get sýnt það og sannað að ég er
sjálfur sprelllifandi."
Skyldi smokkurinn nokkurn tíma
hafa fengið betri ummœli en þessi?
Það var enginn annar en ítalski
kvennaflagarinn Giacomo Casa-
nova, sem skrifaði þau í eitt aftólf
bindum endurminninga sinna. íþví
mikla sögusafni skrifar höfundur-
inn vítt og breitt um notkun smokks-
ins og hvernig best sé að haga sér,
vilji maöur öðlast vinsœldir meðal
kvenna. Ekki nema þetta tvennt fari
óhjákvœmilega saman, og að þar
með sannist hið fornkveðna: veldur
hver á heldur. Ætti það að vera
Casanovum nútímans til nokkurrar
umþenkingar og eftirbreytni, á
þessu herrans Ari smokksins.
Casanova kallar smokkinn ýms-
um fögrum nöfnum, eins og „vörn
hins fagra kyns gegn allri frjóvgun"
eöa „ensku reiðkápuna” eða „enska
klæðnaðinn sem róar hugann", nú
eða bara „öryggishylkið". Og Casa-
nova hugsaði líka mikið um öryggi
og gæði vörunnar, keypti aðeins
það besta, þótt dýrara væri, alveg
eins og sporgenglar hans ættu að
gera nú.
TVÖ ÞÚSUND ÁRA
Þótt liðin séu rúm tvö hundruð ár
síðan Casanova var upp á sitt besta
í svefnherbergjum Feneyja og ann-
arra borga Evrópu, var hann langt
því frá fyrsti maðurinn sem notaði
smokka í ástarleikjum sinum. Talið
er að smokkar í einhverri mynd hafi
verið notaðir í um tvö þúsund ár, og
þá fyrst og fremst til að verja not-
endur gegn alls kyns kynsjúkdóm-
um og öðrum pestum. Upprunalegu
smokkarnir voru gerðir úr görnum
húsdýra, og er talið að frumkvöðl-
arnir hafi verið menn sem starfa
síns vegna meðhöndluðu dýrainn-
yfli, eins og slátrarar og bændur og
konur þeirra. Dýrahimnusmokk-
arnir héldu stöðu sinni sem eftirsótt-
asta og dýrasta varan allt fram á
fjórða tug þessarar aldar, en það var
fyrst þá sem hægt var að gera
gúmmísmokka jafn þunna. Og enn
þann dag í dag er hægt að fá nátt-
úrulega smokka í Bandaríkjunum,
hafi menn ofnæmi fyrir gúmmíi.
BÚTUR AF FÍNU LÍNI
Upphafsmaður hins sérgerða
smokks er talinn vera Gabriele Fall-
opio, læknaprófessor í Padua á
Norður-Ítalíu um miðja 16. öld.
Hann kynnir uppfinningu sína í
bókinni „Af hinum franska sjúk-
dórni", sem fjallaði um syfilis og seg-
ir frá henni á þessa leið:
„í hvert skipti sem maður hefur
samfarir, skal hann (ef hægt er) þvo
kynfæri sín eða þúrrka af þeim. Því
næst skal hann taka lítinn bút af fínu
líni, þó svo stóran að hann passi yf-
ir kónginn, og draga svo forhúðina
fram yfir línþaktan kónginn. Ef
hann getur, er betra að væta tauið
með munnvatni eða kremi. — Ég
hef reynt þetta á 1100 mönnum og
ég tek guð til vitnis um að ekki einn
einasti þeirra hefur smitast."
Dr. Fallopio leit sem sé fyrst og
fremst á smokkinn sem vörn gegn
syfilis, eða fransósnum, eins og
hann er stundum kallaður. En það
var ekki fyrr en undir lok 17. aldar-
innar, að farið var að nota hann sem
getnaðarvörn. Þar var að verki
enskur læknir, dr. Condom (= smokk-
ur á ensku). Herra hans, Karl Breta-
konungur II, var orðinn svo þreytt-
28 HELGARPÓSTURINN
ur á að gera allar hjákonur sínar
óléttar, að til einhverra ráða varð að
grípa. Dr. Condom var aðlaður fyrir
framtak sitt, að því er sagan segir, en
þrátt fyrir mikla leit í skjölum og
gömlum bókum, hefur engum tekist
að finna óyggjandi sönnur þess að
maðurinn hafi nokkurn tíma verið
til.
SKAMMARLEGT
Þótt siðlaust líferni Karls konungs
II hafi gefið smokknum nýtt nota-
gildi, var hann þó fyrst og fremst
notaður sem sýkingarvörn. Sagan
er því farin að endurtaka sig. Ekki
naut smokkurinn þó alls staðar mik-
illar hylli. í þýskri bók um kynsjúk-
dóma frá árinu 1788 er sagt að
þýska tungan sé allt of siðleg til að
eiga orð yfir svo skammarlega hluti,
og smokkurinn er kallaður skaðleg-
ur fyrir framgang mannkynsins.
Smokkaframleiðslan tók stórt
stökk fram á við árið 1844, þegar
Goodyear-fyrirtækið fann upp að-
ferð til að gera gúmmí nýtilegt. Það
var þó ekki fyrr en eftir 1870 að far-
ið var að nota gúmmí í framleiðsl-
unni í stærri stíl og útbreiðsla
smokksins jókst. Var það einkum
fyrir tilverknað hópa, sem ráku
áróður fyrir takmörkun barneigna í
því skyni að stöðva fólksfjölgunina
og um leið fátæktina. Á þeim árum
gerðist það líka að konur urðu virk-
ari á öllum sviðum þjóðlífsins, m.a.
komu þá fram læknismenntaður
konur, sem breiddu út þekkingu um
þetta nýja tæki og tilgang þess.
GARNASMOKKURINN
Þrátt fyrir síaukna útbreiðslu
smokksins voru þó á honum ýmsir
vankantar og sá helsti var að gúmmí-
ið þótti of stamt. Og í bók frá 1904
um kynlíf eftir svissneskan geð-
lækni, kemur fram að gúmmí-
smokkurinn dregur úr næmi reðurs-
ins, og þar af leiðandi dregur hann
úr þeirri ánægju sem kynlífið á að
veita. Aftur á móti mælir geðlæknir-
inn með garnasmokkum.
Nú um stundir ætti gúmmiþykktin
þó ekki að fæla menn og konur frá
smokkanotkun, því samkvæmt
textanum í smokkalaginu hans Val-
geirs Guðjónssonar er nútíma-
smokkur aðeins einn hundraðasti
úr millimetra á þykkt.
FYRSTA SKÝRSLAN
Madame de Sévigne, frönsk aðals-
frú á 17. öldinni, varð fyrst allra til
að skrifa skýrslu um notkun
smokksins. í einu af 1500 bréfum
sem hún sendi dóttur sinni, og þar
sem tíundaðir eru atburðir vikunn-
ar, segir frúin meðal annars, að
smokkurinn slævi tilfinninguna og
geti sprungið.
„Hann er brynja gegn nautninni,
spunavefur gegn hættunni."
ur „enska kápan" bæði vegna upp-
runans, sem talinn er vera, og hins
hvernig notandinn íklæðist honum.
Englendingar, aftur á móti, herma
smokkinn upp á Frakka og kalla
hann „franska bréfið". Ástæðan er
talin vera sú, að franskur læknir,
Astruc að nafni, talaði um að það
væri eins og setja liminn í umslag,
þegar smokknum væri komið fyrir.
„MÁTAÐ Á STAÐNUM"
Einstaka sinnum kemur það fyrir
á Núllinu í Bankastræti, að við-
skiptavinir í smokkahugleiðingum
spyrjast fyrir um stærðina og hvort
þeir geti bara ekki fengið að máta.
„Ég segi þá að það sé sjálfsagt
mál, og þá er bara hlegið," segir einn
vörðurinn þar í samtali við Helgar-
póstinn, og hann bætir við: „Annars
hefur flögrað að mér að auglýsa:
Kaupið verjurnar á Núllinu í Banka-
stræti. Klæðskeraþjónusta, mátað á
staðnum."
Núllið hefur um langt árabil verið
einn helsti smokkasölustaður borg-
arinnar, bæði fyrir þá sem hafa ver-
ið of feimnir við að biðja um vöruna
í næstu lyfjabúð, svo og fyrir hina
sem náðu ekki þangað fyrir lokun.
Smokkasíbyljan undanfarnar vikur
hefur þó ekki leitt af sér söluaukn-
ingu, salan hefur jafnvel dregist að-
eins saman.
Starfsfólk tveggja lyfjaverslana í
miðborginni segir aftur á móti að
aukning hafi orðið í smokkasölunni
að undanförnu, „ekki afgerandi" í
annarri, en „aukist til muna" í hinni.
Einn innflytjandi sem rætt var við,
sagði að aukningin í sölu hjá sér
væri um 25%, en annar sagði að á
síðustu tveimur mánuðum hefði
aukningin ekki verið sláandi.
Sem fyrr eru unglingarnir at-
kvæðamestir i smokkakaupunum,
en kaupendurnir eru annars á öllum
aldri og „einn og einn kominn yfir
sjötugt", eins og einn viðmælandi
okkar komst að orði. Og svo er
feimnin að mestu farin.
Vörðurinn á Núllinu segir að salan
í smokkunum sé mjög sveiflukennd,
og því ekki hægt að segja til um
hversu margir fari á viku hverri. En
á meðan unglingarnir hafi verið á
Hallærisplaninu, hafi ásóknin verið
mest á föstudags- og laugardags-
kvöldum. Og í apótekunum er mik-
ið að gera þegar næturvaktirnar
eru um helgar.
EINN GÖÐUR
Tveir litlir fjögurra ára guttar eru
að tala saman: Veistu hvað? segir
annar ég fann smokk úti á verönd-
inni. Á veröndinni? svarar þá hinn,
hvað er nú það?
ÝMSIR LITIR — ÝMSAR
GERÐIR
Smokkar eru aðallega framleiddir
í þremur mismunandi gerðum, að
því er segir í fræðsluriti landlæknis-
embættisins nr. 3: Spurningar og
svör um smokkinn. Þær eru:
1. án sæðispoka
2. með sæðispoka
3. aðskorinn smokkur, þ.e. smokk-
urinn fellur þétt að getnaðarlimn-
um.
Þar með er þó ekki öll sagan sögð,
þvi að hver smokkagerð getur
skipst niður í nokkra undirflokka:
slétta smokka, rifflaða smokka,
smokka með sælunöbbum, stórum
sem smáum, smurða smokka og
smokka með sæðisdrepandi kremi.
Að ólgeymdri allri litadýrðinni. Blá-
ir smokkar, rauðir, gulir, grænir,
svartir og þar fram eftir götunum.
Og að sjálfsögðu húðlitaðir smokk-
ar.
Og það sem mikilvægast er: ein
stærð, hentar öllum. Eða svo gott
sem.
AUÐUR VAR FYRST
Auður Haralds mun vera fyrsti ís-
lendingurinn sem notar orðið
„smokkur" á prenti, samkvæmt
upplýsingum frá Orðabók Háskól-
ans. Það gerði hún í skáldsögu sinni
Hvunndagshetjunni, sem kom út ár-
ið 1979. Um svipað leyti notaði Jó-
hannes Helgi orðið „verjur" í einni
bóka sinna, og mun það vera fyrsta
opinbera notkun þess.
Hvort tveggja þessara orða hafði
þó verið í munnlegri notkun í lang-
an tíma. En gúmmíhólkurinn góði á
sér fleiri nöfn: gúmmíverja, gúmmí
og apóteksblöðrur, svo einhver séu
nefnd.
íslendingar eru þó ekki einir um
að uppnefna smokkinn. f daglegu
tali í Frakklandi er hann t.d. kallað-