Morgunblaðið - 16.08.1959, Blaðsíða 11

Sunnudagur 16. ágúst 1959
WORCUNBLAÐ1Ð
11
Pingflokkur Sjálfstæðisflokksins í garði Alþingishússins. — Talið frá vinstri: Matthías A. Mathiesen, þm. Hafnfirðinga, Magnús
Jónsson, 2. þm. Eyfirðinga, Ingólfur Jónsson, 1. þm. Rangæinga, Sigurður Bjarnason, þm. Norður-ísfirðinga, Ólafur Björnsson,
1. varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík, Jónas G. Rafnar, þm. Akureyringa, Guðlaugur Gíslason, þm. Vestmanna-
eyinga, Gísli Jónsson, þm. Barðstrendinga, séra Gunnar Gíslason, 2. þm. Skagfirðinga, Ólafur Thors, þm. Gullbringu- og Kjósar-
sýslu, formaður Sjálfstæðisflokksins, Þorvaldur Garðar Kristjánsson, þm. Vestur-ísfirðinga, frú Ragnhildur Helgadóttir, 8. þm.
Reykvíkinga, Bjarni Benediktsson, 1. þm. Reykvíkinga, formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins, Einar Ingimundarson, þm.
Siglfirðinga, Björn Ólafsson, 2. þm. Reykvíkinga, Sigurður Ó. Ólafsson, 2. þm. Arnesinga, Jón Arnason, þm. Borgfirðinga, Sig-
urður Agústsson þm. Snæfellsnes- og Hnappadalssýsiu, Gunnar Thoroddsen, 6. þm. Reykvíkinga og Kjartan J. Jóhannsson, þm.
ísfirðinga. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
REYKJAVÍKU RBRÉF
Laugard. 15. ágúst
Alþingi lokið
Alþingi það sem nú er lokið
stóð að vísu einni viku lengur en
menn höfðu fyrirfram talið, að
það þyrfti skemmst að standa.
Sá dráttur er ekki umtaisverður
miðað við það, sem orðið hefur
fyrr og síðar. Þingið, sem háð
var vegna stjórnarskrárbreyting-
arinnar 1942, þegar lögfest var
hlutfallskosning í tvímennings-
kjördæmum, stóð t.d. 37 daga en
nú einungis 26. Breytingar, sem
gera þurfti á kosningalögum
voru þó mun umfangsmeiri nú
en þá.
Framsóknarmenn gerðu tilraun
til að tefja þingsíörf nú bæði með
flutningi tillagna um hin og þessi
mál, aðal verkefni þingsins með
öllu óviðkomandi, og með ræðu-
höldum um kjördæmamálið svip-
uðustum því, sem það væri nú
fyrst til umræðu. Tillöguflutning-
ur Framsóknar nú braut ger-
samlega í bága við orð Eysteins
Jónssonar í útvarpinu 24. júní sl.,
þegar hann sagði:
„Það er verið að kjósa til auka
þings, sem eingöngu á að fjalla
um frumvarp það um nýja kjör-
dæmaskipun, sem samþykkt hef-
ur verið í fyrra sinn“.
Þrátt fyrir þessa ótvíræðu yf-
irlýsingu Eysteins fjargviðrast
Framsóknarmenn nú yfir því, að
sýndarmálum, er þeir hafa flutt
á þinginu, skyldi ekki vera sinnt.
Slíkt er samræmið í öllum þeirra
málflutningi.
Úírætt mál
Framsóknarmenn byrjuðu um-
ræður um stjórnarskrármáiið á
þessu þingi eins og það væri nú
til frummeðferðar þar. Þeir urðu
fyrir vonbrigðum, þegar aðrir
þingmenn létu sér fátt um finn-
ast, svo að Framsóknarmenn urðu
lengst af að ræðast einir við.
í neðri deild snerust umræðurn-
ar í uppgjör þess milli kommún-
ista og Framsóknar, hvorir bæru
meiri ábyrgð á hrakföllum V-
stjórnarinnar.
í efri deild leiðréttu Sjálfstæð-
ismenn rækilega firrur Fram-
sóknarmanna til að sýr.a fram á að
Framsókn stæði gersamlega hall-
oka í efnislegum umræðum um
málið.
Málefnið sjálft skipti Fram-
sókn hins vegar engu. Alveg án
tillits til þess lét hún alla þing-
menn sína halda hrókaræður.
Tilgangur Framsóknar með
öllu skvaldrinu leynist ekki
Hann er sá að draga athygli kjós-
enda frá öðrum aðkallandi mál-
um og festa hug þeirra við kjör-
dæmamálið eitt. Framsóknar-
broddarnir vita, að þeir fengu
veruléga fylgis aukningu við kosn
ingarnar í sumar vegna kjör-
dæmamálsins. Keppikefli þeirra
er að halda þessu fylgi við haust-
kosningarnar. Þess vegna láta
þeir eins og kjördæmamálinu sé
ekki ráðið til lykta, þó að nær
þrír fjórðu hlutar þjóðarinnar
hafi kosið á þing fulltrúa, er gef-
ið höfðu tvímælalausar yfirlýs-
ingar, um að þeir styddu breyt-
inguna. Ótvíræðar gat vilji þjóð-
arinnar ekki komið fram.
Hvcr vill
til})
ess vimiar
Um það skal ekkert sagt, hvort
Framsókn tekst að blekkja ein-
hvern til að trúa, að verjandi
hefði verið, að hafa þjóðarviljann
að engu. Ef það skyldi takast,
sýnir það einungis, hversu mátt-
ur blekkinganna er mikill og
hversu lýðræðinu er hættulegt,
að flokkur, sem er jafn æfður
í blekkingum og Framsókn,
skyldi hafa þvílík forréttindi og
hann hefur haft öll sín starfsár.
í öðru orðinu segir Framsókn,
að kjördæmabreytingin skaði síst
Framsóknarflokkinn. Undan
hverju er þá kvartað? Enginn
annar amast við því, að flokkur
hafi fylgi í hlutfalli við kjósenda-
fjölda sinn. Breytingin stefnir
einmitt að því að tryggja það.
Kjósendur verða að gera upp við
sig sjálfir, hvort þeir vilja láta
blekkja sig eða ekki. Þeir, sem
það gera, hafa sjálfir unnið til
þess að slást í fylgd með Fram-
sókn.
Kosmngalögiii
Við setningu hinna nýju kosn-
ingalaga var annað höfuð ágrein-
ingsefnið það, hvernig yfirkjör-
stjórnir skyldu skipaðar. Vegna
stækkunar kjördæmanna varð að
setja ný ákvæði um val þeirra. í
stjórnarfrumvarpinu var lagt til,
að kjörstjórnir yrðu skipaðar
sýslumönnum og bæjarfógetum í
hverju kjördæmi, hinum þremur
elztu að embættisaldri. Ef fjöldi
þeirra hrökk ekki til, átti dóms-
málaráðherra að skipa menn til
viðbótar. Við þetta fyrirkomulag
vildi Framsóknarflokkurinn una.
Með því móti var þó skipunar-
vald í kjörstjórnir gersamlega
tekið úr höndum sýslunefnda og
bæjarstjórna, sem að áður höfðu
að nokkru valið í þessar yfirkjör-
stjórnir og valdið að öllu fengið
einum pólitískum embættismanni
í Reykjavík.
Öðrum þótti þetta varhugaverð
skipan, en hitt eðlilegra, að Al-
þingi kysi menn úr kjördæmun-
um til að vera í yfirkjörstjórn.
Það er mun lýðræðislegri skip-
un heldur en hin og eðlilegri
vegna þess, að úrskurðarvald um
gildi kosninga er í höndum Al-
þingsins. Menn geta sagt, að ó-
æskilegt sé, að Alþingi hafi það
ákvörðunarvald. En svo hefur æ-
tíð verið og meðan því er ekki
breytt er rétt að taka afleiðing-
um þess, úr því að hið gamla
fyrirkomulag fékk ekki haldizt.
Hroðshófur
Framsóknar
Þegar meiri hlutinn ákvað að
taka upp þennan hátt brá Fram-
sókn við og flutti tillögu um, að
sýslunefndir og bæjarstjórnir
skyldu kjósa yfirkjörstjórnir ut-
an Reykjavíkur einn hver með
meirihlutakosningu. í bæjar-
stjórn Reykjavíkur átti hins veg-
ar að kjósa með hlutfallskosn-
ingu. Hér gægðist enn fram gamli
hrosshófurinn. Sín hver reglan
átti að gilda í Reykjavík og ann-
arsstaðar á landinu, og hvarvetna
valið það, sem Framsóknarflokkn
um hentaði bezt.
Veikleikinn í tillögu Fram-
sóknar sást glögglega af þvi, að
Tíminn skrökvaði því upp, að
samkvæmt tillögu meirihlutans
þyrftu yfirkjörstjórnarmenn ekki
að vera búsettir í kjördæmi.
Þessi frásögn studdist við prent-
villu í þingskjali, sem þegar var
búið að leiðrétta, áður en Tíminn
birti frásögn sína. Ef um tvennt
er að velja, kýs Tíminn oftast að
hafa það heldur sem ósatt reyn-
ist.
Það, scm úr sker, er að hér sem
ella er skynsamlegast að leyfa
öllum skoðunum að komast að,
svo að enginn geti sagt, að sú
skipan sé tekin upp, er á hann
halli.
Kosningí:
hömlurnar
Hitt meginatriðið, sem deilt var
um í sambandi við kosningalaga*
frumvarpið, voru kosningahöml-
urnar, sem V-stjórnin beitti sér
fyrir, að settar voru rétt fyrir
bæjarstjórnarkosninganar 1958.
Eysteinn Jónsson fór þá ekki
leynt með í hvaða skyni þær
væru settar.. Hann hrópaði þá yf-
ir þingsalinn:
„Hvaða nauðsyn ber til þess,
að flokksapparat Sjálfstæðis-
manna viti hvort menn hafi far-
ið á kjörstað?"
Sjálfstæðismenn bentu þegar í
stað á hversu óheppilegt þetta
ákvæði væri. í nefndaráliti Jóns
Kjartanssonar um málið í efri
deild í des. 1957 segir m.a.:
„Við setningu stjórnarskrár
og kosningalaga undanfarna ára-
tugi hefur það jafnan verið
stefna og tilgangur löggjafans að
gera kjósendum auðveldara fyr-
ir að neyta atkvæðisréttar síns,
bæði á þá lund að rýmka kosn-
ingarréttinn frá því, sem áður
var og fremur hvetja menn og
örva til þess að neyta hans held-
ur en að gera það torveldara.
En þetta stjórnarfrumvarp mið
ar að því gagnstæða.-------
Frá því er leynilegar kosning-
ar voru lögleiddar á fslandi, hef-
ur það verið heimilt og þótt
sjálfsagt, að frambjóðendur
mættu vera á kjörfundi eða hafa
fulltrúa sína eða umboðsmenn
þar, bæði til að sjá um, að allt
fari löglega fram og fylgjast með,
hvernig kosningu miðaði áfram
og hver þátttaka væri. Ef kosn-
ingaþátttaka er léleg, hafa fram-
bjóðendur og umboðsmenn þeirra
oft og tíðum hvatt kjósendur,sem
ekki voru búnir að kjósa, til þess
að neyta atkvæðisréttar síns, og
hefur fram til þessa víst fáum
eða engum dottið í hug, að slíkt
ætti að vera- ólöglegt eða refsi-
vert athæfi“.
„Friðun
kjördagsins“
Síðar í nefndaráliti sínu sagði
Jón:
„Ef það á að vera tilgangur
frumvarpsins að friða kjördag-
inn, þá mun frumvarpið ekki ná
tilgangi sínum, heldur verka
þveröfugt. Ef frambjóðendur eða
kosningaskrifstofur mega alla
ekki, að viðlagðri refsingu, fylgj-
ast með því, hvernig kosningu
miðar áfram og hverjir kjósa, er
viðbúið, að kjósendur verði fyrir
meira ónæði en verið hefur, ekki
aðeins þeir, sem ekki hafa kosið,
heldur einnig hinir, sem búnir
eru að neyta kosningarréttar síns,
án þess að frambjóðendur eða
kosningaskrifstofum sé um það
kunnugt. Sýnir þetta m.a. hversu
vanhugsað frumvarpið er. Það
sýnist erfitt að finna nokkra heila
brú í þessu frumvarpi.
Eitt stjórnarblaðanna hefur
látið orð falla í þá átt, að frv.
sé aðallega stefnt gegn Sjálfstæð-
ismönnum í Reykjavík til þess að
torvelda þeim kjörsókn. Er það
vissulega fróðlegt að heyra, að
andúð stjórnarflokkanna í garð
ibúa höfuðstaðarins er svo mögn-
uð, að gera þurfi sérstaka breyt-
ingu á kosningalögunum til þess
að torvelda þeim að neyta atkvæð
isréttar síns“.
Stefnt
ííc«n Reykjavík
í nefndaráliti í neðri deild
sögðu þeir Bjarni Benediktsson
og Björn Ólafsson m.a.:
„f frv. eru------engin á-
kvæði, sem leggja hömlur á rétt
flokka til að hvetja kjósendur
með heimsóknum, upphringing-
um eða öðrum slíkum hætti til
að fára á kjörstað Merkingarnar,
sem bannaðar eru, hafa einmitt
verið ætlaðar til þess að ekki
væru ónáðaðir þeir, sem þegar
hafa kosið. Bannið við merking-
unum er því beinlínis lagað til
þess að hafa þveröfug áhrif við
það, sem fært er frarn því til
afsökunar. Þar sem bannið hefur
einhver áhrif, má því búast við,
að í kappsfullum kosningum,
verði látlaust á menn leitað úr
öllum áttum, jafnt þótt þeir séu
búnir að kjósa og þeir eigi það
eftir.
Hér við bætist, að sjálf ákvæð-
in geta eðli sínu samkvæmt ein-
ungis haft áhrif í fjölmenni, en
eru gersamlega þýðingarlaast í
fámenni.
Óhugsandi er, að þessu verði
haldið leyndu í öðrum kjördæm-
um en þeim, sem mannflest eru.
f fámennum kjördæmum fer
ekki hjá því, að allir sem vilja,
gefa fylgzt með því, hvort kjós-
andi kemur á kjörstað eða ekki.
En í þessum kjördæmum er einn-
ig langhættast við, að óheimilum
eða óeðlilegum ráðum sé beitt í
kosningaáróðri. Frumvarpið set-
ur engar varnir gegn þeirri
hættu en miðar ákvæði sín ein-
ungis við þéttbýlið, þar sem þessi
hætta er Tnun minni en annars
staðar.
Fjármálaráðherra Eysteinn
Jónsson fór ekki dult með það
í málflutningi sínum við fyrstu
umræðu í neðri deild, að frv.
væri fyrst og fremst stefnt gegn
„kosningaapparati Sjálfstæðis-
flokksins“ í Reykjavík eins og
hann komst að orði. Er það og
ljóst, að því fjölmennari sem
kjósendahópurinn er, því erfið-
ara verður eftir löggildingu frv.
að annast nauðsynlega fyrir-
greiðslu á kjördag. Þetta bitnar
áður en yfir lýkur fyrst og fremst
á kjósendunum sjálfum. Frv.
þetta stefnir þess vegna að því
að gera rétt Reykvíkinga lakari
en annarra landsmanna".
Framsókn hélt fast
við ran^lælið
Við meðferð kosningalagafrum
varpsins nú kom í ljós, að bæði
Alþýðuflokkur og kommúnistar
höfðu séð sig um hönd. Þeir höfðu
nú áttað sig á því, að öll gagn-
rýni Sjálfstæðismanna á þessum
ákvæðum var réttmæt. Hins veg-
ar hélt Framsókn dauðahaldi í
ákvæðið. Hún greiddi atkvæði á
móti breytingunni á þingi og
i Framh. á bls. 12