Morgunblaðið - 09.10.1964, Qupperneq 10

10
MORGUNBLADID
Föstudagur 9. okt. 1964
Henry A. Hálfdánsson:
Minningardagur Leifs Eiríkssonar
9. OKTÓBER er dagur, sem
héðan í frá á að vera skráður
f hug oig hjarta hvers og einasta
íslendings. Á þessum degi verð-
ur vonandi flaggað hér hressi-
lega í byggð og bæ, af öllum
sem íslenzkan fána eiga og ein
hver ráð hafa á fánastöng.
En þessi dagur hefur fyrir at
beina Lyndon B. Johnson, Banda
ríkjaforseta, verið ákveðinn
minningardagur þess að Leifur
Eiríksson fann Vínland hið
góða.
Það var hann, sem með dirsku
sinni og dugnaði, fyrstur Ev-
rópumanna hóf landnám í Vest-
urheimi, en það landnám leiddi
síðan af sér fund sjálfs megin-
landsins. Og hvað sem hver seg
ir, þá verður það ekki hrakið, að
Eiríkur rauði, Leifur sonur hans
og þeir, er þeim fylgdu —
voru allir ís'endingar í húð og
Ihár og jafnvel uppaldir og fædd
ir í sömu sveit á íslandi.
Þess vegna er þessi viður-
kenning á landafundi Leifs Ei-
ríkssonar íslenzku þjóðinni afar
mikilsvirði og Lyndon B. John-
son forseti á miklar þakkir
skilið fyrir þetta drengskapar-
bragð sitt að draga úr öllum
vafa um þetta efni. Fyrir þetta
mun hann ekki einunigis hljóta
heiðursrúm í huga ísjendinga,
heldur hefur hann með þessari
ákvörðun sinni, tryggt sér ör-
uggan sess í veraldarsögunni,
eins og þeir aðrir miklir valda-
menn, er fella réttan úrskurð í
heimssögulegu máli.
Reyndar hefur stjórn ,Banda-
ríkjanna áður viðurkennt þessa
staðreynd um landafund Leifs
Eiríkssonar, eins og er þeir
sendu þjóðinni hið mikla Leifs
minnismerki að gjöf, á 1000 ára
afmæli Alþingis. Svo dýrmæt,
sem sú viðurkenning var, þá get
ur hún ekki að staðaldri vakið
þá heimsathygli, sem hinn ár-
legi minningardagur áreiðaniega
á eftir að gera.
En mestar þakkir fyrir þessa
viðurkenninigu á Leifi Eiriks-
syni, mun þó Leifs Eiríkssonar
nefndin í Bandaríkjunum eiga.
Eru það samtök manna af „nor-
rænu“ þjóðerni, er með frábær-
um dugnaði hafa reynt að vinna
þessu máli fylgi á opinberum
vettvangi. Vestur-íslendingar
hafa verið þar mjög virkir í
verki, meðan íslendingar hér
heima hafa sýnt þessu allt of
mikið tómlæti á margan hátt og
engan fulltrúa átt í þessari
nefnd þar til nú, að Gísli J.
Johnsen stórkaupmaður og fyrv.
ræðismaður hlaut sæti í nefnd
inni.
Mestan áhuga hafa Norðmenn
sýnt í þessu máli. Rennur þeim
blóðið til skyldunnar, þar sem
þeir telja Eirík og Leif hafa ver-
ið Norðmenn og því verður ekki
neitað að það voru þeir að lang
feðgatali eins og mikill hluti
þjóðarinnar. En íslendingar
urðu fljótt meitlaðir raeð öðrum
hætti og þeir urðu fljótir til að
aðskilja sig frá frændum sínum
Norðmönnum á marga vegu.
Allt þetta tal um „norræna"
menn á Grænlandi og í Vestur-
heimi hefur verið út í hött hvað
Íslendinga snerti. beir notuðu orð
in „austmaður" og „norrænn“
til að skilgreina það að ekki
væri um íslendinga að ræða.
Ekki er vitað uim neina „nor-
ræna“ menn er sigldu til Vestur
heims fyrstu 100 árin fram að
árin-u 1100, þótt íslendingar og
íslenzku landnemarnir í Græn-
landi sigldu þangað nærri árlega
á þessu tímabili. Þetta má ráða
af ferða og landa lýsingu í Ei-
ríkssögu og Grænlendingasögu
sem senni ega er sambland af
lýsingum frá mörguim ferðum á
ýmsum tímum.
Allar líkur benda til þess að
það Vínland, sem Leifur fann,
sé austurströnd Bandaríkjanna
á Cape Cod svæðinu, enda á lýs
ingin um siglingu og landgæði
ekki annarsstaðar við. Löndin
þar norður af eru fiundin og
könnuð af Bjarna Herjólfssyni,
Þorfinni karsefni og öðruim ís-
lendingum og Grænlendingum
er á eftir þeim kom-u. En Leifur
varð fyrsti maðurinn til að stíga
á land í Vesturiheimi og til þess
að sanna gæði landsins.
En norrænir menn voru þarna
líka á ferð þótt löngu seinna
væri. í Grænlendingaþætti, sem
skráður er á fslandi eftir mönn
Trésmíðavél
óskast til kaups. Yfirtaka á verkstæði getur komið
til greina.
KJARTAN ÓLAFSSON,
Bólstaðarhlíð 33 — Sími 10528.
Dömur
Tökum upp í dag
GREIÐSLUSLOPPA
stutta — síða.
STÍF SKJÖRT — UNDIRPILS
DAKRON TEPPI og PÚÐA
HJÁ BÁRU
Austurstræti 14.
Lagheníur maður óskast
Neon - Rafíjósagerð
Sími 38000.
u-m sem komu við sögu og voru
lifandi er sagnaritun hófst á ís-
landi, nær tiveimur öldum eftir
fund Grænlands. Þar er eftir-
f-arandi skilgreininig gerð á nor
rænum mönnum: „Þeir Einar
Sokkason og Arnaldur byskup
lögðu af stað til Grænlands á
einu skipi. Á öðru skipi bjósk
Arinbjörn austmaður og n-orræn
ir menn með honum“. Þar er að
segja, að þarna voru hvorki ís-
lendingar eða Grænlendingar
um borð. Þetta skip Arinbjarn-
ar, er talið var með mestu skip
um er Norðmenn þá áttu, lenti
í Grænlandsóbyggðum og þar
varð öil skipshöfnin h-ungur-
morða og er þ-að ein af hörmu-
leg-ustu slysasögum 12. ald-arinn
ar.
Á öðrum stað í Grænlendinga
þætti segir svo:
„f vestri-byggð var þá an-nað
kaupskip, þar var á Kolbeinn
Þorljótsson, norrænn mað-ur (það
er norsk-ur). Hinu þriðja skipi
réði sá maður er Hermundur
hét og var Koðransson og Þor-
gils bróðir hans og höfðu mikla
sveit manna“. Þarna er ekki ver
ið að geta um þjóðernið á stýri-
mönnu'm eða hinni mikl-u sveit
manna, þótt í Grænlandi væru.
En þetta voru íslenzkir sjómenn
sem allir könn-uðust við eins og
síldarkóngana okkar í dag. Bræð
urnir voru synir Koðrans í Kal-
mannstungu, Borgarfirði, Orms-
sonar, Hermundssonar, Iljugaso-n
ar svarta. Am-ma þeirra var Her
dís dóttir Bolla Bollasonar og
Þórdísar dóttur Snorra goða. Her
mundur stýri-mað-ur var afi Inigi
bjargar dóttur Snorra Sturluson
ar og er óþarft að halda að at-
burðirnir í Grænlendingaþætti
hafi skolast í meðförum
manna. Allt fram á Sturlungaöld
sigdu íslendin-gar fjölmennir
vestur á bóginn.
Það v-akti mikinn fögnuð með
al íslendinga í Græ-nlan-di er
spurðist um fund Leifs. Mikill
hugur var í mönnu-m að kan-na
landið, svo jafnvel faðir hans
lét tilleiðast að fara í könnunar
ferð með heimamönnum sínum.
Var sú ferð all merkile-g og
sýndi þá feikna erfiðleika sem
var við að stríða í váiyndum
veðrum á opnum og lítt búnum
skipum.
Strax næ-sta vor a-fréðu Bröttu
hlíðarmenn að fara í Vínlands-
ferð. Glaðir siigldu þeir út
Eiríksfjörð og þ-ó-tti þeim allivel
horfa um sín efni. En þá velkti
úti len-gi í hafi og þeir komust
ek-ki á þær slóðir sem þ-eir
vildu. Var þetta mikil hrakn-
ingaför en heim náðu þeir í
Eiríksfjörð um haustið er ve-tur
gekk í garð.
Þá mælti Eiríkur:
„Kátari sigldum vér í sumar
út úr firðinum en nú erum vér,“
og taldi hann þá þó ekki aiveg
heill-um horfn-a.
En í vesturför var ekki aftur
haldið fyrr en Þorfinnur karls-
efni og félagar hans komu frá
íslandi og hugðust hefja nýtt
landnám í Vesturh-eimi. Sú ferð
varð all frækileg. Þorfinn karls
efni má tvímælalaust telja
fremstan íslenzk-a-n sigiinga-
m-ann og einn mesta landkönn-
uð allra tíma. Að langfeð-gatali
er hann nokkuð víð-norrænn 8.
maður frá Ragnari kon-ungi loð
brók, 5. maður frá Kjarvali Ira-
konungi og 5. mað-ur frá Þor-
steini rauð Skotakonungi en afi
hans var hinn mikli breiðfirzki
höfðingi, Þórð-ur gellir, en í ætt
við hann er hávaðinn a-f þeim
íslendingum sem nú lifa.
En þótt Karlsefni kannaði
mest hin nýj-u lönd, væri þar
búsettur um tíma og fáðir fyrsta
hvíta barnsins, sem þar fædd-
ist, þá á Leifur Eiríksson tví-
mæ-lalaust heiðurinn af því að
hafa verið fyrstur og vísað þang
að veiginn þó ekki gerði hann
fleiri tilraunir til að ko-mast
þangiað svo vitað sé.
Sagan af fundi Vínlands er
stutt en snjallt framsett í Eiríks
sö-gu rauða og hljóð-ar þannig:
„Lætur Leifur í haf og er
lengi úti og hitti á land þar, er
hann vissi éð-ur enga von til.
Voru þar hveitiakrar sjálfsánir
og vínviður vaxinn. Þar voru
þau tré er Mös-urr heita og
höfðu þeir af þessu öllu nokkur
merki, suim tré voru svo mikil,
að í hús voru lögð. Leifur fann
menn á skipsflaki og f-utti
heim með sér. Sýndi hann í
þessu hina mestu stórme-nnsku
og dremgskap sem mörgu öðru,
er hann kom kristni á landið, o-g
var j-afnan síðan kallaður Leif-
ur inn heppni.“
Það er þessa stórmerka dreng
skaparmanns, m-annsins er fann
fyrstur Vesturh-eim, sem vér
minnumst nú og æfinlega fyrir
þetta atvik, með því að draga
fána að hún á hverri stöng í
landi og á hverju fljótandi farú
Verum nú einu sinni sam-
taka.
Henry A. Hálfdánarson,
Erik Morgensen
stöðvarstfóri - minning
í DAG verður jarðsettur Erik
Mogensen, stöðvarstjóri við Lax-
eldisstöð ríkisins í Kollafirði.
Hann andaðist á Landakotsspít
ala hinn 4. þ.m. eftir erfiða sjúk
dómslegu, aðeins tæplega fertug
ur að aldri.
Erik Júlíus Mogensen, en svo
hét hann fullu nafni, var fædd-
ur í Reykjavík 30. okt. 1924,
sonur hjónanna P. L. Mogensen,
lyfsala, og Ingeborg Mogensen.
Hann var næstyngstur af ellefu
systkinum. Erik tók stúdentspróf
frá Menntaskólanum á Akureyri
1946, og fór til náms í tannlækn
ingum til Dublin á írlandi, en
hvarf frá því námi. Siðar fór
hann til Danmerkur til þess að
nema fiskeldi, og vann þar á
tveimur eldisstöðvum. Vorið
1951 kom hann heim og hóf starf
við klakhús Rafmagnsveitu
Reykjavíkur við Efri-Elliðaár,
en það hafði Rafmagnsveitan
starfrækt síðan 1932. Á næsta
vori hóf Rafmagnsveitan laxeldi
við Elliðaárnar og stóð Erik Mog
ensen fyrir því jafnframt klak-
starfseminni.
Þegar fiskeldi er hafið á nýj-
um stað, verður að yfirvinna
margskonar byrjunarörðugleika,
áður en það kemst í fast horf.
Var Erik því mikill vandi á hönd
um. En svo vel tókst til með
laxeldið, að það komst á góðan
rekspöl á fáum árum, og er lax-
eldið nú fastmótuð starfsemi hjá
Rafmagnsveitunni. Við laxeldið
var lögð aðaláherzla á að ala
laxaseiðin sumarlangt, og þeim
síðan sleppt í árnar að haustinu.
Var þessi starfsemi Rafmagns-
veitunnar undir stjórn Eriks upp
hafið af íyrsta reglubundnu lax
eldi hér á landi og merkur á-
fangi í fiskeldismálum okkar.
í ágústmánuði 1961 hóf ríkið
að reisa Laxeldisstöðina í Kolla-
firði. Réðst Erik Mogensen til
starfa við hana. Mikill fengurvar
af því fyrir hina nýju eldisstöð
að fá sem stöðvarsfjóra þann |s-
lending, sem mesta kunnáttu og
reynslu hafði á að ala upp lax
hér á landi. Kollafjarðarstöðinni
er ætlað að hafa miklu víðtæk-

KEXVERKSMIÐJAN ^TÓn SÚKKULAÐI
ara starfsvið en Eldisstöð Raf-
magnsveitunnar og biðu Erik því
mörg ný vandamál til úrlausn-
ar, er hann tók við starfi þar,
Má telja, að vel hafi rætzt úr um
lausn margra byrjunarörðug-
leika þó að starfstíminn hafi
verið stuttur og átti Erik Mog-
ensen sinn mikilvæga hluta af
því. Síðustu mánuðina naut hann
sin ekki í starfi, því að sjúkdóm
urinn, sem dró hann til bana,
þjáði hann mjög. Þrátt fyrir það
bar hann sig vel og stundaði
vinnu sína, þó að oft væri hann
sárþjáður.
Á starfstíma hans hafa veiði-
málin verið í örri þróun. Var
hann mjög áhugasamur um
framgang þeirra mála og leituðu
margir áhugamenn um fiskeldi
og fiskrækt til hans með vanda
mál sín. Sparaði hann þá hvorki
tíma né fyrirhöfn við að liðsinna
þeim, enda var hann mjög hjálp
samur og ósérhlífinn.
Þó að ævi Eriks Mogensen yrði
ekki löng, vann hann merkilegt
brautryðjandastarf á sviði fisk-
eldis hér á landi. Hann var
fyrsti íslendingur, sem fór utan
til þess að afla sér þekkingar við
að ala upp laxfiska, og sem vann
óslitið við það upp frá því, með-
an líf og heilsa leyfðu. Ævi-
Framhald á bls. 31. , '