Morgunblaðið - 27.02.1982, Síða 15

Morgunblaðið - 27.02.1982, Síða 15
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1982 -------—------- —....................... Næðist ekki samkomulag innan ákveðinna tímamarka skyldu hlutlausir sérfræðingar miðla málum og skera úr ágreiningi. Á öðru stigi áttu aðilar að koma sér saman um hversu miklum hluta afkastaaukningarinnar skyldi verja til félagslegra umbóta eða aukningar fjárfestingar. Af- ganginum átti síðan á þriðja stigi að skipta, eftir nánari reglum, milli launþega, bæði í heildar- samningum og formi launaskriðs í fyrirtækjum. Með þessu móti var talið að tryRííja mætti að launahækkanir byggðust einvörðungu á fram- leiðniaukningu. Henni átti síðan að ráðstafa innan fastbundins kerfis. Þannig átti að ná stöðugu verðlagi og viðhalda samkeppn- ishæfni á erlendum mörkuðum. Vísindalegt kerfi af þessu tagi átti ennfremur að tryggja, að heildar- afleiðingar sérhverrar efnahags- legrar ákvörðunar yrðu metnar með tilliti til samningstímabilsins í heild. Sænska Alþýðusambandið hafnaði þessum hugmyndum al- gjörlega. Það hélt því fram, að af slíku kerfi hlytist hægari hagvöxt- ur, minni aukning rauntekna og vaxandi arður fyrirtækja. Enn- fremur var á það bent, að þjóð- hagsspár væru ekki áreiðanlegar og hætt væri við að bein tenging launa við þjóðhagsspár myndi hafa áhrif á spárnar. En helsti gallinn við þetta vísindalega kerfi að mati sænska Alþýðusambands- ins var sá, að það kippti grundvell- inum undan samtökum launþega og vinnuveitenda. Að sjálfsögðu var tekið fram að samtökin væru ekki markmið í sjálfu sér, en þau hefðu reynst hafa svo jákvæð áhrif á þjóðfélagsþróun í Svíþjóð, að það hlyti að teljast misráðið að innleiða kerfi er torveldaði hefð- bundna starfsemi þeirra að miklu leyti. Við upphaf samninga við Al- þýðusambandið hér í ársbyrjun 1980 lagði Vinnuveitendasam- bandið fram hugmynd um vinnu- brögð, sem að sumu leyti var byggð á þessum sænsku tillögum, og gekk þó hvergi nærri eins langt. Þar var einvörðungu lagt til að viðræðurnar hæfust með starfi sérfræðinganefndar, er legði mat á, hversu mikið væri í raun til skipta. Alþýðusambandið hafnaði hugmyndinni með nákvæmlega orðrétt sömu rökum og sænska Alþýðusamhandið. Ósennilegt er að aðilar geti nokkurn tíma orðið ásáttir um vísindalegar lausnir af þessu tagi. Dreifðir samningar Þriðji kosturinn, sem ástæða er til að athuga, eru dreifðir samn- ingar einstakra fyrirtækja við starfmenn sína. Einn af þing- mönnum Reykvíkinga hefur flutt frumvarp er miðar í þessa átt. VinnUveitendasambandið hefur ekki getað mælt með samþykkt frumvarpsins að óbreyttum lögum um stéttarfélög og vinnudeilur að öðru leyti. Þetta frumvarp er reist á þeim grundvallarmisskilningi að unnt sé að koma þessu kerfi á, inn í því gamla. Nýtt kerfi verður að byggja frá grunni. Tvöfalt kerfi er sannarlega verri ösTcapnaður en við búutn við í dag. En hvað sem þessu frumvarpi líður, er líklegast að finna megi útgönguleiðir með því að færa ákvarðanir um þessi efni í ríkari mæli inn í fyrirtækin. Forsend- urnar eru auðvitað þær að sam- hliða kæmi dreifing valds og ábyrgðar. Ennfremur verður að eyða svo sem föng eru á öllum mismun í rekstrarskilyrðum, bæði að því er varðar atvinnugreinar og landshluta. Slíkt kerfi kallar einn- ig á, að gerðar verði ríkari kröfur varðandi vinnustöðvanir launþega og vinnuveitenda. Það leiðir af sjálfu sér, vegna þess hversu ein- stakar einingar í atvinnulífinu eru viðkvæmar og veikburða í slíkum óheftum átökum. Hugtakið frjálsir samningar hefur takmarkað innihald við nú- verandi aðstæður. Sumir kveða svo sterkt að orði að það sé merk- ingarlaust með öllu. Það myndi hins vegar fá annað gildi með kerfisbreytingu, er færði samn- ingana inn í fyrirtækin. I heildarkjarasamningum er erfitt um vik að taka tillit til mis- munandi aðstæðna atvinnugreina og fyrirtækja. Því fylgja auðvitað þeir kostir að reynt er að láta meðaltalshagsmuni þjóðarbúsins ráða. En gallarnir felast í minni sveigjanleika. í dreifðu kerfi verða samanburðarhækkanir tiltölulega jafnar. I heildarsamningum verða slíkar hækkanir sjaldnar, en stökkin því stærri. Þessar hefð- bundnu launakollsteypur valda að sjálfsögðu margháttuðum erfið- leikum við stjórn efnahagsmála, í glímunni við efnahagslegt jafn- vægi. í fyrirtækjasamningum opnast möguleikar á að láta af- komu fyrirtækjanna ráða launa- ákvörðunum. Þar er unnt að taka meira' tillit til eðli einstakra starfa og hæfileika einstakra starfsmanna. Jafnari launaþróun ætti að leiða til minni stökkbreyt- inga í efnahagslífinu í heild og þannig stuðla að jafnvægi. Um leið yrði auðveldara að gera fyrir- tæki og launþega ábyrga fyrir samningum. Eitt einstakt fyrir- tæki og starfsmenn þess geta miklu síður en heildarsamtökin samið upp á gengisfellingu. Hlutverk heildarsamtaka Með því að færa samningana inn í fyrirtækin má ugglaust draga úr líkum á verkalýðsfor- ystusósíalisma. Spurningum um samvinnu stjórnvalda og launþega yrði svarað á hverjum vinnustað eftir aðstæðum. Álitaefnum um eignaraðild og samráð yrði ekki mætt með því að færa, í krafti heildarþvingana, öll völd yfir at- vinnulífinu í hendur fárra verka- lýðsforingja í miðstýrðu sjóða- kerfi. Þvert á móti yrði þeim mætt með frjálsum samningum á hverj- um stað á grundvelli persónulegs einkaeignaréttar og breytilegum samráðsformum. Beinni og aug- ljósari tengsl ættu að verða milli hagsmuna launþega og fyrirtækja um góða afkomu. En slíkt kerfi myndi gera nýjar og auknar kröf- ur til stjórnenda fyrirtækja. Samningsgerð er nú orðin svo flókin að minni fyrirtækin myndu tæpast ráða við hana í heild. Yms- um almennum atriðum yrði því að ráða með aðstoð heildarsamtaka eða með löggjöf. I þessu kerfi yrðu heildarsamtökin þó fyrst og fremst leiðbeinandi, en alls ekki ákvörðunaraðilar. Heildarsamtök vinnuveitenda fengju alveg nýtt hlutverk. Þau yrðu að sinna upp- lýsinga- og fræðslumálum svo og ráðgjöf við samninga, samhliða almennri hagsmunagæslu gagn- vart stjórnvöldum. I öllum þessum bollaleggingum verða menn þó að hafa hugfast, að það er auðveldara að rífa niður en byggj a upp. Það er því engan veg- inn víst að kerfisbreyting af þessu tagi færði okkur nær fyrirheitna ástandinu. Og vitaskuld er óvíst hvort menn sjá nokkurn tíma þann frelsiskyndil framundan, að þeir þori að yfirgefa skotgrafir gamla kerfisins. Valdakreppa verka- lýdshreyfingarinnar Láta mun nærri að 75—80% af þjóðartekjunum gangi í dag til launþega. I raun og veru snúast launadeilurnar því um innbyrðis skiptingu kökunnar milli ein- stakra launþegahópa. Verka- lýðshreyfingin hefur hafnað öllum efnahagslegum rökstuðningi fyrir kaupbreytingum. Hann byggist allur á samanburði við liðna tíð og milli einstakra hópa. Bræðra- lagshugsjónin hefur fengið öfug formerki. Verkalýðshreyfingin hefur kom- 15 ist í þessa stöðu fyrir þá sök m.a. að það er ekki lengur neitt til þess að taka frá neinum. Verkalýðs- hreyfingin hefur aðeins tvær leið- ir til þess að sýnast gera eitthvað fyrir meðlimi sína. í fyrsta lagi að knýja ríkisvaldið og atvinnufyrir- tækin til þess að safna skuldum og minnka verðgildi krónunnar. Og á hinn bóginn að hefja á loft gömlu kenninguna um, að þá fyrst muni sól rísa er verkalýðsstéttin sjálf taki yfir atvinnufyrirtækin. Þannig býr verkalýðsforystan sjálf við innri valdakreppu þó að hún á hinn bóginn skáki pólitík- inni í landinu. Þetta er þverstaða en staðreynd samt. Hugtakið frjálsir kjarasamn- ingar er reist á valdajafnvægi, sem ekki er lengur til, þegar laun eru orðin allt að 80% af þjóðar- tekjunum. Þetta nauðsynlega valdajafnvægi fæst ekki með auknum pólitiskum afskipum. Þó að þátttaka stjórnvalda í launa- uppgjörinu hafi í einstökum til- vikum gefið góða raun eins og t.d. í Finnlandi, felur hún í sér marg- víslegar hættur. Aukin valddreifing í sjálfu sér er heimspekilögmál þessa uppgjörskerfis milli laun- þega og vinnuveitenda afar ein- falt. Það eru tveir aðilar er togast á í viðskiptum. Verði þeir ekki sammála um kaup og sölu á vinnu- afli verður ekkert úr þeim. Það leiðir til átaka í formi vinnustöðv- ana. Og einmitt þessi átakahætta á að færa aðila nær hvor öðrum. Þegar menn hafa samið ríkir frið- arskylda. En með því að þessir aðilar hafa verið gerðir ábyrgðarlausir að mestu í viðskiptum sín á milli, stöndum við frammi fyrir því að það er ókeypis að gera kröfu um 80% launahækkun út á 2% aukn- ingu skiptaverðmætis og það er ókeypis að segja já þegar blásið er til verkfalls til þess að kýnja á um framgang fáránleikans, og það er því sem næst ókeypis, frá þröngu sjónarhorni séð, að segja já við hvaða kröfum sem er. Eg hef með þessum einfalda og yfirborðskennda hætti reynt að varpa ljósi á eitt af þeim fjöl- mörgu viðfangsefnum, sem lýtur að aðilum vinnumarkaðarins, og ekki verður komist hjá, að minni hyggju, að gefa gaum. Auðvitað geta menn komist að þeirri niður- stöðu að best sé að búa áfram um sig í gamla vonda hreiðrinu. Valdaþráteflið eitt getur t.a.m. orðið Þrándur í Götu allra frið- samlegra breytinga. En sjálfheld- an kallar á athafnir. Og aukin valddreifing í þessum efnum er að mínu mati fýsilegasti kosturinn. En valddreifingarkerfi í samning- um verður að byggja upp frá grunni. Það má ekki vera í neinum tengslum við núverandi kerfi. En í öllum þessum vangaveltum verða menn að hafa tvö megin- markmið fast í huga. í fyrsta lagi að komist verði hjá átökum, sem hafa þjóðhagslegt tjón í för með sér og í öðru lagi að komist verði hjá því að gera samninga, sem valda þjóðhagslegu tjóni. Verkefni okkar er að finna greiðfærustu leiðina að þessum markmiðum. Frá kjaraviðræðum launþega og atvinnurekenda. veitt alhliða bankaþjónusta svo sem innlána-, útlána- og gjaldeyr- isþjónusta, með nútímalegra sniði en tíðkast hefur hér á landi til þessa. Þannig yrði reynt að gera öll viðskipti persónulegri. Viðskipta- menn geta gengið óhindrað að borðum starfsmanna, sest þar og þegið ráðgjöf um fjármál sín og viðskipti hvers eðlis, sem þau eru. Bjarni Magnússon gat um fleiri nýjungar, þar á meðal sérstakt geymsluherbergi í kjallara, þar sem viðskiptavinir geta komið verðmætum munum til geymslu í stuttan tíma, t.d. vegna ferðalaga. Auk þess verður fjöldi venjulegra geymsluhólfa. Flugleiðir verða með söluskrif- stofu í afgreiðslusal bankans, þannig að farþegar geta keypt far- seðla og gjaldeyri á sama stað. Breiðholtsútibú Landsbankans mun þjóna fleirum en Breiðholts- búum, sagði Bjarni Magnússon. Greið leið er að útibúinu úr austur- hluta Kópavogs og allt frá Sunda- höfn. Þar sem bein braut er síðan fyrirhuguð suður til Garðabæjar og Hafnarfjarðar, framhjá Álfa- bakka, má ætla að þeir sem eiga heima eða stunda vinnu í austur- hluta Reykjavíkur og Kópavogs, notfæri sér þjónustu útibúsins og aðra starfsemi í þessari vaxandi verslunarmiðstöð, sagði útibústjór- inn ennfremur. Bjarni Magnússon sagði að lok- um, að starfsmenn hins nýja útibús væntu góðs samstarfs við Breið- holtsbúa og aðra nágranna. Leið- beiningar í fjármálum væru ein- staklingum og fyrirtækjum stöðugt nauðsynlegri og í því efni væru bankastarfsmenn, með áratuga reynslu, góð stoð.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.