Morgunblaðið - 14.03.1987, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MARZ 1987
Minning:
Ólafur Ormsson
bóndi Hjalla
Fæddur 30. ágúst 1893
Dáinn 28. febrúar 1987
Þeim, sem litu dagsins ljós á öld-
inni sem leið og þrauka í hinni
„Qölmennu lestaferð að líkstaða
tjaldstað", fer vitaskuld fækkandi
með hveiju ári. Einn þeirra, sem
nú hefur lokið langri jjöngu sinni,
er föðurbróðir minn, Olafur Orms-
son. Hann lézt í Sjúkrahúsi Kefla-
víkur 28. febrúar sl., rúmlega 93
ára að aldri. Er hann næstsíðastur
átta systkina, sem upp komust, er
kveður þennan heim. Eftir lifír syst-
ir í Keflavík, Sveinbjörg, sem komin
er á 98. aldursár. Mjög hár aldur
hefur verið kynfylgja þessa fólks,
og margt af því komizt á tíræðisald-
ur. Ekki verður þetta rakið nánar
hér, enda kunnugt öllum þeim, sem
til þekkja. Enginn hefur samt enn
komizt á hærri aldur en amma þess-
ara systkina, Vilborg Stígsdóttir frá
Langholti í Meðallandi, en hún var
nær 99 ára, þegar hún lézt árið
1912, og þá elzt íslendinga að ég
hygg-
Olafur Ormsson var fæddur 30.
ágúst 1893 í Efri-Ey í Meðallandi
og yngstur sinna systkina. Foreldr-
ar hans voru hjónin Guðrún Ólafs-
dóttir frá Eystri-Lyngum í
Meðallandi og Ormur Sverrisson frá
Grímsstöðum í sömu sveit. Stóðu
að honum kunnar ættir þar austur
frá, þótt hér verði ekki raktar.
Hann bar nafn afa síns, Ólafs
Sveinssonar á Eystri-Lyngum. Ólst
Ólafur upp með foreldrum sínum,
sem höfðu búið f uppbænum í Efri-
Ey frá 1887 og bjuggu þar til ársins
1905, er þau fluttust búferlum allar
götur út yfír Mýrdalssand og sett-
ust að á Kaldrananesi í Mýrdal þá
um vorið. Það gefur að skilja, að
slíkir búferlaflutningar voru ekki
gerðir að gamni sínu, heldur brýnni
þörf, enda landþröngt í Meðallandi
um þær mundir og enginn auður í
búi. Samt munu þau Guðrún og
Ormur hafa komizt allvel af og allt-
af verið fremur veitandi en þurf-
andi. Hefur Ólafur lýst flutningi
þeirra út í Mýrdal á mjög skemmti-
legan og fræðandi hátt í endur-
minningum, sem hann ritaði um
foreldra sína, þegar hann var kom-
inn á níræðisaldur.
Ólafur var á tólfta ári, þegar
hann sezt að með fjölskyldu sinni
í nýju umhverfi og í flestu mjög
ólíku því, sem hann hafði vanizt á
sléttlendi Meðallands fjarri fjöllum
og giljum. Á Kaldrananesi dvelst
hann svo með foreldrum sínum og
þremur systkinum, Sverri, Guðrúnu
og Ormi, því að Sunnefa varð eftir
í Meðallandinu og á þar afkomend-
ur. Þá voru farin að heiman Jón,
Eiríkur og Sveinbjörg. Þau héldu
samt alltaf sambandi við Kaldrana-
nesheimilið, enda búsett í Mýrdaln-
um um þær mundir. Hér verður
saga Ólafs ekki rakin nákvæmlega,
en hann vann foreldrum sínum og
heimili þeirra allt, er hann mátti,
rúmlega næsta áratug eða þar til
hann festi ráð sitt og hóf búskap á
eigin spýtur.
Ólafur kvæntist Guðrúnu Jak-
obsdóttur frá Skammadalshól í
Mýrdal 20. maí 1917, og hófu þau
búskap á Kaldrananesi í sambýli
við foreldra hans og Sverri, bróður
hans. Ekki kann ég að greina frá
þessum árum, en ljóst má vera, að
búskapur hefur verið óhægur þar
fyrir þijár fjölskyldur. Hér fæddust
þeim og þijú böm með árs milli-
bili: Ormur 1918 og tvíburasystum-
ar Guðrún og Solveig 1919.
Vafalaust hefur þetta ýtt mjög á
hin ungu hjón um að útvega sér
annað og rýmra jarðnæði. Og nú
fluttist Olafur með konu sína og
bömin ungu árið 1920 og það lengri
leið en árið 1905, er hann fylgdi
foreldrum sínum út í Mýrdal. Þau
héldu alla leið suður á Rosmhvala-
nes. Settust þau fyrst að á Gmnd
á Miðnesi, en þar keypti Ólafur lítið
þurrabúðarhús. Um þetta leyti
höfðu systir hans, Sveinbjörg, og
Eiríkur Jónsson, maður hennar,
tekið sér bólfestu á þessum slóðum.
Ekki varð dvölin löng þama, því
að árið eftir tók Ólafur á leigu hluta
af Kirkjuvogi í Höfnum, sem mun
hafa nefnzt Eystra-Norðurhús. Þar
var torfbaðstofa gömul og húsa-
kynni eftir því. Ekki gátu þau því
orðið til frambúðar.
En nú dundi mikil ógæfa yfír
þessa ungu flölskyldu. Spánska
veikin svonefnda, sem heijaði mest
á landsmenn árið 1918, barst suður
í Hafnir sumarið 1921. Lögðust þau
hjón bæði f veikinni og eins sonur-
inn, en dætumar sluppu. Húsmóðir-
in féll í valinn, og lengi var víst
tvísýnt um líf þeirra feðga. Við
getum rétt aðeins ímyndað okkur
ástand heimilisins, þegar móðirin
unga var horfín frá komungum
bömum sínum og manni og það í
lok þess hildarleiks, sem færði
dýrtíð og margs konar erfíðleika
jrfir íslenzku þjóðina. Og engar voru
þá bamabætur eða almannatrygg-
ingar við að styðjast.
Fljótlega rættist samt úr og að
nokkru ieyti með aðstoð ættingja
og vina, en hætt er við, að frændi
minn hafí æ síðan borið duldan
harm í bijósti, þótt meðfæddur trú-
arstyrkur og eins glaðsinni hans
hafí fleytt honum yfír þessi örðugu
ár. Hann gat setið áfram á jörð-
inni, og nú var hafízt handa við að
reisa þar bæ að nýju. Ekki var
hann háreistur, en notalegur fyrir
fjölskylduna. Jafnframt skírði Ólaf-
ur bæinn og nefndi Hjalla. Þá varð
hann svo heppinn að fá fyrir bú-
stým mikla ágætiskonu, Sigríði
Bjömsdóttur, ættaða úr Húnaþingi,
sem var ekkja eftir Ketil Magnús-
son í Höfnum. Vann hún heimilinu
síðan innanstokks allt, er hún
mátti, og gekk bömunum í móður-
stað að svo miklu leyti sem slíkt
er hægt.
Ólafur rak búskap í Höfnum og
það þó nokkum um rúma tvo ára-
tugi. Hafði hann að jafnaði tvær
kýr og á stundum yfír hundrað flár.
Jafnframt stundaði hann sjó og
reri um fjölda ára með Magnúsi
Ketilssyni, syni bústýru sinnar.
Þegar bömin uxu úr grasi stofn-
uðu þau sfn eigin heimili. Sonurinn,
Ormur, settist að í Reykjavík og
hefur um áratugi verið starfsmaður
Flugfélags íslands og siðar Flug-
leiða. Fyrri konu sína, Jónu Am-
fínnsdóttur, missti hann eftir stutta
sambúð. Síðari kona hans er Alfa
Guðmundsdóttir. Dætumar giftust
báðar mönnum úr Höfnum og
dvöldust þar áfram. Solveig og
maður hennar, Guðjón Jónsson,
bjuggu á Hjalla í sambýli við þau
Olaf og Sigríði. Árið 1943 fluttust
þau svo öll til Keflavíkur, en þar
höfðu þau Solveig og Guðjón reist
hús á Heiðarvegi 19A. Sigríður lézt
svo nokkrum árum síðar í hárri elli,
en Ólafur bjó þar áfram í íbúð
sinni. Stundaði hann lengi vinnu á
ýmsum stöðum, enda yfírleitt
heilsugóður og alla tíð vinnusamur.
Tók heilsu hans ekki að hraka neitt
að ráði fyrr en hann var kominn
um nírætt. Hin allra síðustu árin
var hann hjá Guðrúnu og manni
hennar, Björgvini Þorsteinssyni, en
þau vom löngu áður einnig komin
til Keflavíkur.
Ólafur naut mikils ástríkis af
hálfu bama sinna og bamabama
og átti með þeim góða elli og þá
ekki sízt að sumarlagi í bústað, sem
hann keypti fyrir nokkmm áratug-
um í landi Lækjarbotna fyrir ofan
Reykjavík. Er ég sannfærður um,
að bömin hafa aldrei talið sig geta
fullþakkað föður sfnum það, sem
hann hlaut að verða þeim eftir
móðurmissinn.
Með fyrstu bemskuminningum
mínum em ferðir suður í Hafnir til
Óla frænda og fjölskyldu hans. Síð-
an em liðin rúm 60 ár. Framfarir
í vegagerð á jafnstuttri leið og milli
Reykjavíkur og Hafna hafa orðið
slíkar, að tæplega er við að búast,
að ungt fólk nú á dögum trúi því,
hvemig málum var þá háttað. En
fyrir okkur, sem þá vomm að vaxa
upp, var þetta heilt ævintýri. Ég
hygg, að ferð þangað suður hafí
tekið allt að þremur stundum, og
þó varð ekki komizt alla leið.
Bílferðin endaði í svonefndum Ósa-
botnum. Vafalaust hefur faðir minn
áður haft samband við bróður sinn,
þvf að oft kom Hjallafólkið á móti
okkur inn í Ósabotna og gekk svo
með okkur síðasta spölinn heim f
bæinn. Hefur sú ganga verið allt
að hálftíma. Allt rennur þetta fyrir
mér sem mynd á tjaldi, og sé ég
fyrir mér þá gleði, sem skein úr
andlitum allra við endurfundi. Enda
þótt húsakynni væm lágreist ríkti
þar gestrisni og glaðværð innan
dyra og hlýju húsbænda lagði til
þeirra, sem að garði bar. Á þessum
ámm var oft haldið suður f Hafnir,
enda batnaði vegurinn óðum og tím-
inn styttist þangað suður eftir. Svo
kom óli frændi oft í heimsókn hing-
að inn í Reykjavík og bömin líka.
Þeir bræður vom einkar samrýndir,
enda líkir um margt. Héldust þess-
ar heimsóknir, meðan báðir lifðu
og raunar ailt til hinztu stunda
Ólafs, því að hann heimsótti áfram
móður mína aldraða, meðan hann
hafði þrek til. Var hann alla tíð
mikill aufúsugestur á heimilum
okkar, enda skemmtinn vel og glað-
ur í allri framgöngu. Var ekki alltaf
farið snemma að sofa, þegar hann
gisti hjá okkur. Þá sagðist Ólafí vel
frá löngu liðnum atburðum og átti
auðvelt með að tjá sig. Svo var
ekki síður í rituðu máli og rithönd
hans var bæði mjög skýr og áferðar-
falleg, svo sem sjá má á því, sem
hann lætur eftir sig í rituðu máli.
Frændi minn kunni mikið af
kvæðum og sálmum og hafði ágæta
söngrödd. Söng hann líka um mörg
ár við kirkju sína í Höfnunum.
Minnist ég margra stunda með hon-
um, þegar ég af litlum tilþrifum lék
fyrir hann sálmalög á orgelið mitt
og hann söng með. Varð þetta nán-
ast fastur liður, þegar hann kom í
heimsókn. Og þegar ég nú að leiðar-
lokum læt hugann reika til liðinna
ára heyri ég óminn af söng hans
fyrir eyrum mér og eins af hvellum
hlátri, þegar hann hafði sagt eitt-
hvað hnyttilegt. Er ánægjulegt að
eiga þessar minningar í sjóði, og
fyrir þær þakka ég og öldruð móð-
ir mín ásamt fjölskyldu minni nú
þegar leiðir skilur. Um leið sendum
við bömum Ólafs og öðrum niðjum
hans og venzlafólki samúðarkveðjur
á viðkvæmri skilnaðarstund.
Enda þótt við frændur værum
ekki að öllu sammála um það, hvað
við tekur að leiðarlokum, á ég ekki
aðra ósk heitari honum til handa
en hann hafi hitt vini í varpa, þeg-
ar hann lauk göngu sinni með okkur
laugardaginn 28. febrúar síðastlið-
inn.
Jón Aðalsteinn Jónsson
Með nokkmm orðum langar mig
að þakka föðurbróður mínum, Ólafi
Ormssyni, samfylgdina og þá vin-
áttu, sem hann ætíð sýndi mér.
Þegar ég nú hugsa til frænda míns
datt mér í hug, að hann naut aldrei
neinnar samfelldrar skólagöngu, en
„veldur hver á heldur".
Þessi gagnmenntaði, óskóla-
gengni maður skilur ekki aðeins
eftir góðar minningar, heldur einnig
ritgerðir helgaðar minningu for-
feðra sinna og foreldra; verk, sem
munu erfast mann fram af manni
í fjölskyldum okkar. í þessum ævi-
sögum, þar sem virðingin fyrir
þessu óeigingjama, sístarfandi fólki
skín út úr hveiju orði, er svo vand-
að til alls, að allt var borið saman
við heimildir, þannig að ávallt komi
það fram, sem sannast reyndist.
Að vera færðar slíkar gjafir, fleiri
hundmð. handskrífaðar síður, verð-
ur ekki þakkað með orðum.
Mér kemur einnig í hug, að þeim
fækkar óðum, aldamótamönnunum,
sem tóku við mögru búi á nær veg-
lausu landi og skiluðu af sér til
afkomenda sinna þeim gnægtum,
er við þekkjum í dag. Ólafur frændi
minn var einn þessara manna. Hann
gekk ár eftir ár austan úr Meðal-
landi til Suðumesja, en þar reri
hann margar vetrarvertfðir, eins og
flestir hans sveitungar. Allt viðbit
var borið á sjálfum sér yfír ein
verstu vatnsföll þessa lands. Að
heyra þá bræður ræða þessar ferð-
ir sýndi best það æðruleysi, sem
þeir áttu til að bera, því það var
sammerkt með Ólafi og hans systk-
inum að gera ávallt meiri kröftir til
sjálfs síns en annarra.
Systur mínar senda bestu kveðjur
og öll biðjum við Guð að blessa
minningu Ólafs Ormssonar.
Karl Eiríksson
Á kveðjustundu er mér fyrst og
fremst hugsað til þess hvað hann
var mér góður alla tíð minn kæri
alnafni og afí. Ég var bam að aldri
þegar mér var komið fyrir suður í
Keflavík eftir að móðir mín lést
eftir langvarandi veikindi, rétt rúm-
lega þrítug, í blóma lífsins. Ég hef
fyrir því heimildir að fyrst og fremst
óskaði hún þess að mér væri komið
fyrir hjá fólki sem hún treysti og
vissi að er vandað og vel að guði
gert, Guðrúnu Ólafsdóttur og föður
Guðrúnar, Ólafí Ormssyni, Eg var
ekki hár í lofti þegar ég kunni bet-
ur að meta þau, ásamt föður
mínum, en annað fólk. Minningar
um afa frá því ég er að alast upp
suður í Keflavík munu fylgja mér
alla tíð. Hvergi kunni ég betur við
mig en í herbergi afa f íbúð Sólveig-
ar og Guðjóns á Heiðarvegi 19a.
Þar var oft gestkvæmt og stundum
litu inn gamlir vinir afa og félagar
úr Höfnum til að riíja upp gamlar
minningar frá horfnum dögum. Afí
var einstaklega minnugur á menn
og atburði. Gat rakið atburðarás
og sagt svo skemmtilega frá að því
gleymi ég aldrei. Hann sagði ekki
einungis frá árunum í Höfnum held-
ur einnig fyrir austan, í Vestur-
Skaftafellssýslu. Hann sagði frá