Morgunblaðið - 26.01.1989, Blaðsíða 37

37
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. JANÚAR 1989
Afinæliskveðja:
Guðmundur Olafeson
húsgagnameistari
26. desember 1893 fæddist hann
að Hólum í Dýrafirði. Hann kom í
mildar móðurhendur, ljósmóðurinn-
ar Kristínar Jónsdóttur,_ sem þar
bjó með manni sínum, Ólafí Guð-
mundssyni. Hann var fjórða og
yngsta bam þeirra hjóna.
Snemma á minni lífsleið fór mér
að finnst fólk vera gamalt ef það
var eitthvað eldra en ég að ráði.
Mér fundust einnig árin að baki
óralangt í burtu. Líðandi stund var
barmafull af viðfangséfnum, og
þegar ég man Guðmund fyrst, voru
þau við að raða skeljum og homum
á hól, steypa drullukökur eða fleyta
kerlingar með þar til passandi
þunnum steinum út á logntæran
Dýrafjörðinn. Þá fannst mér Guð-
mundur frændi vera orðinn gríðar-
lega fullorðinn.
Núna er ég orðin þó nokkuð göm-
ul kerling sem veltir því að sjálf-
sögðu vandlega fyrir sér, hver muni
fínna passandi stein til að fleyta sér
á eftir lognsævi því er síðast tekur
steinninn og hylur í djúpi sínu, þar
sem engar hrannir bera hann aftur
að landi.
Nú, þegar ég hitti Guðmund Ól-
afsson, eða spjalla við hann í síma,
hefur æskumat mitt á tíma harla
lítið vægi.
Guðmundur hefur ekki lotið elli
kerlingu í hugsun eða orðræðum.
Hann er með á nótunum og gott
betur. Hann ályktar og lætur bijóta
á skoðunum, eins og hann hefur
allajafnan gert um dagana. Heilsu-
farsleg áföll hefur hann staðið af
sér að miklu leyti og klæðist hvem
dag og dundar sér eftir því sem
sjónin leyfír, en hún hefur látið á
sjá að alltof miklu leyti.
Sjóndeildarhringur ævi hans er
orðinn æði víður. Við hann birtast
margar myndir, á þær horfír Guð-
mundur nú, að hætti hins þroskaða
manns, hann liggur þó ei brotinn
við bognar línur, heldur horfír mót
nýjum degi og glímir við hann.
Hann hélt ungur og einn út í
heiminn og stefndi á nám og þroska.
Hann fór í Núpsskóla tvo vetur,
1910—1912. Vann svo eitt ár við
verslunarstörf hjá Jens Guðmunds-
syni á Þingeyri. Þá hélt hann til
Reykjavíkur og hugði á nám í Versl-
unarskóla. Hann fól frænda sínum
Jóni Halldórssyni sem þá hafði
stofnað húsgagnaverkstæðið
Gamla kompaníið hér í Reykjavík
að annast umsóknina, en hélt sjálf-
ur í kaupavinnu austur fyrir fja.ll
til að afla sér tekna fyrir skólanum.
Umsóknin fórst fyrir, og réð Jón
hann þá í trésmíðanám til Eyvindar
Amasonar. Ekki féll Guðmundi við
líkkistusmíðina og hætti eftir eitt
og hálft ár í því námi.
Jón tók hann þá til sín í nám í
húsgagnasmíði, sem Guðmundur
lauk með miklum sóma. Alla sína
starfsævi vann hann svo að iðn
sinni, ýmist sem sjálfstæður at-
vinnurekandi eða hjá öðmm.
Guðmundur er listrænn að eðlis-
fari, enda þótti hann afbragðs smið-
ur. Hann er mjög ljóðelskur, skáld-
skapur sem er honum að skapi og
fallegar myndir geta lyft honum
ærið hátt á stundum, enda er hann
fljúgandi hagmæltur sjálfur og á
ærið margt í pokahominu þó ekki
hafí hann haldið því mikið á loft.
Ennþá er hann snöggur að setja
saman vel kveðna vísu sem ekki
dettur strax úr huga hans því
minnið er ennþá harla gott.
Æviferill Guðmundar spannar
þann tíma allan að heita má sem
islensk þjóð hefur stigið á, fram
úr miðalda myrkrinu og aldrei verð-
ur greindur nema utan frá, annar-
staðar en í sálu þeirra sem lifðu
hann.
í fómm ættar Guðmundar em
til nokkur upprúlluð pappírsblöð
sem hafa að geyma nákvæma lýs-
ingu á hverri einustu fæðingu sem
móðir hans annaðist sem ljósmóðir
frá árinu 1885 til 1910. Hún annað-
ist fyrst allan Dýrafjörð, frá Fjalla-
skaga inn í Botn og út að Lokin-
hömmm að sunnanverðu.
Við lestur þeirra blaða fæst inn-
sýn í þann regin mun sem tæplega
er hægt að skýra hvemig orðið
hefur, á rétt rúmlega 100 ámm.
Þetta er nákvæm lýsing á að-
stæðum, frásögn af því hvað var
við höndina, hvað var að, hvað var
eðlilegt og hvemig var bmgðist við.
Þar stendur hvað klukkan var þeg-
ar bamið fæddist, í hvaða höfuð-
stöðu, eða hvort það var óeðlilegt.
Svo auðveldlega færa þessi blöð
mann 100 ár aftur í tímann að tifíð
í klukkunni læðist í eyra mitt og
ég sé fallegu hendumar hennar
umvefja hvítvoðunginn og bera
hann að bijósti móðurinnar, sem
þá var jafnvel eina lífsvonin, eini
ylurinn sem um var að ræða fyrir
bamið. Á þessum blöðum er aldar-
farslýsing sem ég gæti trúað að
óvíða væri nákvæmari til af sama
sviði.
Guðmundur á þessu sömu ná-
kvæmni til. Hann á í kistlinum
slnum ýmsar skráðar heimildir,
vitni hans tíma, saga sem hvorki
er ágiskuð eða útþynnt. Þar á hann
líka margar hugrenningar sínar í
bundnu máli, ekki sem söluvaming,
heldur hugsvölun sálar sem oft hef-
ur staðið á gatnamótum, í spum
um vegferðina, alltof oft við grafír
kærra ástvina og jafnvel í angist
storma sinnar tíðar. Sem betur fer
líka sigurglaður yfír vel unnu verki.
Guðmundur unnir átthögum
sínum innilega. Hann hefur ort fal-
legt minni Dýrafjarðar sem oft er
sungið á samkomum Dýrfirðinga
hér í Reykjavík. Móður sína kvaddi
hann með fallegu ljóði fyrir hönd
þeirra bræðra, sem lifðu hana. Það
eru 9 erindi. Eitt þeirra hljóðar svo:
I bænimar mínar ég leggja vil líf,
mínar leyndustu óskir á kvöldin.
Með kveðjuna okkar í kyrrðinni svíf
til konungs, sem æ hefur völdin
og tendra eitt blys fyrir brosið þitt hvert,
og blikandi kross fyrir tárið ósnert!
Það er ljósið við lokrekigu tjöldin.
Guðmundur kvæntist árið 1928,
Sesselju Einarsdóttur, Eiríkssonar
frá Helgastöðum í Biskupstungum
og Margrétar Sigmundsdóttur frá
Iðu í Biskupstungum. Sesselja var
alin upp hjá Agli Þórðarsyni og
Katrínu Sigurðardóttur frá Kóps-
vatni í Hrunamannahreppi. Þau
bjuggu þá á Kjóastöðum. Sesselja
er fædd 26. nóvember 1904. Þau
halda ennþá heimili á Frakkastíg
15 hér í Reykjavík, eins og þau
hafa gert síðan 1943. Þeim varð 6
bama auðið, og eru þau: Ólafur, f.
28. des. 1928, kvæntur Unni
Ágústsdóttur, og eiga þau 6 böm
og 14 bamaböm. Ramon, f. 6. okt.
1935, d. 20. maí 1936. Gylfí, f. 3.
apríl 1937. Sambýliskona hans var
Sigurlaug Tryggvadóttir, þau eign-
uðust þijár dætur sem nú eiga 8
bamaböm. Þau slitu samvistir.
Núverandi sambýliskona Gylfa er
Helga Sigurbjömsdóttir; og eiga
þau eina dóttur. Einar Om, f. 31.
maí 1938, d. 17. jan. 1943. Hrafn-
hildur, f. 9. júlí 1943, gift Ólafí Þ.
Guðmundssyni, þau eiga fjögur
böm. Klara Kolbrún. f. 13. jan.
1947, gift Áma Sigurði Snorra-
syni, þau eiga tvær dætur.
Öll böm þeirra Guðmundar og
Sesselju sem lifðu til fullorðinsára
vom á sínum tíma afreksfólk í
sundi. Enn í dag em Hrafnhildur
og' hennar böm í sviðsljósinu.
Hrafnhildur keppti tvisvar á
Ólympíuleikunum fyrir land sitt og
þjóð og tvö elstu böm hennar,
Magnús og Bryndís, kepptu á
síðustu leikum í Seoul. Þeir era
orðnir ærið margir verðlaunapen-
ingamir í afkomendahópi Guð-
mundar og Sesselju.
Fyrir hjónaband eignaðist Guð-
mundur son, Erling. Hann er verk-
fræðingur og býr í Danmörku,
kvæntur danskri konu, Margretu
Signe, og eiga þau tvö böm. Móðir
hans var Snjólaug Jóhannsdóttir,
hún er látin.
Systkini Guðmundar sem lifðu
vom: Ingibjörg Lilja, f. 24. apríl
1889, d. 30. júní 1933 í Reykjavík.
Jón Guðmundur f. 29. mars 1891,
d. 26. febr. 1963. Hann var bóndi
á Gemlufalli í Dýrafirði. Þá átti
hann tvo fóstprbræður, Valdemar
Erlendsson, kennara, sem dó í
spönsku veikinni 1918 og var Guð-
mundi mikill harmdauði. Þá Her-
mann Wendel, sem bjó í Hafnar-
fírði. Hann er látinn fyrir mörgum
ámm.
Guðmundur Ólafsson er í allar
ættir Vestfírðingur og em margir
ættleggir hans auðrekjanlegir aftur
í aldir eins og margra íslendinga.
Til gamans má geta nokkurra
þeirra, þeir koma einmitt svo ótrú-
lega nærri þar sem 100 árin em
svo að segja meðal vor, sprelllifandi
í Guðmundi. Móðir hans, Sigríður
Kristín Jónsdóttir, var fædd að
Vöðlum í Önundarfírði, dóttir Jóns
Sigurðssonar, Sigurðssonar bónda
á Kirkjubóli í Korpudal, Sigmunds-
sonar. Móðir Jóns var Guðrún
Bjamadóttir, móðir hennar var
Jámgerður Bjarnadóttir, fyrri
manns bam hennar. Seinni maður
hennar var Jón Sigurðsson, hrepp-
stjóri á Vífílsmýmm, margir merkir
Önfírðingar em af börnum Járn-
gerðar komnir. Má þar nefna þau
Kristjánsböm frá Kirkjubóli, Guð-
mund Inga, Ólaf Þ., Halldór og
Jóhönnu. Gils Guðmundsson, rithöf-
undur, Kristín Ólafsdóttir og Sigur-
jón Pétursson, borgarfulltrúar, em
af Járngerði Bjarnadóttur komin.
Ingibjörg Bjamadóttir móðir
Sigr. Kristínar var seinni kona Jóns,
Kristín Einarsdóttir, fyrri kona, var
af Amardalsætt.
Foreldrar Ingibjargar vom Bjarni
Ólafsson „murra“, að Granda í
Brekkudal og kona hans, Sigríður
Magnúsdóttir, en þau vom bræðra-
böm, bjuggu að Minna-Garði í
Mýrahreppi. Foreldrar þeirra
bræðra vom Ólafur Jónsson og
Guðrún Teitsdóttir, Greipssonar.
Ætt hennar var frá Þorvaldi Bjöms-
syni söngmanns, hins einsýna að
Hvammi, sem þótti hinn mætasti
maður. Jón faðir Ólafs var Péturs-
son, bónda að Brekku í Brekkudal,
kona hans var Gyríður Bjamadótt-
ir. Pétur var Þorleifsson, einnig að
Brekku, bóndi. Kona hans var Guð-
rún Lassadóttir. Faðir Þorleifs var
Magnús Guðmundsson, tinsmiður
að Auðkúlu, kona hans var Kristín
Þorleifsdóttir, prests að Söndum,
Bjamasonar, Jónssonar sýslumanns
í Hjarðardal, Dýrafírði. Kona séra
Þorleifs var Herdís Bjamadóttir,
Bjömssonar, prófasts á Melstað,
Jónssonar, biskups Arasonar að
Hólum í Hjaltadal.
Faðir Magnúsar var séra Guð-
mundur Skúlason að Hlíðarenda,
kona hans var Dís, dóttir séra
Bjama Halldórssonar í Selárdal,
Einarssonar, bróður Gissurar bisk-
ups í Skálholti og Þorláks sýslu-
manns að Núpi í Dýrafírði.
Að Jóni Gissurarsyni á Núpi telj-
ast svo Núpsætt, Haukadalsætt og
Amardalsætt, að hluta auðvitað,
svo sjá má að stór er framættabog-
inn.
Föðurætt Guðmundar er einnig
auðrekjanleg um Vestfírði. Guðrún,
móðir Ólafs föður hans, var dóttir
Elísabetar Markúsdóttur, prests á
Söndum í Dýrafírði, Eyjólfssonar,
kona hans var Elísabet Þórðardótt-
ir, stúdents í Vigur, Ólafssonar,
Jónssonar, lögsagnara á Eyri við
Seyðisfjörð í Isafjarðardjúpi. Ingi-
björg, systir Þórðar, var amma Jóns
Sigurðssonar, forseta. Móðir Þórðar
var Margrét, dóttir séra Eiríks
Oddssonar og Guðrúnar Daðadótt-
ur, Halldórssonar prests í Steins-
holti, bamsföður Ragnheiðar bisk-
upsdóttur, Brynjólfs Sveinssonar.
Séra Markús á Söndum var kom-
inn í móðurætt af Guðmundi Ara-
syni sýslumanni, ríka að Reykhólum
á Barðaströnd.
Guðmundur Guðbrandsson, faðir
Ólafs í Hólum, Guðmundssonar,
bónda að Hofí og konu hans, Guð-
rúnu Guðbrandsdóttur, Sigurðsson-
ar bónda að Gerðhömmm. Kona
hans var Ástríður dóttir séra Jóns
Tómassonar að Söndum. Faðir Guð-
brandar var séra Sigurður í Holti í
Önundarfirði, Jónssonar Arasonar,
skálds í Vatnsfirði og konu hans,
Hólmfríðar Sigurðardóttur yngri,
að Oddgeirshólum biskups. Kona
sérá Sigurðar, Helga Pálsdóttir,
prests í Selárdal, Bjömssonar, við-
urkenndur gáfu- og hæfileikamað-
ur, en var trúaður á galdra eigi að
síður og hélt uppi ofsóknum.
Þannig hrökkvum við upp í tíma.
Af þremur öldum emm við svo að
segja með eina í hendi, en galdraof-
sóknir em samt óra langt fyrir aft-
an okkur sem hræmmst kannski
eingöngu í nútímanum.
Kanske er það merki um elliglöp
að minnast þess fólks sem er svo
aftur í öldum, eins og oft er sagt,
kanske þarf maður líka að verða
gamall til að finna fyrir því blóði
sem vísindin em í dag að segja
okkur að skipti máli, kynslóð eftir
kynslóð.
Á þessum merku tímamótum
þakka ég Guðmundi og Sesselju
fyrir samfylgdina. Heimili þeirra
stóð mér jafnan opið, eins og svo
fjölda mörgum öðmm. Eg var^
marga stund í skjóli þeirra.
Við landsbyggðarfólk vissum þá
ekki hvað hóteigisting var, það var
bara labbað inn til frænda eða
kunningja, jafnvel án þess að gera
boð á undan sér. Það hefur margur
bitinn og sopinn verið þeginn á
þeirra heimili, sem nú hefur staðið
í 60 ár, og það var aldrei um neitt
msl að ræða, Sesselja var snemma
vönd á bitaval og lagði mikið upp
úr hollustuháttum í mataræði. Böm
hennar hafa borið þess merki með
sinni landskunnu snerpu. Þar í ligg-
ur kanske galdurinn sem hefur gef-
ið þeim svo langa lífdaga sem raun
ber vitni.
Margur sjórinn hefur samt á
þeim brotnað á þeirra löngu veg-
ferð. Sonamissirinn var þeim afar
þungbær og markaði spor sem
ávallt standa þó ekki séu orð um
þau höfð.
Ég horfí yfír liðinn tíma og minn-
ist sagnanna úr baðstofunni í Hól-
um. Ur öllum hópnum er Guðmund-
ur einn eftir.
Yfír leikvöll hans úr bemsku er
nú kominn harður steinn flugvallar,
og í fjallinu fyrir ofan bæinn hljóm-
ar nú flugvéladynur.
Silungurinn úr Lænunni er flú-
inn, og engin ber bláná í móunum
þar sem tæknin hefur haslað sér
völl.
Guðbrandur bóndi í Holum,
frændi hans les, nú á mæla vatns
og vinda og eftir þeim lestri pikka
svo vélar í Reykjavík. Ljósvakinn
flytur boðin til baka og skip og flug-
vélar nema kúnstarinnar reglur og
sigla Dýrafjörðinn eftir þeirri skip-
an. Þannig skráist sagan á ýmsan
máta.
Tinnudökku augu litla drengsins
sem ljúf móðir og stoltur faðir
horfðu í fyrir svo ærið löngu, hafa
nú aðeins skipt um lit, en blóðið í
æðunum er það sama, fjörfiskamir
sem sveifluðu sér með knáum hreyf-
ingum unga mannsins hafa dregið
sig í hlé, en reisn er ennþá yfír
andanum sem að vísu hefur á stund-
um mátt halda sér í skefjum þegar
stakkur vemleikans reyndist þröng-
ur.
Guðmundur kvaddi bróður sinn
Jón með ljóði, síðasta erindið er
svona:
Bróðir þinn bíður á sandi,
brotna öldur við hleina.
Liggur um sundin frá landi,
leiðin seinasta — eina.
Meðan enn brotna öldur við
hleina, vona ég að biðin hjá þeim
hjónum, Guðmundi og Sesselju,
verði þeim bærileg og ég tek undir
bænimar hennar ömmu minnar sem
hún sendi svo oft á vængjum trúar
sinnar, frá Gemlufalli og suður,
þangað sem hinn hópurinn hennar
var.
Jónína Jónsdóttir
RÝMINGARSAIA
15-50% AFSLÁTTUR Ítwi \ISVIRKINN HF.
...... ÁRMÚLA 21 SÍMAR 686455 — €85966
LYNGHÁLSI 3 SÍMAR 673415 — 673416