Morgunblaðið - 07.02.1989, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 07.02.1989, Blaðsíða 25
24 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 1989 llllii MORGUNIII-AÐIÐ ÞRIÐJUDÁGUR 7. FEBRÚAR 1989 25 fltargi Útgefandi miÞlftfrtfc Árvakur, Reykjavík Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason. Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen. Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, - Ágúst IngiJónsson. Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 800 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 70 kr. eintakið. Yfirlýsing Steingríms Hermannssonar Iræðu þeirri, sém Steingrímur Hermannsson, forsætisráð- herra, flutti á Alþingi í gær um efnahagsmál, komu eftirfarandi staðreyndir fram um stöðu sjávar- útvegs: eigið fé þessarar undir- stöðuatvinnugreinar þjóðarinnar rýmaði um helming á sl. ári, minnkaðí úr 26 milljörðum í 13 milljarða. Rekstrarstaða bátaflot- ans er neikvæð um 14%, minni togara um 1,5% og frystitogara um 0,5%. Rekstrarstaða frysting- ar er neikvæð um 2,5% en salt- fiskvinnslu jákvæð um 4,5%. Þetta mat Þjóðhagsstofnunar byggir á 6% ávöxtun stofnfjár en forsætis- ráðherra upplýsti, að fjármagns- kostnaður væri töluvert hærri eða um 12-14% að meðaltali. Staða atvinnugreinarinnar er því mun verri en þessar tölur gefa til kynna. Um þriðjungur allra fyrir- tækja í sjávarútvegi uppfyllir ekki þau skilyrði, sem Atvinnutrygg- ingasjóður setur til þess að fyrir- tæki fái skuldbreytingalán hjá sjóðnum. Hver eru viðbrögð ríkisstjómar- innar við þessum alvarlega vanda höfuðatvinnugreinar þjóðarinnar? Gengi krónunnar verður lækkað um 2,5% nú þegar og er það önn- ur gengisbreytingin á rúmum mánuði. Þá hefur Seðlabankinn heimild til að lækka gengið til viðbótar um 2,25%. Þetta dugar ekki til. Hugmyndir um hlutaú'ár- sjóð, sem kaupi hlutabréf í sjávar- útvegsfyrirtækjum kunna að vera góðra gjalda verðar en þær skipta engum sköpum. Sú meginstefna, sem hugmyndir um úreldingarsjóð fiskiskipa byggir á, þ.e. að sjóður- inn stuðli að fækkun fískiskipa er rétt, þegar til lengri tíma er litið, en leysir ekki aðkallandi vanda sjávarútvegsfyrirtækja nú. Hins vegar er ástæða til að fagna því, að ríkisstjómin gerir með þessu tilraun til að líta fram á veg og þá ekki síður að draga eitthvað úr kvótakerfí, sem er harla um- deilanlegt, svo að ekki sé meira sagt. Ríkisstjómin stefnir að því að lækka raunvexti og hyggst ríða á vaðið með því, að vextir af verð- tryggðum ríkisskuldabréfum verði ekki hærri en 5% og raunvextir af öðrum íjárskuldbindingum lagi sig að því. Vandi ríkisstjómarinn- ar er hins vegar sá, að hún hefur ekki sýnt fram á, að hún hafí bolmagn til þesS að ná þessum markmiðum fram. Hver kaupir spariskírteini ríkissjóðs með 6% vöxtum umfram verðtryggingu? Þau hafa gengið kaupum og söl- um með afföllum undanfamar vik- ur til þess að ná fram hærri ávöxt- un. Margt þarf að breytast í þjóð- félaginu áður en unnt er að stjóma vöxtunum til lækkunar með þessu móti, m.a. verðbólgan. Hún minnkar ekki með því að gera peninga ódýrari en nú er. Það gerist ekki með handafli. Með ein- um eða öðmm hætti ráðast vextir af framboði og eftirspum og ekk- ert lát hefur verið á eftirspum- inni. Bersýnilega er stefnt að því með loðnu orðalagi í yfírlýsingu forsætisráðherra, að Seðlabank- inn taki á ný upp miðstýringu vaxta. Það á alveg eftir að koma í ljós, hvort það er yfírleitt fram- kvæmanlegt. Yfírgnæfandi líkur em á, að svo sé ekki. Og hvaða vit er í því, að við, einir þjóða á Vesturlöndum, tökum upp mið- stýringu vaxta á ný? Ríkisstjómin segist ætla að skera útgjöld ríkissjóðs niður um 2,5 milljarða á þessu ári og skila 600 milljóna króna afgangi. Á síðasta ári áttu fjárlög að verða hallalaus en niðurstaðan varð halli, sem nam 7, 2 milljörðum króna! Um þetta fyrirheit má segja, að hér verða verkin að tala. Hins vegar er alveg víst, að ríkis- stjómin mun ná því takmarki að hækka skatta á landslýð um 5 milljarða króna á þessu ári, ef ekki meir !! Forsætisráðherra sagði, að verðbólgan miðað við ár hefði síðustu 4 mánuði numið 9,5%. Þetta er auðvitað tóm blekking. Verðhækkunarstíflan hefur verið að byggjast upp á þessu tímabili og springur fyrr eða síðar. Við höfum margvíslega reynslu fyrir því og víti til vamaðar. Verðstöðv- un er gervilausn, enda. tekur ríkið sjálft ávallt fyrstu steinana úr stíflunni. í yfírlýsingu Steingríms Her- mannssonar á Aiþingi í gær em hins vegar nokkrir jákvæðir þætt- ir. Það er áreiðanlega skynsam- legt, að taka upp þá reglu, að vextir verðtryggðra lána verði óbreytanlegir á lánstímanum. Skuldarar vita þá að hveiju þeir ganga. í annan stað ber að fagna þeirri yfírlýsingu forsætisráð- herra, að heimildir fyrirtækja til að taka erlend lán á eigin ábyrgð verði rýmkaðar. Sú ráðstöfun mun áreiðanlega auðvelda rekstur vel rekinna fyrirtækja. Þá er ánægju- legt, að ríkisstjómin hyggst taka skattamál fyrirtækja til skoðunar í ljósi samkeppnisstöðu atvinnu- lífsins. Loks kemur það ánægju- lega á óvart, að þessi ríkisstjóm stefnir að því að eyða skattalegu óhagræði hlutaljáreignar. Þótt þannig séu vissir þættir í yfírlýsingu Steingríms Hermanns- sonar, sem telja verður jákvæða er það því miður staðreynd, að þær efnahagsráðstafanir sem ríkisstjóm hans hefur undirbúið að undanfömu, duga engan veg- inn til að koma sjávarútveginum á réttan kjöl. Þess vegna munu ekki margar vikur líða, þar til ríkisstjómin þarf að snúa sér að lausn efnahagsvandans á nýjan leik. Yfírlýsing ríkisstjómarimiar í efiiahagsmálum: Mikilvægast að vinna sig hægt en örugglegíi úr erfiðleikunum - sagði Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra í sameinuðu þingi í gær ÞEGAR ríkisstjómin tók við 28. sept- ember st. voru ákveðnar fyrstu að- gerðir sem var ætlað að skapa út- flutningsgreinum þolanlegan rekstur, en um leið svigrúm í 4—5 mánuði til: — að afgreiða hallalaus fjárlög — að draga úr verðbólgu, — að lækka vexti, — að lagfæra raungengi íslensku krónunnar — að kanna vandlega stöðu atvinnu- veganna, — að lagfæra skuldastöðu þeirra, — að undirbúa varanlegri aðgerðir í atvinnu- og efnahagsmálum. Þeim tíma sem til þessa var ætlað- ur lýkur í þessum mánuði. Því þykir ríkisstjóminni rétt að gera Alþingi grein fyrir þvf starfí, sem hefur verið unnið og þeim efnahagsaðgerðum, sem hún ráðgerir. Fjárlög Fjárlög vom afgreidd eins og að var stefnt. Nýsamþykkt fjárlög fela í sér rúm- lega 600 milljón kr. tekjuafgang á ríkissjóði. TiL að ná þessum afgangi var nauðsynlegt að auka skattheimtu ríkisins og skera verulega niður út- gjöld. Niðurskurður útgjalda á milli áranna 1988 og 1989 er áætlaður um 2’/2 milljarðar króna á verðlagi síðasta árs. Er það einn mesti niður- skurður sem ráðgerður hefur verið á einu ári í langan tíma. Heildarútgjöld ríkissjóðs lækka úr 28,6 af hundraði af landsframleiðslu 1988 í 27,7 af hundraði, en án vaxtagjalda fara út- gjöld ríkissjóðs úr 25,9 af hundraði af landsframleiðslu í 25 af hundraði. Áætlað er að aukning skatttekna verði um 5 milljarðar króna á verð- lagi síðasta árs. Skatttekjur aukast úr 24,3 af hundraði af landsfram- leiðslu ! 26,5 af hundraði, en að meðtöldum vaxtatekjum og arði auk- ast heildartekjur úr 25,7 af hundraði í 27,9 af hundraði af landsfram- leiðslu. Verðbólga Á þeim fíögurra mánaða tíma sem ríkisstjómin hefur setið og þrátt fyr- ir þær aðgerðir sem óhjákvæmilegt var að grípa til til þess að tryggja hallalausa afgreiðslu fjárlaga hefur verðbólga undanfama 4 mánuði verið um 9,5 af hundraði á ársgrundvelli. Er það lægsta verðbólga sem við ís- lendingar höfum kynnst síðan árið 1971. Er engum vafa undirorpið að þessu tiltölulega litla verðbólga hefur verið bæði atvinnufyrirtækjum og einstaklingum mikilvæg. Raunvextir Á þessu tímabili hafa raunvextir lækkað úr 9,5 af hundraði á verð- tryggðum skuldabréfum í 7,75 af hundraði. Nafnvextir hafa sömuleiðis lækkað úr um það bil 33 til 34 af hundraði í 15 til 16 af hundraði. Þetta hefur reynst fíölmörgum fyrir- tælq'um og einstaklingum ákaflega mikilvægt. Em mörg dæmi þess að greiðslubyrði vaxta hafi lækkað um helming og jafnvel meira. Því miður hafa hins vegar ekki lántakendur all- ir notið þessarar lækkunar á vöxtum. Rekstur margra fyrirtælqa, einkum í iðnaði, er enn fjármagnaður með sölu verðbréfa sem keypt eru með miklum afföllum. Mun 18 af hundr- aði raunávöxtun algeng í þeim við- skiptum. Að sjálfsögðu þolir enginn atvinnurekstur slíkt. Frá þvi að raungengi íslensku krónunnar var hæst í upphafí ársins 1988 hefur það Íækkað mjög og þá ekki síst fyrir aðgerðir þessarar ríkis- stjórar. Á einu ári hefur raungengi lækkað um nálægt 15 af hundraði á mælikvarða launa og 10 af hundraði á mælikvarða verðlags. Er það nú aðeins tveimur af hundraði hærra en meðaltal frá 1980. Verðlækkun á sjávarafurðum erlendis, einkum í Bandaríkjunum, hefur hins vegar valdið útflutningsfyrirtækjum erfið- leikum. Staða útflutning'sgreina Staða útflutningsgreinanna, eink- um sjávarútvegsins, hefur verið könnuð ítarlegar en líklega nokkru sinni fyrr. Liggja fyrir frá Þjóðhags- stofnun, frá sérstökum endurskoð- endum í sjávarútvegi og frá Atvinnu- tryggingarsjóði afar miklar upplýs- ingar um stöðuna. Þessar upplýsingar hafa þegar að mestu verið kynntar fyrir þingflokkum og fulltrúum at- vinnuvega og launþega. Mun ég því aðeins fara nokkrum orðum um helstu niðurstöður. Á síðastliðnu ári er talið að eigið fé í sjávarútvegi hafí rýmað um það bil helming eða fallið úr um það bil 26 milljörðum í 13 milljarða króna. Rekstrarstaða í botnfískveiðum og vinnslu er að mati Þjóðhagsstofnunar nú neikvæð um 4 af hundraði. Rekstr- arstaða vinnslunnar er talin vera í núlli, þar af saltfískvinnslunnar já- kvæð um 4,5 af hundraði en frysting- ar neikvæð um 2,5 af hundraði. Rekstrarstaða veiðanna er hins vegar talin vera neikvæð um sjö af hundr- aði. Innan veiðanna er staðan hins vegar talin vera mjög misjöfn, bátar eru með 14 af hundraði neikvæða rekstrarstcðu, minni togarar með neikvæða rekstrarstöðu sem nemur 1,5 af hundraði, en frystitogarar með 0,5 af hundraði neikvæða rekstrar- stöðu. í þessu mati Þjóðhagsstofnun- ar er aðeins gert ráð fyrir 6 af hundr- aði ávöxtun stofnfjár. Athuganir benda hins vegar til þess að fjár- magnskostnaður sé töluvert hærri, eða um 12_ til 14 af hundraði að meðaltali. Umhugsunarvert er að staða sjáv- arútvegsins skuli vera svo erfið þrátt fyrir afar góð aflaár frá 1985 til 1987. Aflaverðmæti varð þá um 12 af hundraði meira en meðaltal ára- tugarins, og þrátt fyrir að gengi hinn- ar íslensku krónu hafí á einu ári ver- ið fellt um yfir 26 af hundraði. Skýringamar eru margar. Verðfall á erlendum mörkuðum hefur að sjálf- sögðu valdið búsifíum. Gffurleg fjár- festing, einkum í nýjum skipum og endurbótum á eldri skipum á fyrr- nefndum aflaárum frá 1985-’88 á tvímælalaust þátt f þeim erfiðleikum sem nú blasa við. Fjárfesting í físki- skipum hátt í þrefaldaðist á þessum árum. Á skömmum tíma var frysti- og vinnslutogurum fjölgað úr þrem f tuttugu. Við þetta jókst vinnsla á físki á sjó mjög. Á sl. ári voru yfir 70 þús. lestir af slægðum físki unnin í frystitogurum án þess að fylgdu nauðsynlegar breytingar á vinnslu í landi. Þessu til viðbótar varð útflutn- ingur á ferskum físki í gámum rúm- lega 47.000 tonn og flutt voru út með fískiskipum tæplega 39 þús. lest- ir. Skuldastaða Augljóst er jafnframt að skulda- staða sjávarútvegsins er allskostar óviðunandi og í mörgum tilfellum óviðráðanleg. Skammtímaskuldir eru alltof miklar. Veltufjárstuðull, það er hlutfall lausafjár og skammtíma- skulda, er að meðaltali aðeins rúm- lega hálfur. Lengri lán eru til alltof stutts tfma, í mörgum tilfellum aðeins til tveggja eða þriggja ára, einkum í bankakerfinu. Af þessari stuttu lýsingu og þeim miklu upplýsingum sem liggja fyrir má ljóst vera að þær miklu gengis- fellingar sem orðið hafa á einu ári hafa komið stórum hluta sjávarút- vegsins að litlum notum og aðeins f skaraman tíma. Það hefur dregið mjög úr áhrifum þeirra, að þeim hafa ekki fylgt nauðsynlegar aðgerðir, meðal annars í fjármálum atvinnu- veganna. Þótt við stjómarmyndun hafí ekki verið ljóst að fjárhagsstaða atvinnu- veganna væri eins erfíð og undan- gengin athugun, sem ég hef nú stutt- lega lýst, hefur leitt í ljós, taldi ríkis- stjómin nauðsynlegt að hefja þegar með fyrstu aðgerðum víðtækar skuld- breytingar í þágu útflutningsgrein- anna. I því skyni var Atvinnutrygg- ingarsjóður útflutningsgreina settur á fót. Mikilvægi þessara skuldbreyt- inga hefur sannast svo ekki verður um villst. Til sjóðsins hafa sótt um lán um 190 fyrirtæki. Margar þessara um- sókna eru hins vegar þannig úr garði gerðar að ekki er unnt að afgreiða þær án ítarlegri upplýsinga frá við- komandi fyrirtækjum. Áttatíu um- sóknir hafa verð afgreiddar, 51 fyrir- tæki hefur fengið skuldbreytingu og þar af nokkur hagræðingarlán til við- bótar. Tuttugu og nfu fyrirtæki hafa fengið synjun. Synjanir em byggðar á þeirri niðurstöðu að viðkomandi fyrirtæki hafí ekki rekstrargrundvöll eftir skuldbreytingu og við eðlileg rekstarskilyrði þegar til lengri tíma er litið. Svo virðist sem þriðjungur fyrirtækja f sjávarútvegi fullnægi ekki slíkum kröfum. Fjöldi þessara fyrirtækja gæti því orðið á bilinu 60-70. Mörg þessara fyrirtækja eru mátt- arstoðir í viðkomandi byggðarlögum. Án þeirra mun meirihluti íbúanna verða atvinnulaus og fjárhagur byggðarlagsins hrynja. Ríkisstjómin hefur því óskað eftir því við Byggða- stofnun að hún ásamt viðkomandi viðskiptabanka og fjárfestingasjóð- um athugi vandlega hvað gera má til þess að koma í veg fyrir slíkt hmn. Um það mun ég ræða nánar síðar. Atvinnutryggingarsjóður hefur að sjálfsögðu einnig sinnt skuldbreyting- um á sviði útflutningsiðnaðar. Hafa 6 iðnfyrirtæki þegar fengið skuld- breytingu en 4 verið hafnað, flestum í ullariðnaði. Vegna þeirra efasemda sem fram komu um ríkisábyrgð á skuldbinding- um Atvinnutryggingarsjóðs munu verða lagðar fram hér á Alþingi tillög- ur til breytinga á því fmmvarpi sem fyrir liggur um staðfestingu á bráða- birgðalögum sem taka af allan vafa í þessu efni. Verður sjóðurinn þá óumdeilanlega með samskonar ríkisábyrð og aðrir fjárfestingalána- sjóðir sem á vegum ríkisins starfa. Landbúnaður Ríkisstjómin hefur og þegar gert ýmsar ráðstafanir til styrktar land- búnaðinum og einstökum greinum hans. Með efnahagsráðstöfunum ríkisstjómarinnar í lok september vom niðurgreiðslur á búvömm vem- lega auknar, sem hefur leitt til þess að verð helstu búvömtegunda hefur haldist óbreytt eða mjög lítið hækkað síðan sl. sumar. Hagstætt verðlag á búvömm er afar mikilvægt atriði fyr- ir neytendur jafnt sem bændur og styrkir stöðu innlendrar framleiðslu í samkeppni við innflutning. Af einstökum aðgerðum á sviði landbúnaðarins má nefna: - Endurgreiðsla söluskatts til fiskeld- is og loðdýraræktar, 30 millj. kr. á árinu 1988 og 70 millj. kr. á árinu 1989. - Lög um tryggingasjóð fískeldislána vom sett f janúar og er nú unnið að stofnun sjóðsins og setningu reglugerðar um hann. - Sérstakar aðgerðir sem þegar hafa verið kynntar til frekari stuðnings loðdýraræktinni, sem m.a. lækkar tilkostnað við framleiðslu skinna og taka eiga á lausaskuldum bænda. Nýjar eihahagsaðgerðir Þá kem ég að þeim efnahagsað- gerðum sem ríkisstjómin hefur nú ákveðið. Raungengi Eins og ég hef áður rakið hefur raungengi krónunnar lækkað vem- lega á undanfömum mánuðum. Auk bess hefur gengi dollarans hækkað jm u.þ.b. 4. af hundraði frá áramót- im sem er nokkur bót fyrir ýmis fyrirtæki sem verst era stödd. Þó er raungengi krónunnar enn hærra en 3vo að samkeppnisstaða útflutnings- atvinnuvega og samkeppnisiðnaðar sé viðunandi. Rekstrarvandi þessara greina stafar þó ekki síður af ýmsum djúp- stæðum skipulagsvandamálum en af því að almenn rekstrarskilyrði séu erfíð. Á vegum fyrirtækjanna sjalfra og stjómvalda er nú unnið að lausn þessa skipulagsvanda bæði fjárhags- lega og tæknilega. Þær umbætur og þær fjölþættu aðgerðir sem ríkis- stjómin hefur ákveðið í verðlagsmál- um, peningamálum, ríkisQármálum og á sviði útflutnings- og samkeppn- isgreinanna sjálfra og sem ég mun lýsa munu draga úr þörf fyrir gengis- lækkun. Auk þess sýnir reynslan að gengisbreyting sem raskar þeim stöð- ugleika sem náðst hefur í verðlags- málum á síðustu mánuðum gæti reynst atvinnuvegunum hæpin hjálp. Þá hefði umtalsverð gengislækkun tvímælalaust óheppileg verðhækkun- aráhrif á umþóttunartíma í verðlags- málum í kjölfar verðstöðvunar. Engu að síður er talið óhjákvæmi- legt að lagfæra gengið lítillega og bæta þannig rekstrarstöðu fyrirtækja í útflutnings- og samkeppnisgreinum og draga úr viðskiptahalla þjóðarbús- ins. Jafnframt verður þar með eytt óvissu í gengismálum. Þá telur rfkis- stjómin einnig nauðsynlegt vegna áframhaldandi óstöðugleika á erlend- um gjaldeyrismörkuðum að auka nokkuð svigrúm Seðlabankans til þess að jafna út slíkar sveiflur. Slíkt fyrirkomulag er nú í gildi í öllum löndum Vestur-Evrópu þar á meðal á Norðurlöndunum og í því felst í sjálfu sér ekkert afturhvarf frá al- mennum stöðugleika í gengismálum. í ljósi þessa hefur ríkisstjómin samþykkt að Seðlabankanum verði heimilað að lækka gengið um 2V2 af hundraði nú þegar og jafnframt verði staðfest heimild til bankans til þess að ákveða daglegt gengi íslensku krónunnar innan marka sem em 2,25 af hundraði til lækkunar eða hækkun- ar frá hinu ákveðna meðalgengi. Verðlagfsmál Á meðan að því er unnið að ná atvinnuvegunum úr þeim erfíðleikum sem við blasa telur ríkisstjómin óhjá- kvæmilegt að tryggja nokkra um- þóttun í verðlagsmálum. Það mun gert með tímabundnu ströngu verð- lagseftirliti í kjölfar verðstöðvunar. Fyrirætlun ríkisstjómarinnar verður best lýst með þeirri samþykkt sem hún hefur gert um verðlagsmál: „Ríkisstjómin samþykkir að við lok verðstöðvunar, sem í gildi hefur verið frá því í lok ágúst á síðasta ári og lýkur 28. febrúar nk., taki við sex mánaða umþóttunartímabil í verð- lagsmálum með sérstöku aðhaldi að verðhækkunum. Ríkisstjómin felur Verðlagsráði og Verðlagsstofnun að framkvæma þessa ákvörðun og legg- ur í því sambandi áherslu á eftirfar- andi atriði: — Ríkisstjómin telur nauðsynlegt að náið verði fylgst með verðlags- þróun í einstökum greinum eftir að verðstöðvun lýkur. í því skyni verði fyrirtækjum skylt að til- kynna verðhækkanir og ástæður fyrir þeim til verðlagsyfirvalda þegar eftir er leitað. Komi í ljós að verðhækkanir verði umfram það sem brýn kostnaðartilefni og afkoma fyrirtælqanna gefa tilefni til skulu verðlagsyfírvöld beita tímabundið ýtmstu ákvæðum verðlagslaga eftir því sem efni standa til. Til þess að tryggja ör- ugg skil á upplýsingum til verð- lagsstofnunar mun ríkisstjómin leggja fram á Alþingi fmmvarp til breytinga á 49. gr. verðlagslaga um viðurlög við vanrækslu á til- kynningaskyldu. — Ríkisstjómin felur Verðlagsstofn- un að fylgjast sérstaklega með verðákvörðunum einokunar- og markaðsráðandi fyrirtælq'a, sbr. ákvæði verðlagslaga um slík fyrir- tæki, hvort sem um er að ræða einkafyrirtæki eða opinber þjón- ustufyrirtæki. Þetta á einnig við um verðákvarðanir sem teknar em af samtökum starfsgreina en þau hafa að öðm jöfnu meiri mögu- leika en fyrirtæki í samkeppnis- greinum til að snögghækka verð í kjölfar verðstöðvunar. — Ríkisstjómin hefur ákveðið að leggja til tímabundna breytingu á verðlagslögum þannig að á um- þóttunartfmanum verði hækkun á orkuverði háð samþykki verðlags- yfírvalda. — Ríkisstjómin felur Verðlagsstofn- un að sinna verðkönnunum af ár- vekni og kynna niðurstöður þeirra rækilega. Jafnframt er nauðsyn- legt að halda áfram samanburðar- könnunum á verðlagi hér á landi og í nágrannalöndum. Ríkisstjóm- in mun styðja sérstakt átak á þessu sviði. — Loks leggur ríkisstjómin það fyrir Verðlagsstofnun að hún taki upp samstarf við verkalýðs- og neyt- endafélög um aðhald að verðlagi. Þetta er mikilvægt vegna þess að opinbert verðlagseftirlit hversu gott sem það er getur aldrei kom- ið í staðinn fyrir árvekni neyt- enda." Vaxta- og peningamál Ég hygg að ekki verði um það deilt að hinn íslenski peningamarkað- ur hefur farið mjög úr skorðum og reynst atvinnulífinu og einstaklingum þungur í skauti. Þótt vemlegur árangur hafí náðst f lækkun vaxta og fjármagnskostnaðar er frekari lækkun nauðsynleg. Því hefur ríkis- stjómin gert eftirgreinda samþykkt á sviði peninga- og vaxtamála. „Ríkisstjómin hefur mótað stefnu í peninga- og vaxtamálum sem hefur að meginmarkmiði að koma á lægri raunvöxtum en stuðla jafnframt að betra jafnvægi á lánamarkaði með ýmsum umbótum í peninga- og vaxtamálum. Helstu markmiðin em: — Með samræmdu átaki verði unnið að því að lækka raunvexti þannig að vextir af verðtiyggðum ríkis- skuldabréfum verði ekki hærri en 5% og raunvextir af öðmm fjár- skuldbindingum lagi sig að því. — Vaxtamunur hjá bönkum og spari- sjóðum og öðmm lánastofnunum minnki frá því sem nú er. — Starfsskilyrði fjármálastofnana verði samræmd með breytingum á reglum um bindi- og lausafjár- skyldu og hvað varðar heimildir til tímabundinnar íhlutunar um ávöxtunarkjör. — Skipulag bankakerfísins verði bætt og samkeppni aukin á lána- markaði." Til þess að ná fram þessum mark- miðum hefur ríkisstjómin ákveðið fjölþættar ráðstafanir sem ég mun nú lýsa. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að fela Seðlabankanum að stuðla að þvf að vextir á lánamarkaðnum lagi sig að vöxtum á ríkisskuldabréfum að teknu tilliti til áhættu og annarra atriða sem máli skipta. Ríkisstjómin hefur veitt Seðlabankanum heimild til þess að beita ákvæðum 9. gr. Seðlabankalag- anna ef þörf krefur til þess að mark- miðum ríkisstjómarinnar í peninga- og vaxtamálum verði náð. Ríkissjóður mun neyta stöðu sinnar Steingrímur Hermannsson for- sætisráðherra flytur ræðu sína í sameinuðu þingi í gær. sem langstærsti lántakandi á innlend- um fjármagnsmarkaði til þess að ná með samningum fram hóflegum raunvöxtum á ríkisskuldabréfum, m.a. þeim sem lífeyrissjóðir kaupa af ríkissjóði og byggingarsjóðum ríkisins, jafnframt því sem dregið verður úr lánsfjárþörf ríkissjóðs með ýtrasta aðhaldi að ríkisútgjöldum. Seðlabanka íslands verður í sam- ráði við viðskiptaráðuneytið falið að veita nafnvöxtum lánastofnana sér- stakt aðhald á umþóttunartímabili f kjölfar verðstöðvunar þannig að sam- ræmi verði milli raunávöxtunar verð- tryggðra og óverðtryggðra lánssamn- inga. Seðlabankanum verður jafn- framt falið að beita sér fyrir endur- skoðun á ávöxtunarkjömm viðskipta- skuldabréfa og viðskiptavíxla og á skiptikjarareikningum í innlánsstofn- unum og einnig að fylgjast náið með þróun vaxtamunar inn- og útlána og beita ákvæðum f Seðlabankalögum til að innlánsstofnanir leggi fram áætlanir um þróun vaxtamunar sam- hliða tilkynningum um vaxtaákvarð- anir. Nefnd á vegum viðskiptaráðu- neytisins sem vinnur að athugun á þróun vaxtamunar í bankakerfinu er falið að móta tillögur um minnkun vaxtamunar. Til að tryggja að markmið hehnar nái fram að ganga hefur ríkisstjómin undirbúið og mun leggja fyrir Alþingi á næstu dögum ýmis frumvörp til breytinga á lögum. Ríkisstjómin mun leggja fram frumvarp til breytinga á lögum um Seðlabanka íslands þar sem verður kveðið skarpar á um heimildir bank- ans til að binda vaxtaákvarðanir inn- lánsstofnana takmörkunum. Ríkis- stjómin mun beita sér fyrir því að í lögum um verðbréfafyrirtæki og eignarleigustarfsemi verði hliðstæð ákvæði þannig að allir aðilar á fjár- magnsmarkaði sitji við sama borð f þessu efni. Þá verður laust fé innláns- stofnana skilgreint með markvissari hætti en verið hefur og kveðið á um að stærstur hluti viðurlaga sem Seðlabankinn innheimtir af innláns- stofnunum renni í ríkissjóð. Jafn- framt verður reglugerð um bindi- og lausaljárskyldu breytt þannig að mið- að verði við ráðstöfunarfé innláns- stofnana en ekki innlán eins og nú er. Breyttar reglur um bindi- og lausafjárskyldu munu jafna starfs- skilyrrðí innlánsstofnana og koma bönkum sem þjóna útflutningsgrein- um til góða. Þær em jafnframt for- senda þess að unnt verði að beita bindiskyldu eða hliðstæðum kvöðum á aðrar fjármálastofnanir en banka og sparisjóði til þess að jafnræðis sé gætt. Ríkisstjómin mun leggja til breyt- ingar á lögum um viðskiptabanka og sparisjóði sem skilgreina nánar og auka verksvið bankaráða meðal ann- ars hvað varðar vaxtaákvarðanir, gjaldskrár, skuldabréfaútgáfu og við- skiptahætti jafnframt því sem þær munu girða fyrir hagsmunaárekstra. Ríkisstjómin mun flytja frumvarp um breytingu á vaxtalögum til þess að koma í veg fyrir ósanngjama vaxtatöku og misneytingu á aðstöðu í lánsviðskiptum. Þá verður lagt til að í lögunum verði kveðið á um að vaxtakjör fjárfestingarlánasjóða verði áfram háð staðfestingu ríkis- stjómarinnar. Ríkisstjómin mun beita sér fyrir því að fyrirliggjandi frumvörp um verðbréfafyrirtæki og verðbréfasjóði og um eignarleigufyrirtæki verði að lögum sem fyrst. Ríkisstjómin mun á næstunni kynna ákveðnar tillögur um sammna lánastofnana hér á landi og áætlun um aðlögun íslenska lánamarkaðar- ins að breyttum aðstæðum í um- heiminum. 1 þessu felst m.a. að íslensku atvinnulífí verði tryggð sam- bærileg aðstaða á fjármagnsmarkaði og er í helstu viðskiptalöndum. Mark- miðið er að stuðla að lækkun fjár- magnskostnaðar fjölskyldna og fyrir- tækja með aukinni samkeppni og hagræðingu í bankakerfinu og nánari tengslum innlends lánamarkaðar við fjármagnsmarkaði f nágrannalöndun- um. Heimildir íslenskra fyrirtækja til þess að taka lán erlendis með ríkis- ábyrgð eða ábyrgð banka eða sjóða í eigu ríkisins verða takmarkaðar en hins vegar verða heimildir fyrirtælq'a til að taka erlend lán á eigin ábyrgð rýmkaðar. Á næstu missemm verði reglur um fjármagnshreyfíngar og viðskipti með fjármálaþjónustu milli íslands og annarra landa mótaðar á gmndvelli tillagna ráðherranefndar Norðurlanda um Efnahagsáætlun Norðurlanda 1989—1992. Ríkis- stjómin leggur áherslu á að búa íslenska bankakerfíð undir breytingar sem munu fylgja sameinuðum fjár- magnsmarkaði Evrópu m.a. með því að auka hagkvæmni þess þannig að það geti staðist samkeppni við er- lenda banka, hvað varðar vaxtamun tryggingar o.fl. f framhaldi af því verður m.a. kannað hvort heimila megi viðurkenndum erlendum bönk- um starfsemi hér á landi. Þá mun ríkisstjómin flytja frum- varp til breytinga á verðtryggingar- kafla laga nr. 13/1979 um stjóm efnahagsmála o.fl. þannig að þar komi inn ákvæði sem heimili Seðla- bankanum með samþykki viðskipta- ráðuneytis að setja reglur um lág- markstíma verðtryggðra fjárskuld- bindinga og að vextir verðtryggðra lána skuli vera óbreytanlegir á láns- tímanum. Ríkisstjómin mun fela Seðlabankanum að lengja lágmarks- tíma verðtryggðra fjárskuldbindinga og að vextir verðtryggðra lána skuli vera óbreytanlegir á lánstfmanum. Ríkisstjómin mun fela Seðlabankan- um að lengja lágmarkstíma verð- tryggðra flárskuldbindinga eftir því sem verðbólga hjaðnar. I samræmi við málefnasamning rfkisstjómarinn- ar ætlar ríkisstjómin sér að koma í veg fyrir vfxlhækkanir verðlags og lánskjara þegar jafnvægi í efnahags- málum er náð. Seðlabankinn mun óhjákvæmilega gegna lykilhlutverki í framkvæmd stefnu ríkisstjómarinnar í peninga- og vaxtamálum. Mun ríkisstjómin fela honum að vinna að framgangi þeirrar stefnu sem mörkuð hefur ver- ið með fyrrgreindum ákvörðunum. Ríkissjóður Til að tryggja að markmið flárlaga nái fram að ganga hyggst ríkisstjóm- in fylgja markvissri aðhaldssteftiu á sviði útgjalda ríkisins. í því sambandi verður unnið að eftirfarandi: — Gert verður markvisst átak til að halda útgjöldum ráðuneyta, stofn- ana og ríkisfyrirtælq'a innan ramma fjárlaga. — Eftirlit með launakostnaði verður hert, en alls er stefnt að um 4% niðurskurði launaútgjalda. — Mótaðar verða reglur sem tryggi fyrirhugaðan niðurskurð ferða- kostnaðar, risna og sérfræðiþjón- usta. — Greiðsluáætlanir verða nákvæm- ari en hingað til og komið verður á mánaðarlegum fundum fjár- málaráðuneytis og fjármálastjóra ráðuneytanna til að tryggja fram- gang þeirra. Stefnt verður að því með gerð greiðsluáætlana að draga úr árstíðasveiflum í fjármál- um ríkissjóðs. — Haft mun verða vfðtækt samráð, m.a. við ríkisstarfsmenn og aðila með reynslu í atvinnulífínu, um leiðir til að spara í ríkisrekstrinum án þess að draga úr sjálfri velferð- arþjónustunni. Afram verður unnið að umbótum í skattamálum, sem miða að því að breikka skattstofna, en lækka á móti jaðarskatta og auka réttlæti í skatta- málum án þess að auka heildarskatt- byrði, en gera skattkerfíð réttlátara og einfaldara og láta það stuðla mest að hagkvæmni og réttum ákvörðun- um í hagkerfínu. Á næstunni verður unnið að eftirgreindum málum: — Skattlagning fyrirtælq'a verður tekin til skoðunar bæði út frá al- mennum sjónarmiðum um skatta- umbætur og varðandi samkeppn- isstöðu íslensks atvinnulífs. — Skattlagning eigna- og fjár- magnstekna verður samræmd. Skattlagning eigna og eignatekna verður í því sambandi tekin til endurskoðunar, svo og skattaleg meðferð arðs og hlutafjáreignar. Stefnt verður að sem mestu sam- ræmi í skattalegri meðferð mis- munandi spamaðarforma og að eytt verði skattalegri meðferð mismunandi spamaðarforma og að eytt verði skattalegu óhagræði hlutafjáreignar. — Athugað verður hvort fjárfesting- arskattur gæti e.t.v. leyst af hólmi sérstakan skatt á skrifstofu- og verslunarhúsnæði og vömgjald á byggingavörar. — Sérstakt átak verður gert til að bæta skattinnheimtu og draga úr skattsvikum. — Innheimtukerfí söluskatts verður tekið til gagngerrar endurskoðun- ar. Sett verða skilyrði fyrir sölu- skattskyldri starfsemi. Samræmd- ar og bættar verða reglur fyrir innheimtumenn ríkissjóðs. Inn- heimtukerfið sjálft verður styrkt, bæði varðandi yfírstjóm og eftirlit og sjálfa innheimtuna. — Lög um gjaldþrot og greiðslu- stöðvanir verða endurskoðuð til að tryggja betur greiðslu á sölu- ’ skattskuldum. Gert er ráð fyrir þvf í fjáriögum að innlend lánsfjáröflun ríkissjóðs nemi 5,3 milljörðum króna, sem er 1,3 milljörðum króna umfram áætl- aða innlausn spariskírteina. Mikil- vægt er að greitt verði fyrir þessari fjáröflun með ýmsum hætti, ef hún á að takast samhliða því sem stefnt er að lækkun raunvaxta. í því skyni mun eftirfarandi verða gert: — Áhersla verður áfram lögð á sölu- herferð spariskírteina og reynt. verður að greiða fyrir henni með þvi að ná samkomulagi við banka og sparisjóði um spariskírteina- eign þeirra. — Settar verða hömlur við útgáfu bankabréfa með ríkisábyrgð. — Ríkissjóður mun gefa út nýja teg- und verðbréfa, sem verði sniðin að þörfum lífeyrissjóða. — Sala ríkisvíxla verður örvuð og þeir þróaðir áfram sem tæki til að fjármagna árstíðabundinn halla ríkissjóðs. Sjávarútvegur Eins og áður er rakið er staða sjáv- arútvegsins afar erfíð. Ríkisstjómin hefur því gripið til margþættra að- gerða honum til stuðnings og má þar sérstaklega nefna starfsemi Atvinnu- tryggingarsjóðs, og greiðslu sér- stakra verðbóta á freðfisk úr Verð- jöfnunarsjóði. Þessar aðgerðir hafa komið í veg fyrir rekstrarstöðvun í greininni og þær munu leiða til traustari greiðslustöðu og bættrar fjárhagsuppbyggingar margra fyrir- tækja í sjávarútvegi. Þrátt fyrir þetta og þrátt fyrir þær almennu aðgerðir í efnahagsmálum sem ég hef lýst em frekari sértækar aðgerðir í þágu sjáv- arútvegsins nauðsynlegar. Eins og komið hefur fram em fjöl- mörg af þeim fyrirtælqum sem ekki fá skuldbreytingu í Atvinnutrygging- arsjóði máttarstoðir atvinnu og bú- setu í viðkomandi byggðarlögum. Ef þau stöðvast mun af þvf leiða ómetan- legt tjón og gífurlegur kostnaður, ekki aðeins fyrir viðkomandi byggð- arlag og íbúa þess, heldur fyrir þjóð- arbúið allt. Ohjákvæmilegt er að grípa til róttækra aðgerða til að bæta eiginfjárstöðu slíkra fyrirtækja °g tryggja áframhaldandi rekstur í byggðarlaginu. I þessu sambandi er sérstaklega mikilvægur hlutafjársjóður sá er stjómarandstaðan gerði tillögu um og samþykktur hefur verið eftir aðra umræðu í neðri deild um frumvarp til laga um staðfestingu á bráða- birgðalögum um aðgerðir í efnahags- málum. Af stærð vandans er ljóst, að sjóður þessi þarf að hafa mikið fé til ráðstöfunar til ráðstöfunar til kaupa á hlutafé. Þess er vænst að viðskiptabankar og sjóðir sem hags- muna hafa að gæta, kaupi hlutdeild- arbréf í sjóði þessum. Einnig er æski- legt að Alþingi geti ráðstafað fjár- Sjá bls. 27.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.