Morgunblaðið - 04.06.1993, Blaðsíða 18
18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. JÚNÍ 1993
Sjötugur
Gunnar Dal
Mér er tjáð að vinur minn, Gunn-
ar Dal, sé að verða sjötugur 4. júní
í ár. Sá maður hefur lagt mikið af
mörkum til skáldskapar og heim-
spekisögu. Núna seinast hefur hann
auk annars sent frá sér 5 bæklinga
um heimsmyndir hinna ýmsu fræði-
greina. Lýsir hann þar þróunarferli
heimsmyndarinnar hjá manninum
frá því að hann fyrst bytjaði að
hugsa þangað til aðrar greinar
höfðu bæst við. Þetta er framhald
af bókinni „Heimsmynd okkar tíma“
sem hann gaf út fyrir tíu árum
(1983) og lýsti þróun heimsmyndar-
innar frá árinu 1965, en það ár
markaði viss tímamót. Því tala ég
fyrst um þetta, að þegar ég stund-
aði nám í guðfræði um 1965 var
hörgull á bókum sem sögðu okkur
frá heimsmyndum aldanna. Á þann
skort reyndi stundum í tímum í trú-
arbragðaheimspeki hjá séra Jóhanni
Hannessyni prófessor. Úr þessari
þörf hefur Gunnar bætt á þann ein-
falda hátt, sem honum einum virðist
mögulegt.
Þegar fóik á um sárt að binda,
hef ég tekið eftir, leitar það oft
huggunar i ljóðabók sem Gunnar
þýddi eftir kristið skáld að nafni
Kahlil Gibran. Þar er um að ræða
„Spámanninn", sem selst hefur í 30
þúsund eintökum og oft er vísað til
í minningargreinum við hlið versa
eftir séra Valdimar Briem.
Þetta á ekki að verða bókatai,
heldur nefni ég þetta til að benda
á spor sem Gunnar hefur skilið eft-
ir sig, og eins og Ágústínus kirkju-
faðir segir, eru sporin merki um
einhveija lifandi veru. Gunnar hefur
verið mér og mörgum öðrum, sem
sitjum á Café Hressó („Skálanum"
hinum eina og sanna) á morgnana
slík lifandi vera, sem hefur mótað
fótspor sín í sálir okkar. Hann er
platónisti fram í fingurgóma, hug-
hyggjumaður sem hefur þurft að
beijast við efnishyggjutrúarbrögð
liðinnar aldar, og oft hefur honum
sárnað þegar fulltrúar þeirra trúar-
bragða hafa beint að honum spjót-
um sínum. Ég hefi tekið eftir því
að margir hafa talið sér skylt að
ráðast á þennan fulltrúa hughyggj-
unnar, en hann hefur brugðið skjót-
Stretsbuxur
kr. 2.900
Mikift úrval af
allskonar buxum
Opib ó laugardögum
kl. 11-16
um brandi mót slíkum öflum.
Fyrstu bækur Gunnars Dal las
ég þegar systir mín keypti sér „Rödd
Indlands“ (1953) og „Þeir spáðu í
stjörnurnar" (1954). Þá strax tók
ég eftir einfaldleikanum í frásagn-
arstíl hans, sem allir leikmenn eiga
að geta skilið. En það er fyrst síð-
ustu 15 árin eða svo, sem ég hefi
notið daglegra samvista við mann-
inn um lengri eða skemmri tíma.
Mér eru minnisstæðar margar frá-
sagnir úr Indlandsför hans um 1950,
en þar lenti hann að sjálfsögðu í
merkilegum ævintýrum. Einu sinni
villtist hann inn í glæpahverfi í
Bombay, en það varð honum til lífs,
að bera á höfðinu einkennishúfu
lögreglustjórans í Bombay, sem af
einhvetju undarlegu tilefni hafði
lent á fornsölu í London, þar sem
íslendingurinn ungi fékk hana
ódýrt. - Auðvitað án þess að hafa
hugmynd um hverslags höfuðfat
þetta væri!
Gunnar Dal er kunnáttumaður í
ljóðagerð. Hann stendur föstum fót-
um í íslenskri skáldskaparhefð.
Hann er sálufélagi Davíðs Stefáns-
sonar, sem hann hyllti, að mér skilst
í nafnlausri grein í Morgunblaðinu
á sextugsafmæli skáldsins. Hann
forsmáir þó ekki önnur ljóðform, ef
honum þykir þau einhvers virði, svo
sem þýðingar hans á ljóðum Gibrans
og Tagores bera vott um. („Spámað-
urinn“ (10 útgáfur frá 1958) og
„Mannssonurinn" (2 útgáfur frá
1986) eftir Gibran, en „Móðir og
bam“ (1964) eftir Tagore.) Nýjasta
dæmið er í ljóðabók hans sjálfs:
„Hús Evrópu“ (1991). Gunnar hefur
flokkað ljóðagerð í nokkra flokka
eftir gæðum, formi og innihaldi. í
efsta flokknum trónir „Faðirvorið"
einsamalt. Það er best að segja hon-
um núna, að nýlega las ég lærða
þýska bók um upphaf endaríms.
Höfundurinn telur þar, að „Faðir-
vorið“ hafi upphaflega verið með
endarími, og leiðir hann til þess rök
frá Samveijum og úr Alexandríu-
kristni. Þessi rannsókn bendir á
endarímið sem þróað form í Jerúsal-
em á dögum Krists.
Gunnar Dal er kristinn maður,
en það jafngildir engan veginn því
að viðurkenna danska, norska eða
sænska guðfræði (en þær hafa
mótað kennimenn þjóðkirkjunnar á
þessari öld). Nei, trú hans er trú
heimspekings, sem mótaður er af
kynnum við þijá menningarheima:
grískan, vestur-evrópskan og forn-
indverskan, einkum búddískan. Þess
vegna talar hann um „öxulöldina":
tímann sem ól Pýþagóras, Platón,
Búdda, Lao Tse og Jesaja. Hann
heldur því meira að segja fram, að
það geti ekki verið tilviljun, að nöfn
Pýþagórasar, Búddas og Lao Tses
merkja öll „hinn uppljómaði". Það
segir hann að minnsta kosti. Honum
lýst ekkert á ýmsan misskilning
Vestur-Evrópumanna á búddisma,
sem grundvallast á slæmri franskri
•• v
þýðingu í upphafi nítjándu aldar,
en Schopenhauer las þessa þýðingu,
og bjó sér til túlkun á „Nirvana",
sem á sér enga stoð í veruleikanum,
en hefur engu að síður riðið húsum
í háskólum Vesturlanda síðan og
farið inn í menntaskólabækur að
auki. Kristindómur Gunnars birtist
m.a. í jólaljóði hans, sem Jón Ás- |
geirsson samdi kórlag við, sem mig *
minnir að hafi verið flutt í alþjóð-
legri jóladagskrá fyrir nokkrum |
árum. Ljóð þetta, „Á jólanótt", birt- I
ist fyrst í bókinni „Kastið ekki stein-
um“ (1977). Önnur ljóð um kristna
trú eru m.a. „Trú mín“ („Öld fífls-
ins“, 1981) og „í Péturskirkju"
(„Land minna mæðra", 1988).
Sjálfur á ég Gunnari Dal að þakka
ábendingar hans um guðshugtakið
„ís“, sem ég að vísu gleypti ekki
við svo auðveldlega, fyrr en ég eftir
nokkur ár hafði komist á snoðir um
ýmis atriði, sem studdu orð hans.
Greinar mínar birtust síðan í Morg-
unblaðinu árið 1987 og síðar í Al-
þýðublaðinu og Tímanum. Ég hefi
safnað fleiru í sarpinn þann.
Skáldsögur hans eru athyglis-
verðar að ýmsu leyti. Má ég minn-
ast á sögu hans úr stúdentabylting-
unni: „A heitu sumri“ (1970). Tvær
bækur hans eru sögur úr indversku
þorpi, þar sem nútíminn kveður sér
hljóðs í formi samvinnuhreyfingar:
„Karnala" (1976); „Gúrú Góvinda" |
(1980). í þessum bókum, einkum *
þeirri síðari, má fínna ejnhver spá-
mæli um nútíma sögu. Önnur þess-
ara bóka var send til UNESCO,
Menningar- og fræðslusamtaka
Sameinuðu þjóðanna, í þeirri von
að hún yrði sett á lista samtakanna
yfir góðar bækur. UNESCO veitti
þá umsögn, að þeir gætu engan
veginn mælt með henni, því að í
henni væri ráðist á yfírvald í þriðja
heiminum, en það var fjöldamorð-
inginn Pol Pot í Kambódíu. (Ég
hefi séð bréfið.) Fjórða skáldsaga
hans heitir „Orðstír og auður“, og
fjallar um dramatíska atburði í ein-
hverri skáldlegri Reykjavík og
skáldlegu Amarfelli og endar bókin
sú á gosi í fellinu. Nú sendir útgef-
andi hans frá sér fimmtu skáldsögu
hans.
Fyrir tíu áram var Gunnari
GÆÐAFLISAR A GOÐU VEM)I
>ra >íu
- ■ \ic -U.i-
S ss. Tl
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 67 48 44
9098 Piparstautur
VARIST EFTIRLÍKINGAR
ALESSI
KRINGLUNNI S: 680633