Morgunblaðið - 29.11.1994, Blaðsíða 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MIIMIMINGAR
L ÚÐ VÍK JÓSEPSSON
+ Lúðvík Jóseps-
son fæddist í
Nesi í Neskaupstað
16. júní 1914. Hann
lést 18. nóvember
síðastliðinn og fór
útför hans fram frá
Dómkirkjunni í
gær.
ÉG VAR nýkominn úr
framhaldsnámi að utan
sumarið 1971, þegar
ég kynntist Lúðvík
Jósepssyni persónu-
lega. Með framhalds-
nám í vinnurétti frá Oslóárháskóla
uppá vasann gekk ég á milli for-
ystumanna verkalýðshreyfingar-
innar þetta sumar og bauð mig fram
sem nýjan og sprenglærðan bar-
áttumann. Ég falaðist eftir vinnu.
Það gekk ekki vel og ástæðurnar
voru margar og skiljanlegar. Þá,
éinsog nú, var lögfræði talin vera
til hægri. Angi af valdakerfi borg-
arastéttarinnar og lögfræðingar
hinir verstu menn. Við höfum ekki
þörf fyrir lögfræðinga, var svarið.
Kjarabaráttan fer ekki fram fyrir
dómstólum landsins.
Ég var talsvert pólitískur á þess-
um árum og fann sárt til þess sum-
arið 1971 að hafa ekki valið mér
eitthvert annað fag, t.d. þjóðhag-
fræði í Austur-Þýskalandi með día-
lektíska^ efnishyggju sem auka-
grein. Ég fór meira að segja að
óttast að kjallaraíbúð okkar hjón-
anna væri of borgaraleg. Leiga á
tveggja herbergja risíbúð í austur-
borginni væri betur við hæfi.
Uppúr þessari persónulegu hægri
sveiflu bjargaði vinur minn, Svavar
Gestsson, mér, nýráðinn ritstjóri
Þjóðviljans. Hann réð mig að blað-
inu þetta sumar. Ég lagði þar með
stífpressuðum lögfræðingsfötun-
um, fór í rifflaflauelsbuxur, óburst-
aða skó og gerðist blaðamaður við
Þjóðviljann.
Um haustið gerði Svavar mig að
þingfréttaritara. Þá voru orðnir
miklir atburðir í íslenskri pójitík.
Vinstri stjórnin undir forystu Ólafs
Jóhannessonar, fyrrum prófessors
og kennara míns, hafði tekið við
völdum um vorið og okkar menn
ekki af verri endanum. Magnús
Kjartansson og Lúðvík Jósepsson,
báðir annálaðir harðjaxlar og snill-
ingar, hvor á sínu sviði. Og Lúðvík
staðráðinn í því ofan í kaupið að
færa út landhelgina í 50 mílur, sem
var allt að því landráð í augum ís-
lenska afturhaldsins og banda-
manna þess í NATÓ. Þá var gaman
að vera til.
Ég var ekki lengi í blaða-
mennsku. í desember 1971 kallaði
Lúðvík mig til sín uppí þingflokks-
herbergi seinni part dags og sagði
mér að hann hefði ákveðið að kippa
mér til sín uppí ráðuneyti. Þá, eins
og æ síðar, tók ég þegjandi og
möglunarlaust við boðskap Lúðvíks
Jósepssonar. Ég beygði mig undir
vilja hans og sé ekki eftir því.
Rifflaflauelisbuxurnar fuku og
sömuleiis óburstuðu skórnir. Mér
var á augnabliki kippt svo að segja
af götunni og inn í
mitt straumkast ís-
lenskra stjórnmála. Ég
gerðist fulltrúi í sjávar-
útvegsráðuneytinu og
starfaði við hlið Lúð-
víks Jósepssonar í fjög-
ur ár.
Ég vissi af reynslu .
og afspurn að Lúðvík
væri afburða stjórn-
málamaður, á hátindi
síns ferils á þessum
árum. Mér lærðist hins
vegar fljótt í ráðuneyt-
inu að þar. fór maður
óvenju stór í sniðum
að öllu leyti, Hann bjó ekki aðeins
yfir landskunnu áræði og stefnu-
festu umfram aðra menn, krafti
sem svipti þá stað og stund sem
með honum störfuðu, heldur lempni
og sanngirni í öllum málum. Hann
tók stjórnmálin alvarlega sem bar-
áttumaður íslenskrar alþýðu fyrst
og fremst og þótti harður í horn
að taka. Undir yfirborðinu var hins
vegar elskulegur og afbragðs húm-
oristi með hárfína mannlega
strengi. Mikill vinur vina sinna og
húmanisti út í fingurgóma. Hann
kunni ekki aðeins stjórnmálin betur
en flestir aðrir íslendingar, heldur
var hann víðlesinn og fróður á öðr-
um sviðum mannlífsins.
Ég held að Lúðvík Jósepsson
hafi prýtt flest það sem prýða má
góðan stjórnmálamann. Enda er
með honum genginn einn sá merk-
asti á þessari öld. Lúðvík var fyrst
og fremst stjórnmálamaður raun-
veruleikans, en gerði minna með
fræðin og kenningarnar. Ég er ekki
alveg viss um hvað hann kunni
mikið í fræðum Karls Marx. A.m.k.
flíkaði hann því ekki. Hann leit fyrst
og fremst á sig sem liðsmann verka-
lýðshreyfingar. í störfum sínum og
afstöðu naut hann þess að þekkja
h'fskjör íslenskrar alþýðu af eigin
raun, eins og þau gerðust dapurleg-
ust á fyrstu áratugum aldarinnar.
Hann tók sjálfur þátt í mótun þeirra
tíma sem af mörgum hafa verið
nefndir öld verkalýðsins, þegar
verkalýðshreyfíngin öðlaðist viður-
kenningu fyrir eigin baráttu og
knúði fram velferðarríkið með sam-
takamætti sínum. íslenskir Iaun-
þegar mega gjarnan muna það að
velferðarkerfið og hin félagslega
löggjöf, sem nú tryggir launþegum
mannsæmandi lágmarkskjör á
flestum sviðum, er fyrst og fremst
árangur þrotlausrar baráttu gegn
afturhaldi landsins á öllum tímum.
Félagslega íbúðarkerfið, almanna-
tryggingar, atvinnuleysisbætur,
sumarfrí, fæðingarorlof, uppsagn-
arfrestir, laun í veikindum og ótai
margt fleira, sem flokkast undir
sjálfsögð grundvallarréttindi nútím-
ans, allt þetta náðist fram fyrir
baráttu pólitískrar og faglegrar
hreyfingar íslenskra launþega.
í störfum sínum Iagði Lúðvík
Jósepsson höfuðáherslu á stöðugt
og gott samráð við helstu forystu-
menn verkalýðshreyfingarinnar.
Trúr þeirri lífssýn sinni að Alþýðu-
bandalagið væri fyrst og fremst
flokkur launþega, baráttutæki ís-
lenskrar alþýðu. Þeir eru margir
enn, sem telja vandséð hvaða meg-
inerindi annað Alþýðubandalagið á
inni í íslensk stjórnmál. Enda þótt
segja megi að ósónlagið skipti máli
fyrir líflð á jörðinn, er ljóst að
stéttabaráttan geisar og mun geisa
um ókomin ár. Undirritaður er
þeirrar skoðunar að verði eitthvert
lát á baráttu íslenskrar verkalýðs-
hreyfingar, bæði faglega og póli-
tískt, muni velferðarkerfið hrynja á
skömmum tíma.
Lúðvík Jósepsson hafði fádæma
gott minni. Slík náðargáfa er stjóm-
málamönnum ómetanleg. Hann lék
sér að því í ræðu og riti að fara
með utanbókar allar helstu hagtölur
þjóðarbúsins mörg ár aftur í tím-
ann. Ég sá oft til hans endurreikna
til öryggis talnarunur Hagtíðinda
um þjóðarframleiðslu, verðbólgu og
allt annað. Ég sá hann leiðrétta og
komast að annarri niðurstöðu á
grundvelli þekkingar sinnar og
minnis. Ég heyrði hann oftar en
einu sinni rekja blaðlaust í ræðu
þróun kaupgjalds áratugi aftur í
tímann.
Lúðvík var einstakur snillingur
og naut þeirrar óvenjulegu virðing-
ar samstarfsmanna og andstæðinga
að vera viðurkenndur stjornmála-
skörungur bæði heima og erlendis.
Mér er til efs að nafn nokkurs ís-
lensks stjórnmálamanns hafi farið
víðar erlendis og fyrir jafn merki-
lega hluti. Framganga hans í land-
helgisbaráttu okkar íslendinga er
ógleymanleg. Nú vilja allir Lilju
kveðið hafa. En á sviði landhelgis-
og sjávarútvegsmála var hann
brautryðjandi þessarar þjóðar.
Hann var ræðusnillingur og folket-
aler einsog Hannibal Valdimarsson.
Undir hans forystu varð Alþýðu-
bandalagið mjög öflugur flokkur.
Sjálfur náði hann því að verða fyrsti
þingmaður Austurlands. Af al-
kunnri smekkvísi notaði núverandi
utanríkisráðherra tækifærið sem
oftar að bæta föður sinn á kostnað
Lúðvíks Jósepssonar. Um þá feðga
má hinsvegar segja að þeir hafi
báðir unnið á íslensku flokkakerfi
eins og efnakljúfar sjálfrar náttúr-
unnar. Með blaðri og siðblindu er
sonurinn, utanríkisráðherrann, að
vinna það einstæða afrek að afmá
Alþýðuflokkinn af yfirborði jarðar.
Sjálfsánægja og uppskafningshátt-
ur var eins fjarri Lúðvík Jósepssyni
einsog austrið er frá vestrinu. Hann
talaði aldrei niður til nokkurs
manns.
Ég læt þessum fátæklegu orðum
mínum hér með lokið. Aðrir og mér
fróðari munu ugglaust rekja nánar
ævi og störf Lúðvíks Jósepssonar.
Að leiðarlokum vildi ég aðeins votta
hinum látna virðingu mína og þakk-
læti'fyrir líf .hans og starf. Fyrir
vináttuna, fyrir stefnuna og fyrir
kraftinn.
Eftirlifandi ekkju, Fjólu vinkonu
minni, og Steinari votta ég innilega
samúð mína.
Arnmundur Backman.
Með Lúðvíki Jósepssyni er fallinn
frá einn merkasti stjórnmálamaður
íslendinga á þessari öld og jafn-
framt einn öflugasti talsmaður sjáv-
arútvegs um áratugaskeið.
Lúðvík hóf snemma afskipti af
stjórnmálum og gerðist á þeim vett-
vangi málsvari hins vinnandi manns
og þeirra sem minna máttu sín í
þjóðfélaginu. Samstarf þeirra Lúð-
víks, Jóhannesar Stefánssonar og
Bjarna Þórðarsonar á vettvangi
Erfidrykkjur
Glæsileg kaffi-
hlaðborð, fallegir
salir og mjög
góð þjónusta.
Upplýsingar
í síma 22322
FLUGLEIDIR
IHÍTil LOPTLHiHIR
Islenskur efniviður
íslenskar steintegundir henta margar
afar vel í legsteina og hverskonar
minnismerki. Eigum jafnan til fyrir-
iiggjandi margskonar íslenskt efni:
Grástein, Blágrýti, Líparít og Gabbró.
Áralöng reynsla.
ISS. HELGASON HF
1STEINSMIÐJA
SKEMMUVEGI 48 • SÍMI 91-76677
Leitið
upplýsinga.
if
stjórnmálanna, bæjarmálanna og
verkalýðs- og atvinnumálanna er
landsfrægt. Lúðvík var alla tíð mik-
ill talsmaður öflugrar atvinnuupp-
byggingar. Hann sá að það sem
gat skipt sköpum til að bæta kjör
sjómanna og verkafólks að ein-
hveiju marki var að stórauka verð-
mætasköpun í atvinnulífinu og þá
ekki síst í sjávarútveginum.
Lúðvík Jósepsson var stjórnarfor-
maður Samvinnufélags útgerð-
armanna í Neskaupstað frá 1946-
1982 eða í tæpa fjóra áratugi. Sam-
vinnufélagið hafði verið stofnað í
1932 í kjölfar mikilla erfíðleika í
útgerð og fisksölumálum og var til-
gangur þess m.a. að annast sameig-
inlega sölu á fiskframleiðslu félags-
manna og sjá um sameiginleg kaup
á útgerðarvörum.
Samvinnufélag útgerðarmanna
þróaðist smám saman í það að verða
eins konar eignarhaldsfélag fyrir
aðra atvinnuuppbyggingu og ný-
sköpun í atvinnulífi Neskaupstaðar.
Sem aðili að Samvinnufélaginu og
síðar sem stjórnarformaður átti
Lúðvík ríkan þátt í þeirri stefnu-
mörkun. Átti félagi m.a. þátt í
stofnun fjölmargra. fyrirtækja í
Neskaupstað en jafnframt rak fé-
lagið frystihús á eigin vegum í um
tvo áratugi. Það var á félagsfundi
árið 1944, sem þeirri hugmynd var
fyrst varpað fram að Samvinnufé-
lagið ætti að ráðast í byggingu
hraðfrystihúss og var það Lúðvík
Jósepsson sem reifaði þá hugmynd.
Þótt áhrif Samvinnufélags út-
gerðarmanna á atvinnuþróun í Nes-
kaupstað hafi verið mjög mikil og
margvísleg er ákvörðun félagsins
um stofnun Síldarvinnslunnar hf.
1957 án efa sú framkvæmd sem
átti eftir að skipta sköpum í at-
vinnusögu Neskaupstaðar. Þegar
hugmyndin um stofnun síldarverk-
smiðju kom upp var í fyrstu tölu-
verður ágreiningur um það hver
ætti að eiga verksmiðjuna. Stjórn
Samvinnufélagsins vildi að öllum
yrði heimilt að taka þátt í félagi
sem stofnað yrði um verksmiðjuna
en hluti útgerðarmanna vildi að
stofnað yrði lokað félag þeirra út-
gerðarmanna sem gerðu út síldar-
báta. Niðurstaða aðalfundar félags-
ins árið 1957 var að heimila stjóm
félagsins að gerast þátttakandi í
hlutafélagi sem stofnað yrði til
byggingar og starfrækslu síldar-
verksmiðju í Neskaupstað og álykt-
aði fundurinn að „þar sem hér er
um stórframkvæmd að ræða, sem
varðar alla bæjarbúa, telji' hann
eðlilegt og hagkvæmt að fyrirhugað
hlutafélag um síldarverksmiðju
verði opið almenningshlutafélag".
Það hlýtur að teljast nokkuð athygl-
isvert, ekki síst með tilliti til þess
hveijir réðu ríkjum á hinum póli-
tíska vettvangi í Neskaupstað á
þessum tíma, að eignarhlutur bæj-
arfélagsins í stofnun Síldarvinnsl-
unnar skuli einungis hafa verið
10%. Líklega lýsir þetta þó ágæt-
lega sjónarmiðum Lúðvíks og hans
félaga til atvinnurekstrar. Þeir
töldu það ekki hlutverk bæjarins
að standa í atvinnurekstri nema
þegar allt annað þryti og þeir töldu
heldur ekki rétt að aðeins örfáir
einstaklingar ættu einir stærstu
atvinnufyrirtæki staðarins og gætu
þar með ráðið úrslitum um framtíð
byggðarlagsins. Miðað við þá al-
mennu þróun sem síðar hefur orðið
í sjávarútvegi verður það að teljast
framsýni að Síldarvinnslan skuli
strax í upphafi hafa verið stofnuð
sem almenningshlutafélag.
Enginn maður hafði meiri áhrif -
á ákvarðanir um útfærslu íslensku
. I _ Krossar
TTT áleiði
I viöarlit og málaSir.
Mismunandi mynslur, vönduo vinna.
Sími 91-35929 og 35735
ERFIDRYKKJUR
PERLAN sími 620200
fiskveiðilandhelginnar en Lúðvík
Jósepsson. Ekki eingöngu vegna
þess að hann var sjávarútvegsráð-
herra í tveimur ríkisstjórnum sem
höfðu útfærslu fiskveiðilandhelg-
innar á sinni stefnuskrá. Ástæðan
var ekki síst sú að hann skildi bet-
ur en margir stjórnmálamenn mikil-
vægi útfærslunnar fyrir afkomu
þjóðarinnar og hann hafði þann
kjark, áræðni og rökfestu sem til
þurfti til að leiða okkur til sigurs í
þessum málum. Hann átti drýgstan
þátt í að byggja upp nær algera
samstöðu meðal íslensku þjóðarinn-
ar en samstaðan var einmitt okkar
sterkasta vopn gegn því ægivaldi
sem við var að glíma. Þessi sam-
staða varð til þess að stjórnmála-
menn sem vildu fara sér hægar í
baráttunni fengu engan hljóm-
grunn. Sem sjávarútvegsráðherra á
árunum 1971-1974 beitti Lúðvík
sér fyrir endurnýjun togaraflotans
en kringum 1970 var togaraflotinn
orðinn úr sér genginn og skilaði
engum árangri miðað við það sem
mögulegt var með nýrri tækni. I
stjórnartíð Lúðvíks sem viðskipta-
ráðherra var gengið frá samningum
við Efnahagsbandalagið árið 1972
um tollfrelsi fyrir íslenskar sjávar-
afurðir á mörkuðum bandalagsins.
Það var ekki fyrr en með EES-
samningunum að Norðmenn fengu
jafn hagstæða samninga og Islend-
ingar fyrir sínar fískafurðir.
Persónuleg kynni okkar Lúðvíks
hófust ekki að neinu marki fyrr en
ég kom til starfa hjá Síldarvinnsl-
unni hf. árið 1986. Hann fylgdist
náið með öllu sem var að gerast í
sjávarútveginum hvort sem á lands-
vísu eða í hans heimabyggð. Við
áttum alloft tal saman og það var
alltaf gaman og gefandi að tala við
Lúðvík. Hann hafði jafnan skoðanir
á málefnum líðandi stundar og var
ætíð jafn rökfastur og fylginn sér
í skoðunum. Aðeins fyrir nokkrum
vikum heimsótti ég hann á skrif-
stofu hans í Landsbankanum sem
ég reyndi að gera nokkuð reglulega
þegar stundir gáfust milli funda í
ferðum til Reykjavíkur. í þetta
skiptið var rætt um úthafsveiðar
íslendinga og rétt okkar til veiða 1
norðurhöfum. Lúðvík hafði ákveðn-
ar skoðanir á þeim málum sem öðr-
um og máli sínu til stuðings vitnaði
hann oft til reynslu sinnar frá Ha-
fréttarráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna. Ekki hvarflaði að mér að
þetta yrði í síðasta skiptið sem við
ættum stund saman.
Ég er þakklátur fyrir að hafa
fengið tækifæri til að kynnast
manni eins og Lúðvík. Ég er sann-
færður um að það er enginn einn
stjórnmálamaður sem hefur gert
jafn mikið fyrir íslenskan sjávarút-
veg eins og Lúðvík Jósepsson.
Eg og fjölskylda mín sendum
eftirlifandi eiginkonu hans, Fjólu
Steinsdóttur, syni hans Steinari og
öðrum aðstandendum innilegar
samúðarkveðjur.
Finnbogi Jónsson, fram-
kvæmdastjóri Síldar-
vinnslunar hf.
Lúðvík Jósefsson er horfinn af
sjónarsviðinu en hann hverfur aldr-
ei úr minni þeirra sem kynntust
honum.
Hann var fyrsti maðurinn, sem
bauð mig velkominn til Austurlands
þar sem átti síðar eftir að búa og
starfa í 45 ár.
Strandferðaskipið var varla lagst
að bryggju í Neskaupstað á kaldri
febrúarnótt 1939 þegar hár og
grannur ungur maður, dökkur á
brún og brá, vatt sér inn í klefann
til mín og spurði eftir mér.
Þannig var Lúðvík alltaf. Hann
lét aldrei bíða eftir sér.
Að þessu sinni dvaldi ég nokkra
daga á heimili þeirra Fjólu og síðan
hafa þau verið heimilisvinir okkar
Ingibjargar og aldrei borið skugga
á vinskapinn. Lúðvík var þá kenn-
ari við Gagnfræðaskólann í Nes-
kaupstað. Eg fór einhvern daginn
með honum í skólann. Framundan
var fyrsta kennslustund eftir há-
degi. Þegar inn á ganginn kom
leyndi sér ekki að eitthvað var á
seyði. Það höfðu orðið ryskingar,
'vi
1
i
i
1
i
I
4
4
4
4
4
4
4
4
i
4
'
i
i
i
i
i