Morgunblaðið - 04.05.1996, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. MAÍ1996 29
AÐSENDAR GREINAR
Þurfa unglingar
ekki líka sumarfrí?
LÍKLEGA hvergi í
hinum vestræna heimi
tíðkast að börn og ungl-
ingar vinni jafnmikið í
frítíma sínum og hér á
íslandi. Ilinn almenni
launþegi á íslandi á
rétt á fimm vikna sum-
arfríi en hvað með
unglinga?
Að undanförnu hefur
hér á síðum blaðsins
nokkuð verið fjallað um
sumarvinnu skólafólks
í Reykjavík, þá einkum
vegna starfa þeirra í
Vinnuskóla Reykjavík-
ur. Gagnrýnt hefur ver-
ið breytt fyrirkomulag
skólans sem felur í sér styttri vinnu-
tíma o.þ.a.l. lægri laun þeirra sem
hann sækja.
Tenging starfs, fræðslu og
náms
Það er rétt að Reykjavíkurlistinn
er að breyta starfsháttum Vinnu-
skólans - enda er um nær hálfrar
aldar gamla stofnun að ræða og því
eðlilegt að endurskoða starfsemi
hennar reglulega.
Eru unglingarnir, foreldrar þeirra
og aðrir borgarbúar ánægðir með
skólann? Eru markmið skólans þau
sömu og í upphafi? Sinnir Vinnuskól-
inn því hlutverki sem honum er ætl-
að?
Við hjá Reykjavíkurlistanum höf-
um metnað fyrir hönd skólans. Fyrir
flesta unglinga er Vinnuskólinn
fyrstu kynni þeirra við launaða vinnu
og því gífurlega mikilvægt að þau
kynni séu jákvæð og auki virðingu
unglinganna fyrir vinnunni. Á síð-
asta ári voru samþykktar í borgar-
stjórn nýjar starfsreglur fyrir Vinnu-
skólann. Gerðar eru m.a. mun meiri
kröfur til leiðbeinenda hvað varðar
aldur og menntun en áður. Þeir fá
nú viku fræðslu í verklegum vinnur
brögðum og samskiptum við ungl-
ingana, s.s. hvernig taka megi á ein-
elti og klíkumyndunum. í nýju regl-
unum er lögð meiri áhersla á
fræðslustarf skólans og einum degi
í viku varið til fræðslu. Nemendur
sem eru að ljúka áttunda og níunda
bekk er boðin fræðsla undir heitinu
Reykjavík - borgin mín. Þar eru
þeir fræddir um veitustofnanir borg-
arinnar, gróður og dýralíf hennar,
byggingarsögu og útilistaverk, sem
og umhverfisvernd. Reynsla síðasta
árs sýndi að ekki er vanþörf á þess-
um þætti því í ljós kom að sum borg-
arbarnanna höfðu aldrei komið niður
í ijöru, önnur vissu ekki hvar Arnar-
hóllinn er, hvað þá að þau þekktu
styttuna af Jóni Sigurðssyni við
Austurvöll! Fræðsla tíunda bekkjar
unglinga verður um
réttindi og skyldur á
vinnumarkaði, fjár-
málaráðgjöf, skyndi-
hjálp o.fl. Allir nemend-
ur verða fræddir um
vímuefnavandann. Þeir
sem sjá um fræðsluþátt
skólans er allt fagfólk
á sínu sviði.
Mín sýn er að við
flutning grunnskólans
til sveitarfélagsins gef-
ist tækifæri til að
tengja Vinnuskóla og
grunnskóla þannig að í
framtíðinni verði það
hluti af starfi Vinnu-
skólans að sjá um þá
þætti grunnskólanámsins sem betur
er hægt að sinna útivið yfir sumar-
tímann.
Ungmennum óheimilt að vinna
lengur en sjö tíma á dag
Snúum okkur þá að vinnutíman-
um. Fram hefur komið hjá félags-
Við flutning grunnskól-
ans til sveitarfélaga,
segir Guðrún Erla
Geirsdóttir, gefast
tækifæri til að tengja
Vinnuskóla og grunn-
skóla.
málaráðherra að á yfirstandandi
þingi verði væntaniega samþykkt lög
um vinnu barna og ungmenna, eins
og okkur ber skylda til samkvæmt
tilskipun ráðs Evrópusambandsins
um vinnuvernd barna og ungmenna
frá 1994. Þar segir að ungmenni
undir sextán ára, sem ekki er í námi,
sé ekki heimilt að vinna nema sjö
tíma á dag. Það er nefnilega svo að
flestir eru nú farnir að líta á nám
sem vinnu - sem betur fer. Og þá
komum við að spurningunni hvort
skólanemendur eigi ekki rétt á sum-
arleyfi eins og aðrir þjóðfélagsþegn-
ar. Jú, segjum við í Reykjavíkurlist-
anum, skólanemar sem fá tólf vikna
frí frá skóla eiga að fá nokkra vikna
raunverulegt sumarfrí áður en skóla-
starfíð hefst á ný - eins og jafnaldr-
ar þeirra annars staðar á Vestur-
löndum, en þeir hafa sex til níu vik-
ur í sumarleyfi.
í ár er nemendum áttunda og
níunda bekkjar boðin sex vikna vinna
hjá Vinnuskóla Reykjavíkur. Átt-
undabekkingar vinna þijá og hálfan
tíma á dag á tímabilinu 10. júní -
26. júlí og velja sér eina viku í frí á
þessu tímabili. Níundubekkingar geta
einnig hafið störf 10. júní og unnið
er til 9. ágúst. Unnið er sjö tíma á
dag og þeir geta valið þriggja vikna
samfellt frí á tímabilinu. Þess er
gætt að ekki sé verið að vinna sama
einhæfa starfið allt sumarið og er
vinnunni skipt þannig að helmingur
vinnutímans er innan þéttbýlis og
helmingur utan. Tíundubekkingar
vinna í sjö vikur og fer vinnan fram
hjá Vinnuskólanum og Skógræktar-
félagi Reykjavíkur. Um 3.300 ungl-
ingar munu starfa hjá Vinnuskóla
Reykjavíkur í sumar. Fyrirhugað er
að á árinu 1997 færist vinna þeirra
alfarið til Vinnuskólans en í öllum
nágrannasveitarfélögum okkar heyr-
ir starf tíundubekkinga undir Vinnu-
skóla og eðlilegt er að sami háttur
sé hafður á hér í Reykjavík.
Við þessa umijöllun um Vinnu-
skólann má bæta að samþykkt hefur
verið nú þegar fjárveiting svo veita
megi 500-600 sautján og átján ára
unglingum, átta vikna vinnu hjá
gatna- og garðyrkjudeildum borgar-
innar í sumar. Eins og undanfarin
ár verða svo eldri skólanemar ráðnir
til afleysinga í borgarstofnanir, t.d.
rúm 300 hjá Veitustofnun, og auk
þess fá um fjögur hundruð manns
sumarstörf sem leiðbeinendur
Vinnuskólans og við ýmis störf hjá
íþrótta- og tómstundaráði. Tíu millj-
ónum verður varið til sérstaks til-
raunaverkefnis á vegum atvinnu- og
ferðamálastofu sem felst í því að
borgin greiði allt að þrjá fjórðu hluta
launa ungmenna sem ráðin verða til
starfa hjá bændum og stofnunum.
Ráðstöfunartekjur
fjölskyldunnar ráðast ekki af
sumarvinnu ungmenna
Heildarlaun fyrir sumarvinnu
unglinga í Vinnuskóla Reykjavíkur
eru með þeim hæstu á höfuðborgar-
svæðinu. Tíundubekkingar (15 og
16 ára) verða með um 77 þúsund
kr. fyrir sumarstarfið, níundubekk-
ingar fá rúmar 45 þúsund kr. og
áttundubekkingar (13 og 14 ára) fá
rúmar 20 þúsund kr. Sautján og
átján ára hjá gatna- og garðyrkju-
deild verða með sumarlaun frá
110-115 þúsund kr. Hér á landi
þarf tvær fyrirvinnur til að endar
nái saman og þetta gerir það að
verkum að yfirleitt er lítill tími eða
orka afgangs til að foreldrar geti
sinnt uppeldisskyldum sínum. Ekki
má bætast við að ráðstöfunartekjur
fjölskyldunnar velti á því að börnin
vinni allt sumarfríið sitt. Aðra lausn
þarf að finna á láglaunastefnunni í
landinu. Nóg er nú samt.
Höfundur er stjórnarformaður
Vinnuskóla Reykjavíkur.
Guðrún Erla
Geirsdóttir
Rangur farveg-
ur mannanafna
Erlendur Páll
Jónsson Sigurðsson
í GREIN sinni
„Bannað er nafn þitt“
(Mbl. 27. apríl sl., bls.
36) rökstyðja höfundar
frumvarps til nýrra laga
um mannanöfn tillögur
sínar með því að benda
á það sem þeir kalla
j,galla“ núgildandi laga.
I stuttu máli telja þeir
upp eftirfarandi fjóra
„galla“: 1. að lögin mis-
muni borgurum lands-
ins eftir uppruna og
kynferði á nokkra vegu;
2. að lögin banni töku-
nöfn sem ekki hafa unn-
ið sér hefð í íslensku;
3. að lögin girði alveg
fyrir að gefin séu svokölluð milli-
nöfn; og 4. að lögin stuðli mjög að
útbreiðslu erlendra ættarnafna á
kostnað íslenskra föður- og móður-
nafna.
Millinöfn eru ekkert
annað, segja Erlendur
Jónsson og Páll Sig-
urðsson, en nokkurs
konar ættarnöfn.
Varðandi þessi fjögur atriði viljum
við benda á eftirfarandi:
Um 1. Lög um mannanöfn, sem
allir séu sáttir við, verða aldrei sam-
in, eins og höfundar frumvarpsins
benda sjálfir á í grein sinni. Og nýju
lögin munu einnig mismuna borgur-
unum á ýmsa vegu, t.d. eftir uppruna
og því, hvort nafn þeirra getur, að
mati mannanafnanefndar, tekið eðli-
lega eignarfallsmynd í íslensku máli.
Eins og í núgildandi lögum munu
aðeins sumir borgarar fá að bera
ættamöfn sem kenninöfn, en öðram
eru meinuð þau „takmörkuðu gæði“,
eins og frumvarpshöfundar komast
að orði.
Lögin munu leyfa nöfn eins og
Aþanasía, Emelíta, Giddý, Hanný,
Októ, Skjarpur, Skunnar og Alf, en
banna nöfn eins og Apríl, Dawn,
Eddý, Guðmund, Þorstein, Guð-
mundrún og Blær (sem kvenmanns-
nafn, sbr. grein Árna Björnssonar,
„Smekkvísi í nafngiftum“, Mbl. 27.
apríl sl., bls. 36).
Um 2. Hin nýju lög munu leyfa
nöfn eins og Daríus og Hilbert, jafn-
vel þótt þau séu hvorki íslensk né
hafi unnið sér hefð í málinu, eins og
núgildandi lög kveða á um. Vilji
menn leyfa slík nöfn, sem þarf ekki
að vera óæskilegt, er hins vegar
unnt að gera það á annan hátt en í
frumvarpinu - t.d. með lagfæringu
á núgildandi lögum - án þess að
leyfa jafnframt nafnskrípi eins og
Skurpur eða íll. Frumvarpshöfundar
telja, að engin leið sé að leyfa óhefð-
uð erlend nöfn án þess að leyfa jafn-
framt slík nafnskrípi (sbr. greinarg.
m. frumv. bls. 11). Þessi skoðun
byggist á þeirri villu, að eina leiðin
til að banna nöfnin Skurpur og ÍII sé
á grundvelli málfræðilegra raka, sem
jafnframt hafa í för með sér bann á
Daríus og Hilbert. En það eru til
önnur rök en málfræðileg rök. Einn-
ig má benda á, að ekki er sann-
gjarnt að taka nöfn eins og Davíð
og Friðrik, sem frumvarpshöfundar
nefna, til samanburðar, vegna þess
að þessi nöfn eru gömul og samgró-
in íslensku máli.
Um 3 og 4. Frumvarpshöfundar
telja, að með því að leyfa millinöfn
sé verið að stemma stigu við út-
breiðslu ættamafna sem kenninafna,
og skapa ættaraöfnum „nýjan far-
veg“. Það er þó engan veginn ljóst,
að með því að leyfa millinöfn sé verið
að draga úr notkun ættamafna frem-
ur en beinlínis að hvetja til hennar.
Eins og frumvarpshöfundar viður-
kenna óbeint, eru millinöfn ekkert
annað en nokkurs konar ættamöfn,
og er hætt við, að með innleiðslu
þeirra sé verið að opna flóðgátt og
beina inn í málið straum „ættar-
nafna“, sem brátt mun grafa sér svo
djúpan farveg, að bakkarnir hrynja.
Svo tekið sé dæmi úr grein frum-
vaipshöfunda: Maður getur kosið að
kalla sig Karl Wheat fremur en Karl
Pétursson. Skv. frumvarpinu á hann
að geta valið að kalla sig Karl Wheat
Pétursson. En af hveiju skyldi hann
velja það frekar en Karl Wheat? Að
því gefnu að ættarnöfn séu „takmörk-
uð gæði“ er eins líklegt að hann
muni eftir sem áður velja Karl Whe-
at. Og jafnvel þótt hann sé skráður
sem Karl Wheat Pétursson á þjóðskrá
(með Wheat sem millinafn), er síður
en svo óhugsandi að hann muni nota
nafnið Karl Wheat (er það ekki miklu
,,fínna“?). Millinöfnin munu þannig
verða í reynd ekkert annað en ætt-
arnöfn í dulargervi.
Höfundar eiga sæti í
Mannanafnanefnd.
Gegn frekari nýmælum
í nafnalöggj öfinni
ÁGÆTIR merkismenn á sviði
menningarmála hafa að undan-
förnu kvatt sjer hljóðs hjer í blaðinu
og freistað þess að hafa áhrif á hið
háa Alþingi svo, að ekki verði að
landslögum óbreytt frumvarp það
um mannanöfn, sem fyrir þinginu
liggur. Mjer hefur þókt vel um
þennan málflutning og eg tek heils
hugar undir þau rök og þau varnað-
arorð, sem rituð hafa verið gegn
frumvarpinu.
Prestar eiga hlut að framkvæmd
laga um mannanöfn og eiga oft
bágt, þegar lýst er nafngjöf við
skírn og ónefni koma fram eða
nafngift, sem barninu verður fyrir-
sjáanlega raun að, er það kemst á
legg. Því er prestum góður bakjarl
í nothæfri nafnalöggjöf, væri til
hennar að vísa. Núver-
andi lög eru í sumu
meingölluð, en þó stór-
um betri en frumvarp-
ið. Þau komu í stað
fyrri löggjafar, sem
þókti ekki lengur duga,
en ber þó af hvoru
tveggja, frumvarpinu
og gildandi lögum.
Prestarnir áttu líka
bágt meðan þau giltu.
Þannig verður það vís-
ast ávallt í þessu efni,
því það er andvaraleysi
allrar alþýðu manna
gagnvart nafnahefð-
inni, sem veldur, tízku-
Geir
Waage
andi laga er án efa
mannanafnanefndin.
Til hennar er vísað
álitamálum til úrskurð-
ar. I reynd er það svo
að prestar láta reyna á
það fyrir nefndinni,
hvort nöfn þau fást
innfærð í þjóðskrá, sem
nefnd eru við skírn og
spara sjer leiðindin við
að reyna að snúa ofan
af fyrir fólki, sem barn
ber til skírnar og ber
nýnefni eða ónefni upp
við prestinn, íjett fyrir
eða um athöfnina
þóknun fólks og rót-
leysi almennt. Helzti kostur gild-
sjálfa, þegar því er að
skipta.
Raunar skjótast rök fyrir mjer í
Það var mikið óhapp
þegar fyrst var sett lög-
gjöf um mannanöfn hér-
lendis, segir Geir
Waage, að ekki tókst
að kasta ættarnöfnum.
tvö horn gagnvart löggjöf um
mannanöfn yfirleitt. Annars vegar
má vel leiða að því rök, að fullkom-
ið frelsi eigi að hafa í þessu efni.
Fólk eigi að vera fijálst að því,
hvaða nafn það velur bami sínu.
Hins vegar er sá háttur, sem hjer
er lögbundinn studdur rökum, er
taka til menningarvarðveizlu,
vörzlu innlendrar hefðar og að
nokkru leyti umhyggju fyrir nafn-
beranda almennt. Eg hallast að
þessu síðara, og tek því eindregið
undir með þeim mönnum, er vara
við frumvarpinu.
Loks vil eg beina þeirri spurningu
til þess fólks, sem á næstunni ber
barn sitt til skírnar, hvort það sje
nauðsynlegt eða yfirleitt til bóta að
hafa fleiri en eitt nafn á manni.
Flestum dugði til skamms tíma að
bera eitt nafn og er hver maður
fullsæmdur að því, að bera nafn
að hætti forfeðra vorra og for-
mæðra; þeirra nöfn. Það var mikið
óhapp, þegar fyrst var sett löggjöf
um mannanöfn hjerlendis, að ekki
tókst að kasta ættarnöfnunum. Til-
hneigingin til að taka þau upp er
mjög ágeng, svo sem sjer stað í
frumvarpinu og þau slæva mjög
greind manna á þá meginhugsun,
sem hvílir í nafnahefð vorri. Fegn-
astur yrði eg því, ef hið háa Al-
þingi dygði nú til þess að kasta
hveiju með öðru í nýrri löggjöf;
ættarnöfnunum öllum gömlum og
nýjum ásamt þjónkuninni við það
hugarfar, að elta þurfi allt sjersinni
manna í lögum af tómu frjálslyndi.
Höfundur er sóknarprestur í
Reykholti og formaður PÍ.