Morgunblaðið - 04.05.1996, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. MAÍ1996 37
AÐSENDAR GREIIMAR
Er heimild til útgáfu bráða-
birgðalaga tímaskekkja?
Fyrri grein
EINN af hornstein-
um íslenskrar stjóm-
skipunar er greining
ríkisvaldsins í þrjá
meginþætti þ.e. lög-
gjafarvald, fram-
kvæmdarvald og dóms-
vald. Þessi homsteinn
er lagður í 2. gr. stjóm-
arskrárinnar og er
hann m.a. gerður úr
sjónarmiðum og kenn-
ingum um nauðsyn
valddreifingar tii að
tryggja mannréttindi
og lýðræði. Framan-
greindrar valdgreining-
ar gætir mjög í íslenskri stjórnskip-
un, þótt hún sé þar engan veginn
alger. Sem dæmi um viðleitni til að
styrkja valdgreiningu í íslenskri
stjórnskipun má nefna 9. gr. stjórn-
skipunarlaga nr. 56/1991 sem fól í
sér þá þýðingarmiklu breytingu á
starfsháttum Alþingis að þingið sit-
ur nú að formi til allt árið og getur
því því komið saman til framhalds-
funda eftir að því hefur verið fre-
stað án þess að til þurfi að koma
formleg þingsetning, kjör forseta,
fastanefnda o.fl. Ljóst er að breyt-
ingin gefur Alþingi tækifæri til að
styrkja stöðu sína gagnvart fram-
kvæmdarvaldinu en reynslan hefur
sýnt að löggjafarvaldinu stendur
helst hætta úr þeirri átt. Dæmi um
viðleitni til að treysta valdgreining-
una í almennri löggjöf er aðskilnað-
ur dómsvalds og umboðsvalds skv.
lögum nr. 85/1989.
Löggjafinn gengur að völdum
næstur stjórnarskrárgjafanum og
er vald hans aðeins takmarkað af
stjórnarskránni. Þannig má setja
með lögum öll þau fyrirmæli sem
stjórnarskráin hefur ekki boðið beint
eða óbeint að sett skuli með sérstök-
um hætti.
Samkvæmt 28. gr. stjórnarskrár-
innar, sbr. 6. gr. stjórnskipunarlaga
nr. 56/1991, getur forsetinn gefið
út bráðabirgðalög þegar brýna
nauðsyn ber til og Alþingi er ekki
að störfum. Bráðabirgðalög mega
ekki bijóta í bága við stjórnarskrána
og skulu ætíð lögð fyrir Alþingi
þegar er það er komið saman á ný.
Samþykki Alþingi ekki bráðabirgða-
lög, eða ljúki afgreiðslu þeirra innan
sex vikna frá því að þingið kom
saman, falia þau úr gildi. Þá er fyr-
ir útgáfu bráðabirgðalaga ennfrem-
ur sett það skilyrði, að bráðabirgða-
lög megi ekki gefa út ef Alþingi
hafi samþykkt fjárlög fyrir fjár-
hagstímabilið.
Þótt í 28. gr. stjórnarskrárinnar
segi að forseti gefí út bráðabirgða-
lög verða þau ekki gefin út nema
með atbeina og á
ábyrgð ráðherra, sbr.
19. gr. stjórnarskrár-
innar. í framkvæmd
eru það að sjálfsögðu
ráðherrar sem eiga
frumkvæði að útgáfu
bráðabirgðalaga en
jafnljóst er að bráða-
birgðalög verða ekki
gefin út án atbeina for-
seta.
Framangreind heim-
ild til útgáfu bráða-
birgðalaga felur í sér
undantekningu frá
meginreglunni um þrí-
greiningu ríkisvaldsins
og heimilar fram-
kvæmdarvaldinu al-
mennt lagasetningarvald þegar þau
skilyrði eru til staðar sem í 28. gr.
stjórnarskrárinnar greinir. Er við-
urkennt að hverju því málefni sem
skipa má með almennum lögum frá
Alþingi verði yfirleitt að þeim skil-
yrðum fullnægðum sem í 28. gr.
stjórnarskrárinnar greinir, ráðið til
lykta með bráðabirgðalögum.
Heimild til útgáfu bráðabirgða-
laga er að finna í fýrstu stjórnar-
skrá íslendinga frá 1874. Ákvæðið
var tekið beint úr dönsku grundvall-
arlögunum frá 1866 og hefur tekið
óverulegum efnislegum breytingum
í síðari stjórnarskrám íslendinga,
þ.e. stjórnarskránni frá 1920 og
núgildandi stjómarskrá frá 1944.
Þannig hefur skilyrðið um „brýna
nauðsyn“ staðið í stjómarskránni
allt frá 1874.
í riti Lámsar H. Bjarnasonar,
prófessors og síðar hæstaréttardóm-
ara, Islensk stjórnlagafræði sem
gefið var út í Reykjavík 1913, er
m.a. að fínna greinargerð um heim-
ild til útgáfu bráðabirgðalaga sam-
kvæmt stjórnarskránni frá 1874.
Höfundur segir m.a. (bls. 250);
„Samkvæmt 3. gr. stjskl. 1903
er svo kallað reglulegt alþingi háð
annað hvort ár. Og venjulega situr
það ekki nema um eða eitthvað lít-
ið fram yfir 8 vikur. Þar sem svo
háttar til er brýn nauðsyn tii að
leyfa lagasetningu með öðru móti
en venjulegu. Að vísu getur kon-
ungur stefnt alþingi saman til
aukafundar, samkv. 6. gr. stjskr.,
og það bætir nokkuð úr. En bæði
gengur allt af nokkuð langur tími
til aukaþingsstefnu, og svo er auka-
þinghald alldýrt, en hitt skiptir þó
mestu, að þörf á nýjum lögum get-
ur verið svo brýn að ekki sé bíð-
andi eftir aukaþingi. Þegar svo
stendur á, er nauðsynlegt að geta
gripið til fljótlegrar lagasetningar,
enda er hún leyfð í stjórnarskrá
vorri, 11. gr.“ Lárus H. Bjarnason
segir ennfremur um heimild til út-
gáfu bráðabirgðalaga skv. stjórnar-
Afnám heimildarinnar
myndi, segirÞórður S.
Gunnarsson í þessari
fyrri grein, treysta
stöðu löggjafans og
styrkja lýðræðið.
skránni frá 1874 (bls. 250);
„11. gr. stjskr. er bæði sam-
kvæmt hlutarins eðli og orðanna
hljóðan nokkurs konar öryggisá-
kvæði. Það löggjafarvald, sem þar
um ræðir, • bráðabirgðalöggjafar-
valdið, er lagt í hendur þess stjórn-
valds, konungs eða staðgengils
hans, sem alltaf er viðlátið."
í riti sínu Ágrip af íslenskri
stjórnlagafræði, sem gefið var út í
Reykjavík 1948 segir Bjarni Bene-
diktsson, prófessor og síðar forsæt-
isráðherra, um þær ástæður sem
liggja að baki heimild til útgáfu
bráðabirgðalaga í stjórnarskránni
frá 1944 (bls. 57);
„Annar aðili almenna löggjafar-
valdsins, Alþingi, situr ekki að störf-
um nema nokkurn hluta árs hvers. ■
En vel má vera á meðan hann er
fjarri beri að höndum einhver þau
atvik, _sem geri löggjöf óumflýjan-
lega. Ófriður kann að bijótast út,
pest í mönnum eða skepnum að
koma upp, skyndilegir örðugleikar
í atvinnulífi að rísa, o.s.frv., og fram
úr þessu verði ekki ráðið nema eldri
lögum verði breytt eða alveg ný lög
sett. Það ráð hefur því verið tekið
að veita hinum aðila þess, áður kon-
ungi, nú forseta, heimild til að gefa
út bráðabirgðalög, og segir nánar
um það í 28. gr. stjskr."
Framangreindar tilvitnanir sýna
að rökin fyrir heimildinni til að setja
bráðabirgðalög voru í upphafi þau
að Alþingi kom einungis saman
annaðhvert ár og stóð almennt ekki
lengur en átta vikur, nema aukaþing
væri kvatt saman, og var það svo
til ársins 1911. Síðar sat Alþingi
ekki nema hluta úr ári. Samgöngu-
erfíðleikar voru oft og tíðum miklir
og fjarskipti frumstæð. Þessar að-
stæður réttlættu neyðarheimild til
útgáfu bráðabirgðalaga. Eftir því
sem samgöngur og fjarskipti bötn-
uðu og starfstími þingsins lengdist
var því helst borið við til stuðnings
útgáfu bráðabirgðalaga að þunglegt
og tímafrekt væri að koma auka-
þingi saman þar sem setja þyrfti
aukaþing með formlegum hætti og
kjósa forseta og nefndir áður en
eiginleg þingstörf gætu hafist.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
Þórður S.
Gunnarsson
Yerjum
Neyðarlínuna!
MIKIÐ hefur verið
rætt og ritað um sam-
ræmda neyðarsímsvör-
un eftir að Neyðarlínan
hf. tók til starfa um síð-
ustu áramót. Nokkrir
lögreglumenn og
slökkviliðsmenn, eink-
um af Reykjavíkur-
svæðinu, hafa reynt að
gera framkvæmdina
tortryggilega í augum
landsmanna. Vissulega
hafa allir rétt til að tjá
skoðanir sínar í nútíma-
samfélagi og síst ætla
ég að draga úr hæfni
þessara manna til að
vega og meta þætti er
lúta að öryggismálum.
Hins vegar hefur glögglega komið í
ljós að þessir opinberu starfsmenn
og liðsoddar þeirra í stéttarfélögun-
um eru fyrst og fremst að verja eig-
in starfskjör og réttindi og hafa horn
í síðu Neyðarlínunnar vegna þess
eins að hún er að hluta í eigu einka-
fyrirtækja og félagasamtaka.
Það hlýtur að mega gera þá kröfu
til manna sem hafa traust og trúnað
almennings til að sinna svo mikil-
vægum störfum sem þessir menn
gera að þeir láti ekki tímabundna
kjarabaráttu villa sér sýn og nota
hana til að ala á vantrú almennings
í garð samræmdrar neyðarþjónustu.
Þessi starfsemi er allt of mikilvæg
til lengri tíma litið en að henni sé
teflt í tvísýnu með því að gera hana
að peði á taflborði valda- og kjara-
baráttu einstakra manna.
Oryggismál þjóðarinnar eru lang-
tímaverkefni og fjöldi aðila reynir
stöðugt að fitja upp á nýjungum sem
geta orðið til þess að skapa aukið
öryggi og fækka slysum og öðrum
hörmungum. Tilkoma Neyðarlínunn-
ar hf. er eitt af stóru framfaraspor-
unum á þessu sviði en frá og með
síðustu áramótum þurfa landsmenn
aðeins að hringja í eitt númer, 112,
ef þeir þurfa á aðstoð í neyð að halda.
Með þessari skipan mála komumst
við hóp annarra Evrópuþjóða og full-
nægjum skuldbindingum íslands
samkvæmt samningnum um EES.
Starfsemi Neyðarlínunnar byggist
á flóknu tölvukerfi og búnaði sem
gerir starfsfólki kleift að bregðast
við þeim verkefnum sem upp koma.
Kerfinu svipar mjög til þess sem lengi
hefur verið notað erlendis með góð-
um árangri. Hins vegar er íslenska
kerfið mun fullkomnara en annars
staðar þekkist og má hiklaust full-
yrða að nágrannaþjóðimar muni á
næstu misserum horfa mjög til ís-
lands þegar þær gera endurbætur á
sinni neyðarsímsvörun. í nýrri vakt-
stöð neyðarlínunnar, sem tekin verð-
ur í notkun síðsumars, verður allt
fjarskipta- og tölvukerfi tvöfalt og
vararafstöð tekur sjálf-
krafa við ef eitthvað fer
úrskeiðis í orkumiðlun.
Neyðarlínan hf.
starfar samkvæmt lög-
um um samræmda
neyðarsímsvörun nr.
25/1995. Þar er m.a.
að finna ákvæði sem
segir að starfsmenn
skuli hljóta menntun, "
þjálfun og starfs-
reynslu á vegum þeirra
aðila sem sinna neyðar-
þjónustunni. Þetta þýð-
ir að viðbragðsaðilar,
m.a. slökkvilið, lög-
regla, sjúkrahús og
björgunarsveitir, skulu
gefa fyrirtækinu kost á
að koma með starfsmenn í þjálfun
til að þeir öðlist reynslu og þekkingu
á þeim sviðum sem þjónustan nær
yfir. Uppbygging þjálfunaráætlunar
er byggð á þekktum aðferðum frá
meginlandi Evrópu og Bandaríkjun-
um. Þá er læknisfræðilegur bakhjarl
Neyðarlínunnar hjá Sjúkrahúsi
Reykjavíkur þar sem starfa læknar
og hjúkrunarfólk sem þekkir vel til
þjálfunar og reksturs neyðarvakt-
stöðva erlendis.
Kasta RÚV-menn
óhlutdrægnisreglunni,
spyr Ingi Hans
Jónsson, til að fá útrás
fyrir skapvonsku.
Vissulega hafa komið upp byij-
unarörðugleikar hjá Neyðarlínunni
hf. Þeir hafa allir verið tíundaðir
rækilega í fjölmiðlum. Þáttur sumra
fjölmiðla í ófrægingarherferð á hend-
ur Neyðarlínunni hf. er með ólíkind-
um. Sérstaklega hef ég þar í huga
fréttastofu hljóðvarps þar sem allur
fréttaflutningur hefur verið einhliða
og engu líkara en dagskipunin sé sú
að drepa þetta fyrirtæki í fæðingu.
Ríkisútvarpið hefur miklum skyldum
að gegna í almannavömum og það
er beinlínis fyrir neðan allar hellur
að menn þar á bæ skuli leggja óhlut-
drægnisreglunni fyrir róða til að fá
útrás fyrir skapvonsku sína og per-
sónulegt álit. Er mál að linni.
Fólkinu í landinu er fyrir bestu
að allir þeir sem hafa þá skyldu að
koma bágstöddum til hjálpar taki
höndum saman og tryggi sem best
öryggi landsmanna og aðstoð við þá
í neyð. Má þá einu gilda hvort þeir
eru félagar í björgunarsveitum, opin-
berir starfsmenn eða á launaskrá hjá
einkafyrirtækjum á þessu sviði.
Höfundur er stjórnarmaður í
Slysavarnafélagi íslands.
Ingi Hans
Jónsson
$

Jit fuummii
Síðastliðinn laugardag
vann heppinn pátttakandi rúmlega 18 milljónir
króna í Lottóinu. Miðinn góði var keyptur
í Holtanesti í Hafnarfirði.
Nú getur þú bæst í hóp Lottó-milljónamæringa
fáðu þér miða fyrir kl. 20.20 í kvöld.
-vertu viðbúiniw vinningi
18 milljónir á einn miða!