Morgunblaðið - 26.10.1997, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
HUGMYNDIR UM EYÐI-
LEGGINGU SJÓMANNA-
SKÓLANS í REYKJAVÍK
FRAM eru komnar hugmundir
um menntun sjómanna undir vald
atvinnurekenda og leggja niður
Sjómannaskólann í Reykjavík. Er
sú stefna skiljanleg frá sjónarhomi
LÍÚ sem hefur lýst sig þess fýs-
andi að taka við rekstri skólans.
Með hliðsjón af umhyggju á þeim
bæ fyrir menntun sjómanna er
þetta mikið áhyggjue&ii þeirra sem
gera sér grein fyrir þörfum sjó-
manna í þessum efnum.
LÍÚ hefur leynt og ljóst í mörg
ár reynt að draga úr öllu er varðar
menntun fyrir sjómannastéttina.
Hafa forystumenn þess lagst gegn
öllum tilraunum til að auka mennt-
un til handa sjómönnum. Ef ekki
hefði komið til stjómvaldsaðgerða
en LÍÚ-valdið látið ráða ferðinni
hefði menntun sjómanna verið af-
lögð eða stórlega skert. Þar á bæ
er stefnan „alltaf má fá annað
skip og annað föruneyti".
Það hlýtur að vera allundarleg
afstaða stjómvalda að sjá ekki
sóma sinn í að hlúa að menntun
sjómanna sem standa undir því
velferðarríki sem við búum í.
Stærsti hluti þjóðartekna, eyðslufé
ríkisins, kemur frá starfí þessara
manna en minnstu kostað til af
hálfu ríkisins. Tilkostnaður ís-
lenska ríkisins til menntunar ís-
lenskra sjómanna er til skammar
í ljósi þess að arður af vinnu þess-
ara manna stendur undir þjóðar-
skútunni.
Ef íslensk stjómvöld hefðu sinnt
sínu hlutverki og eflt menntun ís-
lenskra sjómanna í stað þess að
draga markvisst úr henni á sama
tíma og menntun á öðram sviðum
er aukin svo að fjárhagskerfi þjóð-
arinnar er að sligast undan byrð-
inni, að sögn forystumanna þjóðar-
inna, hefðu verið færri örkumla
íslendingar í dag.
Það hefur verið ljóst í mörg ár
að slysatíðni á íslenskum skipum
er óeðlilega há. Það er einnig ljóst
að hin háa slysastíðni stafar af
skorti á tilsögn (kennslu) í hvemig
standa eigi að vinnu og hvað menn
eigi að varast. Flestir viðurkenna
að starf sjómannsins er eitt hættu-
legasta starf í nútímasamfélagi.
Hvað er gert af hálfu ríkisins til
að koma í veg fyrir slys til sjós?
Eftir margra ára baráttu náðist
Ef íslensk stjórnvöld
hefðu staðið betur að
menntun sjómanna í
stað þess að draga úr
henni, segir Kristján
Guðmundsson, hefðu
slys á sjó orðið mun
færri.
fram að stofnaður var Slysavarna-
skóli sjómanna. Sá skóli var settur
á laggimar til að kenna mönnum
hvað hægt er að gera til að bæta
ástandið eftir að slys hefur orðið,
m.ö.o. „kennsla í eftirmeðferð
slysa“. Kennsla í að minnka þann
skaða sem hugsanlega getur orðið
ef ekkert er að gert eftir slys.
Hvað hefur verið gert af hálfu
ríkisins eða útgerðaraðila til þess
að koma í veg fyrir slysin? Það er
ekki verið að koma í veg fyrir slys-
in með því að búa skipin margs
konar neyðarbúnaði sem útgerð-
imar era þvingaðar til að láta um
borð með stjómvaldsaðgerðum.
Kennsla til handa sjómönnum svo
koma megi í veg fyrir að þeir lendi
í slysum er nánast engin. Sam-
kvæmt lögum er skipstjóram skylt
að sjá um að skipveijar fái tilhlýði-
lega fræðslu um borð. Er hægt að
segja að um slíka fræðslu sé að
ræða þegar um 10% sjómanna slas-
ast á ári hveiju?
Ef menn vilja hugleiða það hvað
koma hefði mátt í veg fyrir marg-
an harmleikinn ef búið hefði verið
að íslenskri sjómannastétt eins og
henni ber. Þá væra mörg böm í
faðmi föður síns sem nú eiga að-
eins minningar og mörg eiginkon-
an með bros á vör í stað tárvotra
augna.
Þeir sem fylgst hafa með slysa-
sögu íslenskra sjómanna síðustu
áratugi vita að fjöldi íslenskra
skipa hefur verið haffær í þeim
skilningi sem lagt er í haffæri skips
í dag. Mörg þessara skipa hafa
farist með allri áhöfn. Það er viður-
kennt að mörg þessara skipa vora
smfðuð áður en íslensk stjómvöld
og löggjafarsamkunda
sáu ástæðu til að
breyta þágildandi regl-
um. Skip þessi vora
smíðuð með hliðsjón
af þekkingu manna á
þeim tíma og fyrir þær
veiðar sem þá tíðkuð-
ust. Síðan var þessum
skipum breytt til notk-
unar til veiða með öðr-
um veiðarfæram.
Veiðarfæram sem þau
vora ekki hönnuð fyrir.
Þetta var ekki hindrað
af íslenskum stjóm-
völdum og útgerðar-
valdið sá ekki ástæðu
til annars en auka sinn
hagnað með því að nota öflugri
veiðarfæri án tillits til þess hvort
skipið bæri búnaðinn eða ekki. Því
er útgerðum ekki treystandi frekar
í dag til að annast öryggismál sjó-
manna.
Því má bæta hér við að samtök
útgerðarmanna era að sækjast eft-
ir því að taka að sér eftirlit með
skipum fyrir hönd flokkunarfélags
og stefna að því að opinbert eftir-
lit með skipum verði lagt niður.
Sér hver sem vill hvert stefnir þá
eða beint í „alltaf má fá annað
skip og annað föraneyti, trygging-
amar borga“.
Ef skoðuð era einstök slys er
hafa orðið á íslenskum skipum era
orsakir þeirra eins og rauður þráð-
ur af mistökum. Mistökum er rekja
má til þess að mönnum hefur ekki
verið sagt til (kennt) hvemig
standa á að vinnu svo eigi hljótist
tjón af. Er þar um að ræða mistök
frá æðstu stöðum um borð og nið-
ur úr.
Sem ábending um í hveiju or-
sakir slysanna felast má benda á
eftirfarandi:
• Skipveijar vita ekki hvað hinir
ýmsu skipshlutar heita né hlutir
veiðarfæra. Hvemig er hægt að
koma fyrirmælum rétt til skila ef
allir tala ekki sama tungumálið?
• Fyrirmæli um hífingar á vindum
era ýmist hróp og köll eða margs
konar bendingar sem misskiljast.
Hve oft heyrist eftir slys að bend-
ingar hafi verið misskildar?
• Vanþekking skipstjómarmanna
á tilskipunum stjómvalda um ör-
yggi á vinnustað. Því
miður er svo algengt
að ekki sé farið að lög-
um og reglum sem í
gildi era að ótrúlegt
er. í sumum tilvikum
er borið við mannfæð
um borð og því ekki
hægt að fara að lög-
um.
• Vanþekking skip-
stjórnarmanna í að
staðsetja skip er oft
leiðir til þess að þau
stranda. Því er spurt,
er nokkur þörf á að
vera að kenna þessum
mönnum? Ungum
mönnum er hleypt í
nám í grunnskólum. Nám sem sagt
er til þess að þeir öðlist réttindi
til skipstjómar á skipum undir 30
brl. Mörgum manninum hefur orð-
ið hált á þessari kennslu og mega
sumir þeirra þakka fyrir að hafa
sloppið lifandi.
• Vanþekking margra skipstjóm-
armanna á styrk efna og leyfilegu
álagi í vinnu. Er oft með ólíkindum
hvað mönnum dettur í hug að setja
saman, s.s. lása, keðjur, króka,
víra og tóg án þess að tekið sé
tillit til við notkun hvað veikasti
hlekkurinn þolir. Oft er það svo
að veiðarfæri era stækkuð í skipum
án þess að tekið sé tillit til þess
hvort búnaður skipsins þolir það.
Dauðaslys hefur hlotist af notkun
vindu sem ekki var nógu öflug til
að hífa þann þunga sem ætlast var
til.
• Skortur á verkstjóm á vinnustað
er orsök margra slysa. Afleiðingin
er óöguð vinnubrögð sem oft verða
handahófskennd á örlagastundu.
Þar kemur skýrast fram skortur á
tilsögn til handa skipveijum.
Af framansögðu má sjá að það
era ekki afskipti útgerðaraðila sem
koma í veg fyrir slysin. Það verður
aldrei gert nema með tilskipun
stjómvalda um fræðslu sem fylgt
er eftir og skóla sem ekki er háður
duttlungum hagsmunaaðila. Ef ein-
hver dugur er í íslenskum stjóm-
völdum á að koma upp öflugum
skóla sem þjónar þessari starfsemi
þjóðfélagsins. Skóla sem ekki er
háður hagsmunaaðilum, þ.e.a.s.
útgerðaraðilum. Ætti að sameina
Sjómannaskólann í Reykjavík og
Slysavamaskóla sjómanna auk þess
sem taka á upp öfluga kennslu í
þeim margbreytilegu störfum sem
fylgja sjómennsku. Kenna mönnum
öguð vinnubrögð svo ekki hljótist
af slys vegna þess að einhver mis-
skildi bendingu eða skildi ekki fyrir-
mæli er hann fékk því hann vissi
ekki hvað hlutimir heita. Öguð
vinnubrögð er koma í veg fyrir
„reddingar" eins og þegar menn
grípa til og ætla sér að leysa flækju
á veiðarfæri sem er að renna út
eða verið að hífa inn. Margar „redd-
ingamar" hafa kostað limlestingu
og ævilöng örkuml.
Þessar skyndireddingar má koma
í veg fyrir með góðri fræðslu í góð-
um skóla og er brýnasta verkefnið
ef hugur fylgir máli að menn vilji
fækka slysum.
Hugmyndir eins og fram hafa
komið um Heilsustofnun sjómanna,
sem á samkvæmt lýsingu boðbera
þessarar nýju stefnu að leysa öll
vandamál vegna slysa til sjós með
nýtískuskráningu af hálfu lækna,
er ekkert annað en skapa á þjálfun-
Kristján
Guðmundsson
arstöð fyrir læknastéttina. Æfinga-
stöð fyrir lækna sem fá slasaða
menn til meðferðar.
Við viljum koma í veg fyrir slys-
in. Komast hjá því að leita aðstoðar
vegna slysa. Við þiggjum með
þakklæti aðstoð þeirra vegna sjúk-
dóma en viljum komast hjá því að
leita eftir þeirra aðstoð vegna slysa.
Þetta geram við með því að fækka
slysum og helst að koma í veg fyr-
ir þau.
Þótt öfund ríki í sumum herbúð-
um vegna glæsilegs skólahúss á
skemmtilegum stað má slík öfund
ekki ráða ferðinni þegar að hags-
munum sjómanna kemur. Þessi
bygging á ekki að vera föl þótt í
boði væri sjálft húsnæði Háskóla
íslands við Suðurgötu. Það er ekki
allt fengið með því að segja „há“
fyrir framan skóli. Þetta er ein-
göngu til aðgreiningar á skólum.
Núverandi valdhafar eiga ekki að
svívirða minningu þeirra stórhuga
manna sem réðust í byggingu Sjó-
mannaskólans. Bjami Benediktsson
þáverandi borgarstjóri tryggði skól-
anum landrými þótt það hafí verið
skert af þeim sem á eftir komu í
valdastól. Má geta þess hér að fjár-
veitingavaldið sá ekki sóma sinn í
að veita fé til viðhalds á Sjómanna-
skólanum og var hann vart vatns-
heldur í marga áratugi. Var það
svo að í suðlægum slagveðram
rigndi inn á borð skólanema og
áttu þeir fullt í fangi með að veija
námsbækur sínar.
Ef nokkuð er að marka fögra
orðin, sem valdhafar hafa látið út
úr sér við hátíðleg tækifæri í sam-
bandi við störf sjómanna, eiga þeir
að sjá sóma sinn í að efla menntun
sjómanna. Allra sjómanna, undir-
manna sem yfírmanna, og leggja
sitt af mörkum til að fækka slysum
til sjós. Fjármunir, sem veija þarf
til slíkrar fræðslu, skila sér í minni
kostnaði við heilsugæslu, minni
þjáningum slasaðra, færri táram
bama og eiginkvenna sjómanna.
Það ber að hafa í huga að: Flest
slys er hægt að varast. Slys verða
ekki fyrir tilviljanir. Þau orsakast
af hættulegum aðstæðum og/eða
hættulegum aðgerðum.
Ef hægt er að varst slysin ber
að gera það. Hveijir eiga að sjá
um að allt sé gert til að varast slys-
in? Þeir sem hafa þekkinguna og
valdið til að koma í veg fyrir þau.
Því beinist öll athyglin nú að
stjómvöldum að gera það sem gera
þarf til að fækka slysum og efla
skóla sjómanna en ekki að draga
úr þeirri fræðslu sem í boði er.
Breyta skólanum í alhliða fræðslu-
stofnun fyrir sjómenn sem kennir
mönnum að vinna öll þau störf sem
vinna þarf um borð. Námið á að
byggjast á bóklegri og verklegri
kennslu.
Forsvarsmaður LÍÚ lét hafa eftir
sér, að atvinnugreinin eigi að
standa frammi fyrir ábyrgð á því
hvaða námsefni sé kennt í þessum
skóla og hvað henti mönnum að
nema.
Hví hefur þessi atvinnugrein ekki
séð sóma sinn í að fara að lögum
og sjá til þess að sjómenn fái þá
tilsögn um borð í skipum eins og
kveðið er á um í siglingalögum svo
koma megi í veg fyrir slysin? Það
hefur aldrei verið bannað að gera
betur en lögin kveða á um. Því
hefur útgerðum og forsvarsmönn-
um þeirra staðið opið í langan tíma
að grípa til aðgerða umfram það
sem lögin kveða á um svo fækka
megi slysum um borð í íslenskum
skipum. Ekki hefur borið á því að
af hálfu útgerða hafi verið gripið
til aðgerða sem ná lengra en lögin
kveða á um, frekar hið gagnstæða.
Því er spurt: Era slysin náttúralög-
mál sem enginn fær breytt að mati
forsvarsmanna útgerða?
Því miður virðist ástæðan vera
sú að „alltaf má fá annað skip og
annað foraneyti“. Það hefur verið
fækkað svo á skipunum að ekki er
hægt, að sögn skipstjómarmanna,
að fara eftir lögunum er varða sjó-
mennsku og siglingar.
Ilöfundur er skipstjórí.