Morgunblaðið - 26.10.1997, Blaðsíða 42

“*2 SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1997
IDAG
MORGUNBLAÐIÐ
„Ræða um veg-
semd mannsins“
í þessari hugvekju
segir sr. Heimir
Steinsson; Drottinn
hefur endurleyst
manninn til guðlegrar
myndar.
MAÐUR er nefndur Giovanni
Pico della Mírandóla. hann fædd-
ist árið 1463 í Ferrara á Ítalíu
og andaðist liðlega þrítugur að
aldri í Flórens. Hann er nafntog-
aður fyrir rit, sem hann lét eftir
sig og nefnist „Ræða um veg-
semd mannsins" eða „Ræða um
mannlega reisn“, á frummálinu,
latínu, Oratio de hominis dignit-
ate. Hér verður nú stuttlega fjall-
að um þennan mann og „ræðu“
hans.
Mírandóla var greifasonur og
efnilegt bam. Faðir hans lét hon-
um í té þá menntun, sem bezt
varð fengin í þennan tíma. Á
fímmtándu öld og síðar blómgað-
ist á Ítalíu og víðar um Evrópu
menningarstefna, sem nefnd er
„húmanismi". Orðið „húman-
ismi“ hefur verið þýtt sem fom-
menntastefna, mannúðarstefna
og mannhyggja. Allar þýðing-
amar segja nokkuð um húman-
ismann. Mírandóla naut húm-
anískrar menntunar í heimahús-
um. Fullvaxta nam hann kirkju-
rétt í Bologna, heimspeki í
Padúa, en hebresku, arameisku
og arabísku í Flórens og Parísar-
borg. í Flórens kynntist hann
Marsilió Ficinó, en hann var
fremstur þeirra heimspekinga
endurreisnaraldar, sem aðhyllt-
ust hugmyndir Platons. Starfaði
Mírandóla við platónsku akadem-
íuna í Flórens síðustu ár sinnar
stuttu ævi. Mírandóla lagði stund
á enn fleiri mannvísindi og gjörð-
ist nokkur „fjölfræðingur" að
hætti margra húmanista.
Mírandóla gekk snemma fram
sem rithöfundur. Verður nánar
vikið að skoðunum hans hér á
eftir. Kaþólsku kirkjunni þótti
hann vera á hálum ísi og hafn-
aði allmörgum setningum hins
unga höfundar árið 1486. Alex-
ander páfí sjötti tók Mírandóla í
sátt sex árum síðar. Við svo
búið stóð til æviloka greifasonar-
ins efnilega.
Endurlausn og vegsemd
Skammlífí Mírandóla varð til
þess, að hann lauk aldrei við að
skapa heildstætt heimspekikerfi.
Rit hans bjuggu þó yfír hug-
myndum, sem höfðu áhrif, er
stundir liðu fram. „Ræða um
vegsemd mannsins" var af ýms-
um nend „stefnuskrá kristins
húmanisma". Sagt hefur verið,
að hún geymi „hornstein endur-
reisnaraldar, endurfæðingu
mannsins í mynd Guðs“.
í sögu kristins dóms hefur
jafnan gætt ýmiss konar sveiflu-
hreyfínga varðandi stöðu manns-
ins andspænis sköpunarverkinu
og Guði. Frásagnir Heilagrar
Ritningar af sköpun mannsins
og syndafalli hans draga upp
tvær myndir af manninum: Ann-
ars vegar á maðurinn sér guðleg-
an uppruna og ber sjálfur mynd
Guðs og yfirbragð. Hins vegar
hefur maðurinn villzt af þeim
vegi, sem Drottinn ætlaði honum
að ganga. Þar við hefur hann í
nokkrum mæli eða í ríkum mæli
glatað guðsmynd sinni og er orð-
inn þræll syndarinnar.
Miðaldakirkjan lagði áherzlu á
hið síðar greinda. Á endurreisn-
aröld kom hins vegar fram iöng-
un til að benda aftur á hið upp-
haflega ástand mannsins, guðs-
mynd hans. Sú viðleitni birtist í
því, að menn vöktu athygli á
þroskamöguleikum hins endur-
leysta manns: Jesús Kristur er
fýrir oss krossfestur og uppris-
inn. Hann hefur keypt oss fijáls
undan valdi syndarinnar og
dauðans. Þar með gefst oss kost-
ur á að þroska guðsmynd vora
og leiða fram hið bezta í fari
voru.
Þetta þroskaferli verður Pico
della Mírandóla starsýnt á í
„Ræðu um vegsemd mannsins".
Hann vitnar í áttunda sálm Dav-
íðs, en þar segir sálmaskáldið,
að Drottinn léti manninn „verða
litlu minni en Guð, með sæmd
o g heiðri krýndirþú hann. Þú
lést hann ríkja yfir handaverkum
þínum, allt lagðir þú að fótum
hans“ (Ps. 8:6-7). Mírandóla
leggur Drottni orð í munn og
segir hann mæla við manninn:
„Vér gjörðum þig hvorki him-
neskan né jarðneskan, hvorki
dauðlegan né ódauðlegan. Af
fijálsum vilja og með fullri sæmd
getur þú tekið á þig hveija þá
mynd, sem þú óskar. Þú getur
úrkynjast og orðið dýrslegur. En
þú getur líka endurfæðzt til Guðs
myndar“.
Þegar Mírandóla talar um
„vegsemd mannsins" á hann við
það mannlega eðli, sem Kristur
hefur endurleyst. Enginn getur
af sjálfs dáðum aflað sér veg-
semdar. - Vegsemd er nokkuð
sem manninum veitist að gjöf
fyrir tilverknað æðri máttar. Guð
er sá máttur. Ef þú afneitar hon-
um, munt þú aldrei öðlast mann-
lega reisn.
Erindi við oss
Von Mírandóla - og von allra
kristinna húmanista æ síðan -
var sú, að maðurinn við ögun
skynsemi sinnar og vilja, við stöð-
uga bæn og íhugun, öðlaðist and-
lega konungstign og yrði englum
líkum. Hér var á ferð arfleifð
tveggja veralda, Heilagrar Ritn-
ingar, og þeirrar fomgrísku heim-
spekilegu siðfræði, sem kennd er
við Platon. Samleikur þessara
hugmyndaheima var Mírandóla
einkar hugleikinn: Kenning hans
um mannlega reisn átti sér
þungamiðju í meðvitundinni um
fijálsan vilja. í krafti hins fijálsa
vilja veldur maðurinn sér stað í
veröldinni, leitar síns æðra eðlis
og fínnur það.
Síðari tíma menn deildu um
fijálsan vilja og bundinn. fræg-
astir þeirra deiluaðila eru Eras-
mus frá Rotterdam og Marteinn
Lúther. En orðræðan um veg-
semd mannsins, stað hans í ver-
öldinni og æðra eðli, stendur
einnig ennþá. Mírandóla á erindi
við oss nútímamenn rétt eins og
fyrri tíða fólk.
Sú skoðun hefur um sinn átt
nokkuð upp á pallborðið meðal
Vesturlandabúa, að maðurinn sé
ekki annað en dýr, „nakinn api“,
eins konar fyrirliði ferfætlinganna
og annað ekki. Þessari hugmynd
er ítrekað slegið upp, viðhorfínu
haldið á lofti seint og snemma,
grillunni hampað og áróður rek-
inn fyrir heilaspunanum.
Hugmyndin um dýrshátt
mannsins helzt í hendur við þá
skoðun, að maðurinn séð dauð-
legur og annað ekki, öllu sé lok-
ið fyrir honum við endi ævinnar.
Æðri tilgangi er hafnað og þeim
Guði vísað á bug, er þess konar
tilgang skapar.
Gegn slíku er hollt að tefla
vonaraugum kristinna húman-
ista á ýmsum öldum. Þeir eiga
sér draum um annað markmið
og æðra manninum til handa.
Þetta markmið byggist á fagn-
aðarerindinu um Jesúm Krist:
Drottinn hefur endurleyst mann-
inn til guðlegrar myndar. Þar
með er manninum gefið eilíft líf
og hlutdeild í því ríki Guðs, er
aldrei mun á grunn ganga.
Árnað heilla
ÉG var svo upptekin af
augunum í þér, sem eru
fallegustu grænu augu
sem ég hef séð, að ég sá
ekkirauðaljósið.
GETUM við ekki borgað
Euro-reikninginn með
Visa-kortinu?
VIÐ horfðum á mynd-
bandið á helmingi minni
hraða og þá var það enn-
þá fyndnara.
SEGJA má að launin mín
skiptist í fimm hluta, kon-
una mína og dæturnar
fjór-
ar.
MÖGULEIKARNIR eru
tveir. Annaðhvort skap-
aði Guð okkur eða við
erum lika framleidd
í Japan.
VELVAKANDI
Svarar í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Dönsku-
kennsla
„Á AÐ fóma íslenskum
bömum til að gleðja Dani
með því að danska verði
áfram fyrsta erlenda
tungumálið sem kennt
verður í grunnskólum
landsins? Það finnst Þor-
geiri Ibsen dönskukenn-
ara og skólastjóra því
Islendingar standi í
þakkarskuld við Dani.
En Danir gleðjast ekki
bara, þeir hlæja einnig
að þessum smáborgara-
hætti eða er það ný-
lenduauðmýkt?
Á alþjóðavettvangi
tala íslendingar yfírleitt
ensku með slæmum
framburði gagnstætt
hinum Norðurlandaþjóð-
unum, enda enska þeirra
fyrsta erlenda tungumál
sem kennt er í þeirra
skólum.
Menntamálaráðherra,
stór hópur fólks hvetur
þig að láta ekki þrýsti-
hópa dönskukennara og
annarra hafa áhrif á
þann sjálfsagða hlut að
alheimstungumálið verði
fyrsta erlenda tungumál-
ið sem kennt verður í
íslenskum gmnnskólum
eins og víðast í heiminum
ásamt frönsku og
spænsku. Annað gerir
íslendinga að athlægi,
ekki síst hjá Dönum.
R.S.
Þakkir fyrir
góða þjónustu
ELLILÍFEYRISÞEGI í
Kópavogi þakkar ungu,
litlu stúlkunni, sem vann
í Skóbúð Kópavogs í
sumar fyrir frábæra
þjónustu þegar hann
kom til hennar. Sjaldan
fengið betri þjónustu en
þar.
Aldraður Kópavogs-
búi.
Góð grein
hjá Friðrik
MIG langar að þakka
Friðriki Erlingssyni fyrir
grein hans í Morgunblað-
inu 23. október sl. Hún
lýsir bágbornu ástandi
miðborgarinnar og fólk-
inu sem þar er um helgar
og ástandi sem fer versn-
andi.
Harpa Karlsdóttir.
Tapað/fundið
Lyklar í óskilum
LYKLAR fundust við
Álagranda. Þetta eru
húslyklar. Uppl. í síma
552-6686.
Dýrahald
Læðu vantar
gott heimili
LITLA læðan mín óskar
eftir góðu heimili vegna
flutnings eigenda. Hún
er bráðum 7 mánaða og
mjög ljúf og kelin. Hún
er grábröndótt að ofan,
hvít að neðan og með
hvítt trýni. Uppl. í síma
553- 9954 eftir kl. 17 og
554- 2222 frá kl. 9-17.
Kettlingur týndur
í Kópavogi
SVARTUR og hvítur
kettlingur, loðinn fress,
ómerktur með bleika og
ijolubláa ól, týndist frá
Fagrahjalla sl. sunnu-
dag. Þeir sem hafa orðið
varir við kisu hafi sam-
band í síma 564-2234.
Víkveiji skrifar...
FRÁ ÞVÍ veiðar á ref og mink
voru bannaðar í friðlandinu á
Hornströndum árið 1985 hefur
þessum tegundum fjölgað gífur-
lega. Þetta staðhæfa þingmenn
Vestfirðinga. Þeir hafa flutt þings-
ályktunartillögu um að heimila
tímabundnar veiðar á þessum rán-
dýrum.
Afleiðingar friðlýsingar svæðis-
ins norðvestan Skorarheiðar í
Norður-ísafjarðarsýslu eru bæði
jákvæðar og neikvæðar. Það er
neikvætt að mófuglum hefur nán-
ast verið útrýmt á svæðinu og fisk-
um í sumum veiðiám fækkað mjög.
í greinargerð þingmannanna segir:
„Ferðamenn og aðrir þeir sem
eiga leið um svæðið hafa veitt því
eftirtekt að mófuglar sjást þar
tæplega og augljóst er að þeir hafa
orðið ref og mink að bráð. Skyn-
samleg veiði á þessum tegundum
myndi því auka lífríkið og söngur
mófuglanna hæfist að nýju.
íbúar nærliggjandi byggða, jafnt
á Ströndum sem við ísafjarðardjúp,
hafa bent á að gegndarlaus fjölgun
á ref og mink í friðlandinu ylli
miklum búsiQum utan friðlandsins.
Hjarðir minka og refa streyma suð-
ur Strandir og inn í Djúp, leggjast
á búfénað, granda fuglum og eyði-
leggja veiðiár. Hlunnindabændur
hafa þannig vakið athygli á að
mikil fjölgun refa og minka hafi
leitt af sér stórtjón í æðarvörpum
og laxveiðiám og skaðað þannig
bændur og rýrt afkomu þeirra.“
Það er hygginna manna háttur
að læra af reynslunni, eða hvað?
xxx
UTSTREYMI gróðurhúsaloft-
tegunda ógnar framtíð
mannkynsins, ef fram heldur sem
horfir. Skaðvaldar eru ýmsir, m.a.
bílar, skip og stóriðja. En ekkert
er svo með öllu illt, að ekki fylgi
eitthvað gott, sagði gamla fólkið.
Nú hafa fjórir þingmenn, með Árna
R. Árnason í fararbroddi, flutt til-
lögu til þingsályktunar: „Alþingi
ályktar að fela iðnaðarráðherra að
láta athuga til hlítar möguleika á
að nýta gróðurhúsalofttegundir til
eldsneytisframleiðslu og í hvers
konar iðnaði og iðnaðarferlum."
í greinargerð segir: „Fram hefur
komið að koltvíoxíð má nýta ásamt
vetni til framleiðslu metanóls, sem
er hentugt eldsneyti fyrir bíla og
skip í stað benzíns og olíu ...
Fyrirtækið ískem, sem m.a. Iðn-
tæknistofnun og Hitaveita Suður-
nesja eiga aðild að, hefur kannað
möguleika á nýtingu ýmissa gróð-
urhúsalofttegunda frá jarðvarma-
virkjunum í nokkrum iðnaðarferl-
um. Þær athuganir hafa leitt í ljós
margvíslega möguleika á þessu
sviði sem ástæða er til að verði
kannaðir til hlítar.
Margar gróðurhúsalofttegundir
eru fluttar inn til fjölbreytilegra
nota. Rétt er að ganga úr skugga
um hveijar þeirra megi framleiða
hér innan lands, t.d. sem aukaaf-
urðir annarrar starfsemi eða með
því að vinna þær úr útblæstri."
Það er ekki ónýtt að finna já-
kvæðan flöt á jafn neikvæðum
veruleika sem þessum.
xxx
AÐ ER margra mál að íslenzk-
an eigi í vök að veijast í stór-
streymi erlendra máláhrifa á
tækni- og tölvuöld? Víkveiji minn-
ist í því sambandi ræðu, sem Indr-
iði G. Þorsteinsson rithöfundur
flutti á ráðstefnu Sambands ís-
lenzkra sveitarfélaga árið 1987.
Hann minnti á þá staðreynd að
Reykjavík var nánast dönsku-
mælandi bær um miðja nítjándu
öldina. Orðrétt: „Þá átti bærinn sér
bakland, sem var sveitirnar. Þar
var ekki töluð danska, og svo fór,
þegar gefin hafði verið út tilskipun
um að íslenzka skyldi töluð í
Reykjavík, að áhrif baklandsins,
sem var mikið fjölmennara, eyddi
dönskunni á undra skömmum tíma.
Fari nú svo að í framtíðinni verði
Reykjavík meira og minna ensku-
mælandi, sem er vel hugsanlegt,
þá hefur baklandið ekki sama styrk
sem fyrr... Þess vegna verður að
koma upp þessu baklandi þjóð-
menningar í helzta þéttbýliskjarn-
anum sjálfum ..."
Þessi orð eru okkur hollt vega-
nesti inn í nýja öld.