Morgunblaðið - 13.06.1998, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1998 35
Morgunblaðið/Þorkell
% Aðalbjörg Edda Guðmundsdóttir, félagi í klúbbnum Geysi, sem hefur það
markmiði að styðja geðfatlaða út í atvinnulífíð.
Þórunn Pálsdóttir hjúkrunarforstjóri geðdeildar Landspítalans
Aðstæður geð-
sjúkra óviðunandi
tuttugu tíma á viku. Að því loknu
kynnir starfsmaður klúbbsins sér
starfíð og þjálfar viðkomandi félaga í
starfíð, vinnuveitanda að kostnaðar-
lausu. Eftir þá starfsþjálfun hefji fé-
laginn formlega vinnu og fari inn á
launaskrá hjá vinnuveitandanum.
Anna bendir á í þessu sambandi að
það að fá tækifæri til þess að stand-
ast þennan sex mánaða reynslutíma
sé mikilvægt og efli sjálfstraust og
sjálfsvirðingu.
„Ef félaginn veikist eða getur ekki
sinnt starfinu er klúbburinn ábyrgur
og sér til þess að annar komi i stað-
inn. Vinnuveitandanum er þannig
tryggð hundrað prósent mæting,“
segir Anna og bætir auk þess við að
starfsmaður klúbbsins sé stuðnings-
aðili fyrir bæði félagann og vinnuveit-
anda og fylgist náið með gangi mála á
vinnustaðnum.
Klúbbhúsið verði sýnilegt
Eins og íyrr var vildð að er þess
vænst að starfsemi klúbbsins Geysis
verði komin í hús um næstu áramót,
en samkvæmt alþjóðlegum reglum frá
ICCD um Fountaine House-hug-
myndafræðina á húsið að vera aðsldiið
frá geðdeildum eða öðrum stofnunum
og um leið að hafa gott samband
og/eða samvinnuivið þær. Þá er ætlast
til þess að klúbbhúsið verði staðsett
þar sem samgöngur séu góðar, þannig
að auðvelt sé íyrir klúbbfélaga að
komast til og frá klúbbnum og í vinnu.
Þær Anna og Aðalbjörg Edda segjast
vonast til þess að geta fundið húsnæði
fyrir klúbbinn einhvers staðar mið-
svæðis I Reykjavík, þar sem samgöng-
ur eru góðar. Auk þess leggja þær
áherslu á að húsið verði sýnilegt í
samfélaginu, enda sé eitt af markmið-
um klúbbsins að kynna starfsemi hans
t vandamál
tnumark-
væð“
yrkja er að þegja yfír sínuin sjúk-
dómi. Slíkt leiðir einungis af sér
óöryggi og spennu jafnvel vissrar
fælni frá atvinnurekenda.
Flest viljum við vera einlæg og
eiga sömu möguleika og aðrir en
hveiju skila slík viðhorf sem greint
er frá að ofan, öðru en að ýta und-
ir fals og óöryggi í þessum harða
heimi. Allir þurfa á uppbyggingu
og trausti að halda, eigi þeir að fá
að sanna sig, fyrst og fremst fyrir
sjálfum sér, hvað þá öðrum. En til
þess þurfa menn tækifæri.
Á því grundvallast sá stuðning-
ur sem klúbburinn Geysir veitir
fyrir þá sem komnir eru út úr
sjúkrahúsgeiranum og hafa löng-
un og viðleitni til að fara út á al-
mennan atvinnumarkað á ný.“
og auka tengsl við samfélagið þannig
að fordómar minnki.
Anna getur þess að í húsi klúbbsins
þurfí að inna ýmis störf af hendi, sem
félagar muni skipta með sér. Til
dæmis þurfí að taka á móti nýjum fé-
lögum, sjá um ýmsar kynningar,
svara í símann, og sinna viðhaldi á
húsnæðinu svo eitthvað sé nefnt. Hún
leggur hins vegar áherslu á að störfín
innan klúbbsins ráðist af þörfum og
áhuga félaganna og að þeir sjálfir
skipti með sér þeim verkefnum sem
inna þurfí af hendi. Líklegt sé að hver
sinni þeim störfum sem hann hafi
hæfileika og getu til og að auk þess
sé mikilvægt að fólki sé ekki mismun-
að á grundvelli sjúkdómsgreiningar
eða virkni. Allir séu mikilvægir í
starfsemi klúbbsins og allir beri sam-
eiginlega ábyrgð.
Að sögn Önnu og Aðalbjargar
Eddu er ætlunin að tveir til þrír fast-
ir starfsmenn starfí í klúbbhúsinu
auk forstöðumanns. Starfsfólk og fé-
lagar eiga að bera ábyrgð á starfsem-
inni en endanleg ábyrgð á að liggja
hjá forstöðumanni. Aðalbjörg Edda
segir það mikinn kost að félagar
klúbbsins eigi að bera jafnmikla
ábyrgð á starfseminni og starfsmenn
hans. „Þannig njótum við geðfatlaða
fólkið okkar betur en nokkurn tíma
inni á stofnun,“ segir hún. „I húsinu
okkar mun okkur félögunum takast
að komast síðasta spölinn til mögu-
legs bata. Það er tilhlökkunarefni og
mér líður betur en áður við tilhugs-
unina eina saman.“
Hefur gefið góða raun
Anna leggur að síðustu áherslu á
mikilvægi þess að sú hugmynd sem
klúbburinn Geysir byggi á hafí verið
reynd, með góðum árangri, víða um
heim síðastliðin fimmtíu ár og enn-
fremur að alþjóðasamtök haldi utan
um þá klúbba sem starfí í nafni
Fountain House. Alþjóðasamtökin
reki til dæmis þjálfunarstöðvar fyrir
starfsmenn og félaga klúbba sem
byggja á hugmyndafræði Fountain
House og sjái til þess að klúbbamir
haldi ákveðnum viðmiðunarreglum
um starfsemi og skipulag í heiðri.
„Þessi starfsemi hefur gefið mjög
góða raun og hefur hjálpað fólki að
öðlast sjálfstraust og verða virkir
þátttakendur í þjóðfélaginu," segir
Anna aðspurð um reynslu af þessum
klúbbum af erlendum vettvangi.
Eins og fyrr segir gengur undir-
búningur að starfsemi klúbbsins hér á
landi vel og segja þær Anna og Aðal-
björg Edda að í styrktarfélaginu sitji
margir „forystumenn í jajóðfélaginu",
eins og þær orða það. I sjóm styrkt-
arfélagsins era Ingólfur H. Ingólfs-
son, framkvæmdastjóri Geðhjálpar,
Styrmir Gunnarsson ritstjóri, Ög-
mundur Jónasson alþingismaður,
Þórann Hafstein lögfræðingur, Lára
Bjömsdóttir félagsmálastjóri, Ólafur
Ólafsson frá lyfjafyrirtækinu Delta,
Anna Guðrún Amardóttir iðjuþjálfi
og Hallgrímur Gunnarsson forstjóri
Ræsis. Vemdari klúbbsins er frú Vig-
dís Finnbogadóttir, fyrrverandi for-
seti lýðveldisins fslands.
Það er mat Þórunnar
Pálsdóttur, hjúkrunar-
forstjóra geðdeildar
Landspítalans, að að-
búnaður geðsjúkra hér
á landi sé óviðunandi.
Sigríður B. Tómas-
dóttir ræddi þessi mál
við Þórunni sem segir
niðurskurð á fjárveit-
ingu til geðdeildarinnar
hafa verið allt of mik-
inn. Það hafi haft í för
----’-------7---:-------
með sér að Islendingar
hafí dregist aftur úr í
meðhöndlun geðsjúkra
í samanburði við
Norðurlönd.
ÞÓRUNN Pálsdóttir hef-
ur starfað að málefnum
geðsjúkra í 35 ár og
þeklar því manna best til
þeirra hér á landi. Hún
er einnig vel kunnug á Norðurlönd-
um og segir mikið skilja að aðbúnað
geðsjúkra þar og hér. „Hér á landi
eru t.d. mjög margir sjúklingar sem
deila herbergi með öðram sjúkling-
um, jafnvel þeir sem dvelja lang-
dvölum á sjúkrahúsi. í Noregi er
það í lögum að sjúklingar era ekki
lengur en ár á geðsjúkrahúsi í sam-
býli með öðram. í Danmörku er það
ekki í lögum en er stefna stjóm-
valda þar.“
Hér á landi er ekki sama upp á
teningnum og segir Þórunn aðstæð-
ur hérlendis engan veginn samræm-
ast mannúðarsjónarmiðum. „Þessir
sjúkhngar eiga einmitt mjög oft
erfitt með samskipti við annað fólk,
þola kannski ekki sína eigin fjöl-
skyldu. Síðan eru þeir settir í her-
bergi með bláókunnri manneskju
sem hlýtur að vera erfitt.“
Þórann er nýkomin af ráðstefnu í
Árósum þar sem fjallað var um mál-
efni geðsjúkra. í leiðinni gafst tæki-
færi til að fræðast meira um stefnu
stjórnvalda í Danmörku og aðstæð-
ur þær sem geðsjúkum era búnar í
Árósaamti og Viborgamti. „Það er
ólíku saman að jafna, aðstæðum þar
og hér á landi. í Viborgamti, þar
sem búa t.a.m. jafn margir og á ís-
landi, voru t.d. nýverið veittar 150
milljónir danskra króna (um 1,5
milljarðar íslenskar krónur) í auka-
fjárveitingu til að bæta aðbúnað
geðsjúkra enn frekar. Hér á landi er
Geðdeild Landspítalans rekin fyrir
1 milljarð á ári, Þannig að munurinn
er gífurlegur."
Ráðstefnugestir skoðuðu einnig
aðbúnað geðsjúkra í Viborg og
deildir sem era í byggingu. „Ég get
nefnt sem dæmi að á réttargeðdeild-
inni sem er verið að reisa þar er
gert ráð fyrir sérherbergi með að-
gangi að baði fyrir alla vistmenn.
Þetta er ekld hægt að bera saman
við aðstæður á Sogni sem eru varla
mönnum bjóðandi."
Geðsjúkir eiga
sér fáa málsvara
Að sögn Þórannar er einnig reg-
inmunur á umræðu í þjóðfélaginu
um málefni geðsjúkra hér á landi og
í Danmörku. Þar hefur verið um-
ræða um þessi mál í mörg ár en hér
á landi háir það mjög málefnum
geðsjúkra hve fáa málsvara þeir
eiga. „Þetta er að vissu leyti feimn-
ismál og það hefur verið erfitt að
opna umræðu um það. Einnig er
vandamál að fólk sem ekki þekkir
persónulega til geðsjúkra á erfitt
með að átta sig á sjúkdómnum. Það
fylgir t.d. sú ímynd geðsjúkum að
þeir séu alltaf í slagsmálum. Svo
þegar fólk sér geðsjúka sem era
mjög rólegir og líta eðlilega út fær
það á tilfinninguna að það sé næst-
um óþarfi að hafa sjúkrahúspláss
fyrir þetta fólk, vegna þess að sjáan-
lega er ekkert að.“
Sem dæmi um hve fáa talsmenn
geðsjúkir eiga nefnir Þórann það
dæmi að um áramótin var
rúmum á geðdeild Sjúkra-
húss Reykjavíkur fækkað
úr 31 í 24. „Þetta gerðist
alveg þegjandi og hljóða-
laust,“ segir Þórann.
„Hugsaðu þér sjö rúm, það er ekki
eins og fólk hætti að verða veikt. En
þetta hefur vitaskuld skapað aukið
álag og yfirinnlagnir á allar mótt-
tökudeildir Geðdeildar Landspítal-
ans.“
Þessi fækkun er hluti af niður-
skurði í heilbrigðiskerfinu sem Þór-
unn segir hafa bitnað illa á geðdeild-
um og vera helstu ástæða þess
hversu mikið Islendingar hafa dreg-
ist aftur úr í þessum málum á síðari
áram. „Við þyrftum aukafjárveit-
ingu upp á 250 milljónir á ári næstu
þrjú árin ef vel ætti að vera vegna
þess hve lengi stjómvöld hafa dreg-
ið á eftir sér lappimar í þessu máli.
Það þarf að koma hlutum í lag auk
þess sem það þarf að fara að undir-
búa að geðdeildin missir húsnæðið
að Kleppi eftir sex ár.“
Ríkisstjórnin og þingmenn
vakni af þymirósarsvefni
Geðdeildin missir húsnæðið að
Kleppi vegna þess að á sínum tíma
var lóðin aðeins leigð út í
99 ár. Þórunn segir að það
verði að hugsa um viðeig-
andi lausn á þessu máli í
tíma, ekki dugi að ætla sér
að hola geðdeildinni ein-
hvers staðar niður í óhæfu húsnæði
þegar þar að kemur. „Það er ekki
seinna vænna að rfldsstjórnin og
þingmenn Alþingis vakni upp af
þyrnirósarsvefninum," segir Þórann.
„Umræðan um stefnu í geðheilbrigð-
ismálum þarf að hefjast nú þegar.“
Að sögn Þórannar er verið að
safna upplýsingum um þessi málefni í
í nefnd sem Ingibjörg Pálmadóttir
heilbrigðisráðherra skipaði fyrir einu
og hálfu ári. „Það er svo sem góðra
gjalda vert en annað mál er að oft
vilja mál sofna í nefhdum. Það er
stundum talað um upplýsingaþjóðfé-
lag í dag en gallinn við það er að
þrátt fyrir gífurlegt magn upplýsinga
vill oft lítið verða úr nýtingu þeirra
en það er það sem við þurfum.“
Næg verkefni
ef íjárveitiiig fæst
Þórann hefur fjölda hugmynda
sem hún telur að ætti að framkvæma
sem fyrst. Þær varða bæði sjúklinga
á sjúkrahúsunum og þá sem hafa ver-
ið útskrifaðir og búa á sam-
býlum. Eitt aðalmálið er að
sem flestir búi á einbýlum
eins og áður sagði. Annað
era sambýlin, þar búa sjúk-
lingar sem lifa á bótum
sem duga engan veginn fyrir einu né
neinu. Húsgögn í slíkum sambýlum
eru t.d. mjög oft samtíningur héðan
og þaðan og umhverfi ekki mjög vist-
legt. „Það er til hugtak sem kallast
umhverfismeðferð og byggir á því að
umhverfi sjúklinga hafi áhrif á líðan
þeirra. Umhverfi eins og við bjóðum
upp á hér á landi samræmist vita-
skuld ekki þessari stefnu.“
I þessu sambandi minnist Þórann
á að Lionsklubburinn Týr hafi tekið
að sér að viðhald og endurnýjun á
þremur sambýlum geðsjúkra. „Það
verður seint þakkað fyrir svona góð-
gerðarstarfsemi, okkur munar heldur
betur um slíkt. Á einu af þessum
heimilum hefur t.d. lítið sem ekkert
verið gert í tíu ár, ekki málað eða
neitt gert vegna peningaleysis."
Önnur hugmynd sem Þórann kem-
ur með tengist samstarfi geðdeilda
og heilsugæslustöðva, það þyrfti að
vera meiri tenging þar á milli. „Það
vantar sérhæfingu á heilsugæslu-
stöðvamar. Við þyrftum að geta út-
skrifað sjúklinga til heilsugæslu-
stöðva þar sem geðhjúkr-
unarfræðingar gætu tekið
við sjúklingum."
En allt þetta veltur á því
að fjármunir fáist til þess-
ara mála „Ég vona að okk-
ur beri gæfa til þess að fá aukafjár-
veitingu. Aukafjárveitingar til heil-
brigðismála hafa fyrst og fremst ver-
ið veittar í hátæknibúnað sem er gott
og gilt út af fyrir sig en geðsjúkir
hafa setið á hakanum. Það þarf að
breytast.“
Umræða þarf
að hefjast
nú þegar
Þurfum 250
milljónir
næstu 3 árin