Morgunblaðið - 31.01.1999, Qupperneq 36

36 SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Af reyk og
flugnaeitri
Jafn sjáljsagt er ab benda reykingafólki
á skaðsemi tóbaksnotkunar og það
að reyna að koma í veg fyrir að ölvaður
maður aki bifreið. Báðir stofna lífi
sínu og annarra í hœttu.
• •
Omurlegt er til þess
að vita að reykingar
skuli enn vera að
aukast meðal grunn-
skólanemenda hér-
lendis. Samkvæmt könnun sem
gerð var á nýliðnu ári reykja til
dæmis 19,4% allra sextán ára
stúlkna á Islandi daglega. Nærri
því tvær af hverjum tíu!
Umrædd könnun var gerð á
vegum héraðslækna og Krabba-
meinsfélagsins. I henni kemur
eftirfarandi m.a. fram um 16 ára
drengi: Árið 1990 reyktu 11%
þeirra daglega, 1994 hafði hlut-
fallið stokkið upp í 19,3% en var
í íyrra komið niður í 16,9%. Töl-
fræðin varðandi 16 ára stúlkur
var hins vegar
VIÐHORF
Eftir Skapta
Hallgrímsson
sú að árið 1990
reyktu 17,3%
þein-a daglega,
14,2% fjórum
árum síðar en í
fyn-a 19,4% eins og áður kom
fram. Pessi þróun er algjörlega
óviðunandi og beinlínis
skammarlegt fyrir siðað þjóðfé-
lag undir lok tuttugnstu aldar að
svo hátt hlutfall barna og ung-
linga skuli reykja. Best væri
auðvitað að enginn reykti. Pað
kann að hljóma draumkennt, en
takmarkið á auðvitað að vera að
útrýma þessum fjanda.
Stundum er haft á orði að
íþróttir og áfengi fari ekki sam-
an, en íþróttir og reykingar gera
það ekki heldur. Reykingar fara
reyndar varla saman við neitt.
Skaðsemi þeirra er margsönnuð
og því ástæða til að hafa af því
verulegar áhyggjur hve margt
ungt fólk reykir í dag. Skaðsemi
tóbaks var ekki kunn þegar afar
okkar og ömmur hófu reykingar
fyrr á öldinni, en þegar ungt
fólk ánetjast eitrinu á lokakafla
tuttugustu aldarinnar getur það
varla flokkast undir neitt annað
en heimsku.
Lífíð er stutt og meira virði
en svo að borgi sig að leika sér
að því að stytta það frekar.
Eg sagði í grein hér í blaðinu
fyrir einu og hálfu ári, í tilefni
átaks Knattspymusambandsins
gegn reykingum: „Róm var ekki
byggð á einum degi og ekki þarf
að búast við því að allir íslenskir
íþróttamenn hætti að reykja eða
neyta tóbaks á annan hátt á
svipstundu. En fé því sem KSÍ
fær til að sinna áróðri og for-
varnarstarfi er vel varið. Tó-
bakslaus íþróttahreyfmg er gott
markmið - síðan tóbakslaust Is-
land. Það er djarft markmið og
erfitt gæti orðið að ná því, en
nauðsynlegt er að reyna.“
I áðurnefndri könnun héraðs-
lækna og Krabbameinsfélagsins
kemur einnig fram að daglegar
reykingar 12-16 ára barna eru
að aukast. 1990 reyktu 5,6%
þess hóps, 7,2% fyrir fjórum ár-
um og í fyrra voru það 7,8%
hópsins sem reyktu daglega.
Hlutfallið er lægst á Austur-
landi, 4,6%, en hæst á Reykja-
nesi, 9,4% 12-16 ára barna á því
svæði reykja daglega.
Það er ekki auðvelt að vera
unglingur. Margt glepur og oft
heyrist sú röksemd að skiljan-
legt sé að ýmsir telji farsælast
að samlagast hópnum; vera eins
og hinir, til að verða ekki fyrir
aðkasti. Málið er bara ekki svo
einfalt. Sá hópur sem ekki reyk-
ir er nefnilega miklu stærri en
hinn. Hvers vegna ekki að til-
heyra honum áfram? Það er
ekki flott að reykja. Aldeilis
ekki.
Dætur mínar eru á móti reyk-
ingum enda aldar upp í reyk-
lausu umhverfi. Þær vita að
reykingar eru óhollar, þeim
fylgir sóðaskapur og vond lykt.
Dæturnar setja gjarnan upp
vanþóknunarsvip sjái þær fólk
reykja, jafnvel þó það sé aðeins
að kaupa tóbak í verslun! Ekki
neita ég því að hafa átt talsverð-
an þátt í að móta þessa skoðun
þeirra og vilji einhver kalla það
uppeldis-fasisma er mér sama.
Eg kalla það bara skynsemi.
Fagna ber orðum forseta Is-
lands, Olafs Ragnars Grímsson-
ar, á ráðstefnu Tannlæknafélags
Islands á dögunum, þar sem
hann lýsti undrun á þeim friði
sem tóbakið, sá mikli sjúkdóma-
valdur, fengi til að vinna
skemmdarverk sín í samfélag-
inu.
Dæmið sem forsetinn tók á
ráðstefnunni var gott. Það er
rétt hjá honum að auðvitað
myndi samfélagið bregðast
harkalega við því ef tvær far-
þegaþotur frá Flugleiðum (eða
hvaða flugfélagi sem er), full-
skipaðar fólki, færust á tæpu ári
á leiðinni Reykjavík-Kaup-
mannahöfn. Auðvitað yrði málið
rannsakað ofan í kjölinn. En
þegar dauða ámóta fjölda fólks
hérlendis má árlega rekja til
reykinga er eins og mörgum
ftnnist það einfaldlega sjálfsagt
mál. Og reykingafólki, sumu
hverju, virðist finnast að öðrum
komi það varla við. Slíkt er auð-
vitað ekkert annað en rugl. Tó-
bak er eitur og eitur getur drep-
ið. Sjúkdómar af völdum reyk-
inga kosta þjóðfélagið gífurlegar
fjárhæðir árlega, og ég sem
skattgreiðandi vil draga úr þeim
útlátum. Hverjum og einum ætti
kannski að vera í sjálfsvald sett
að stofna sér í hættu með reyk-
ingum, en ekki öðrum, og hann
ætti þá að greiða sjálfur fyrir þá
þjónustu sem hann hugsanlega
þarfnast af völdum þeirra.
Það að reyna að leiða reyk-
ingafólki fyrir sjónir að ekki
borgi sig að reykja er jafn sjálf-
sagt og reyna að koma í veg fyr-
ir að ölvaður maður aki bifreið.
Sá stofnar lífi sínu og annarra í
hættu. Reykingamaðurinn líka.
Það er mergurinn málsins.
Þorgrímur Þráinsson, fram-
kvæmdastjóri Tóbaksvarnar-
nefndar, segir hér í blaðinu síð-
astliðinn miðvikudag að maður
sem reykir innan um aðra valdi
meiri skaða en sá sem myndi
úða kringum sig með flugnaeitri.
„Það eru færri eiturefni í flugna-
eitri en sígarettureyk og samt
sem áður er ég viss um að það
myndu allir hörfa fyrir flugna-
eitrinu og halda að viðkomandi
maður væri bilaður. Of fáir
kippa sér hins vegar mjög upp
við tóbaksreyk." Þetta er vel
mælt og verðskuldar athygli.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
MAGNUS bóndi Hafliðason á Hrauni í Þórkötlustaðahverfi með bjarghringinn af Hans Hedtoft í fjörunni
þar sem bann gekk fram á hann.
Fjörutíu «r fró því haf
ið hirti Hans Hedtoft
Fjörutíu ár eru í dag liðin frá því danska
Grænlandsfarið Hans Hedtoft rakst á ís-
jaka suðaustur af Hvarfí. Um borð voru 40
manna áhöfn og 55 farþegar og fórust allir.
Það eina sem hafíð skilaði var heillegur
bjarghringur, merktur farinu, sem rak á
fjöru í Grindavík snemma í október árið
sem Hans Hedtoft fórst, 1959.
HANS Hedtoft var 2.875 lesta
skip og í jómfrúarferð sinni
milli Danmerkur og Græn-
lands þegar það fórst. Síðasta höfnin
sem lagt var úr áður en forlögin
gripu í taumana var Julianehaab,
þar sem lestað var m.a. freðfiski
sem flytja átti til Kaupmannahafnar.
Menn sáu strax að sitthvað var líkt
með Hans Hedtoft og skemmti-
ferðaskipinu Titanic, sem fórst
einnig í jómfrúarferð sinni fyrr á
öldinni. Með Titanic fórust 1.515
manns, en skipið sigldi einnig á ís-
jaka og eins og Hans Hedtoft átti
skipið að vera ósökkvandi. Var
danska skipið m.a. búið vatnsþéttum
skilrúmum sem áttu að koma í veg
fyrir að skipið sykki þótt gat kæmi.
„Við erum að sökkva“
í Morgunblaðinu laugardaginn
31. janúar var fyrirsögnin: „Nýtt
„Titanic-slys“ sunnan Grænlands." I
fréttinni sem fyrirsögninni fylgdi
stóð m.a. þetta: „í fregnum klukkan
10 af Hans Hedtoft segir að skipið
hafi rekist á ís í vonskuveðri og búist
væri við að það myndi sökkva. Þá
hafði kanadísk flugvél flogið nokkra
stund yfir slysstaðnum og þýskur
togari, Johannes Kreuss, var 20 sjó-
mílur frá honum. Hélt hann ferð
sinni áfram á slysstaðinn, en að-
stæður voru slæmar vegna stórsjóa
og veðurs. Erfitt var að sjá skipið úr
lofti vegna myrkviðris ...“ Þetta var
forsíðufrétt og á sömu síðu var
einnig önnur frétt, „síðustu fréttir",
en fyrirsögn hennar var: „Við erum
að sökkva“. I fréttinni stóð: „I nótt
klukkan sjö mínútur yfir eitt fékk
Mbl. eftirfarandi skeyti frá NTB-
fréttastofunni: - Við erum að
sökkva,- var síðasta kall sem heyrð-
ist frá Hans Hedtoft, segh- lögreglan
í Julianehaab. Loftskeytastöðin í
Julianehaab heyrði þetta, en þá voru
miklar truflanir og loftskeytamenn-
irnir voru ekki alveg vissir um að
þeir hefðu heyrt rétt.“
Fleiri skip, m.a. íslenskir togarar,
stímdu í átt að slysstað, sem var ná-
kvæmlega 59 gráður og 30 mínútur
norðlægrar breiddar og 43 gráður
vestlægrar lengdar. Þýski togarinn
Johannes Kreuss var fýrstur á vett-
vang, en gat ekkert aðhafst vegna
óveðurs og ölduhæðar.
Um borð í Grænlandsfarinu voru
þrír björgunarbátar sem rúmuðu
rúmlega þann fjölda manna sem um
borð voru. Ekkert er vitað hvort
fólkið komst nokkru sinni um borð í
þá, en hvað sem því leið vom allir
taldir af eftir nokkra daga leit úr
lofti og á sjó.
Vonskuveður var lengst af á með-
an leitin stóð yfir og ísrek í sjónum
var mikið. 95 manns fórast því með
skipinu, þar af 19 konur og 5 börn.
Meðal farþega voru tveir af helstu
foi-ystumönnum Grænlendinga,
þingmaður þeirra Linge og lands-
ráðsmaðurinn Karl Egede, sem var
einn helsti forvígismaður græn-
lenska sjávarútvegsins. Skipstjór-
inn, P.L. Rasmussen, var fimmtugur
og margreyndur Grænlandsfari til
tveggja áratuga.
Slysið magnaði deilur sem verið
höfðu um smíði skipsins sem reyndh’
sæfarendur í Danmörku töldu að
hefði getað verið markvissari og ör-
uggari og sama má segja um um-
ræður í Danaveldi og víðar um
skipaferðir á norðurhjara yfirleitt.
M.a. var rifjað upp, að Linge, sá er
fórst með Hans Hedtoft, hafði varað
við farþegaflutningum til Grænlands
að vetrarlagi.
Minningarvottur
Þegar leitað hafði verið að skip-
brotsmönnum í nokkra daga þóttust
menn heyra dauf morsmerki og gaf
það um tíma veika von um að ein-
hverjir kynnu að finnast á lífi. Síðan
heyrðist ekki meir og vonirnar dofn-
uðu á ný.
Einn daginn þóttist leitai-flug-
maður hafa komið auga á eitthvað
sem flaut í sjónum og minnti einna
helst á „björgunarbát á hvolfi“. Skip
fóra þegar á staðinn, en urðu einskis
vísari.
Þá fann eitt leitarskipanna planka
á floti en náði honum ekki inn fyrir
borðstokkinn vegna slæmra að-
stæðna. Lýsing á honum benti þó
ekki til að hann væri úr danska
Grænlandsfarinu. Ægir hafði gleypt
skipið með manni og mús.
Mánuðir liðu og loks skilaði hafið
sönnunarvotti um ógnarmátt sinn.
Frá því var greint í Morgunblaðinu
föstudaginn 9. október 1959:
- Aðfaranótt miðvikudags rak
bjarghring úr danska Grænlands-
farinu Hans Hedtoft á land í Grinda-
vík. Mun ekkert annað hafa fundist
svo öruggt sé úr Grænlandsfarinu
sem fórst með allri áhöfn suðaustur
af Hvarfi á Grænlandi 31. janúar
síðast liðinn vetur. Er bjarghringur-
inn óskemmdur og greinilega
merktur Hans Hedtoft Köbenhavn.
- Er Magnús Hafliðason bóndi á
Hrauni sem er austasti bær í Þór-
kötlustaðahverfi í Grindavík, kom út
á miðvikudagsmorgun og niður á
tún, sá hann hvar glampaði á eitt-
hvað hvítt úti í fjörunni. Um nóttina
hafði verið mikið rok á suðaustan og
brim, en um morguninn var komið
logn. Gekk hann út með fjörunni og
fann óskemmdan bjarghring uppi í
malarkambinum. Tók hann hringinn
heim með sér og um kvöldið hafði
hann orð á því við Arna Eiríksson,
bílstjóra á áætlunarbíl Grindvíkinga,
að hann hefði fundið hring merktan
Köbenhavn. Arai athugaði hringinn
nánar og sá að hann var af Hans
Hedtoft. Er hann kom til Reykjavík-
ur í gær, gerði hann Henrý Hálfdán-
arsyni, framkvæmdastjóra Slysa-
varnarfélagsins, aðvart. Hringdi
Henrý til Magnúsar bónda og bað
hann að halda á hringnum með sér
næst er hann kæmi í bæinn.“
Síðar í fréttinni er leitt getum að
því að vegna þess að kaðallinn á
hringnum sé alveg heill, enginn
spotti í hringnum og tóið hvergi slit-
ið, sé engu líkara en að hringurinn
hafi verið leystur af skipinu, en ekki
slitnað frá því. Þótti og athyglisvert
hversu heillegur hringurinn var
miðað við mikið volk og langt í sjón-
um.
Olafur K. Magnússon ljósmyndari
á Morgunblaðinu og Elín Pálma-
dóttir blaðamaður hittu Magnús
suður í Grindavík og tók Olafur þá
myndina sem þessum línum fylgir.
Myndin birtist á sínum tíma á for-
síðum allra helstu dagblaða í Dan-
mörku og einnig víðar á Norður-
löndum.