Morgunblaðið - 31.12.1999, Blaðsíða 58

58 FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Leyfileg-
ar vonir?
Sama hugsun er rábandi um árþús-
undamótin sem endranær. Menn skynja
tímamót, skil, sem erfitt er að skilgreina
umfram talnarununa er breytist. Nýr
veruleiki sýnist birtast við sjón-
deildarhringinn en á sama tíma býður
reynslan og rökhugsunin okkur að efast
um að sú skynjun standist skoðun.
Eftir Asgeir
Sverrisson
Getur verið að við séum
dæmd til að vona?
Vitanlega er það
aðeins talnarunan
sem breytist, sjálft
árið 2000 felur hvorki í sér sérstök
fyrirheit eða óþekktar ógnir um-
fram önnur ár. Slíkt er aðeins
mannleg ímyndun, eðlisbundinn
tilbúningur, jafnvel sæmilega
meðvituð sjálfsblekking.
Eðli mannsins mun verða
óbreytt á morgun. Og það verða
einnig tilefni þau, sem hann finnur
sér til að gera jarðvistina and-
styggilegri en hún þyrfti að vera.
l/inunRE Eftir sem áður
* ™nui\r munugræðgi,
trúarbrögð,
hugmynda-
fræðiogkyn-
þáttahyggja kalla hrylling og
hörmungar yfir fólk víða um heim.
Eftir sem áður mun sjálfselska,
þröngsýni, hagsmunagæsla, virð-
ingarleysi, dómgreindarbrestur,
hroki og heimska móta framgöngu
mannsins.
Ný vandamál munu án nokkurs
vafa skjóta upp kollinum en rætur
þeirra verða almennt og yfirleitt
þær sömu og einkennt hafa ár-
þúsundið, sem senn verður kvatt.
Birtingarmyndirnar verða ef til
vill aðrar og vafalítið verður áfram
viðtekin sú sjálfsblekking að
mennimir breytist með tímunum.
Vísast leiðir tíminn það eitt í ljós
að allt breytist til þess eins að ekk-
ert breytist.
,^Aldrei aftur“ hrópaði mann-
kynið þegar hryllingur helfarar-
innar gegn gyðingum var loks
opinberaður. Bergmál þessara
orða má enn greina á blóðvöllum
Kambódíu, Júgóslavíu og Rúanda.
En við getum leyft okkur að
vona.
Vonir manna eru jafnan bundn-
ar við framtíðina en framtíðin sýn-
ist hafa innbyggðan þann eigin-
leika að líkjast einna helst
fortíðinni. Og myndin af framtíð-
inni er oftar en ekki mótuð af ósk-
hyggju rétt eins og fortíðin var
mótuð af þrá og vonum, sem rætt-
ust sumar, aðrar ekki.
„Framtíðin er það tímaskeið
þegar okkur gengur allt í haginn,
vinirnir eru traustir og hamingja
okkar tryggð," sagði bandaríski
rithöfundurinn Ambrose Gwinnett
Bierce.
Vitrir menn hafa ráðlagt okkur
að hugsa sem minnst um framtíð-
ina, hún komi hvort eð er nógu
fljótt. Samt sýnist eðli framtíðar-
innar vera það, að geta ekki breyst
í nútíð. Það hlýtur hún hins vegar
að gera því ella væri tæpast unnt
að horfa um öxl. Og þegar það er
gert hafa spásagnirnár gömlu til-
hneigingu til að reynast rangar.
„Framtíðin er ekki lengur eins og
hún var,“ mun rithöfundurinn
Arthur C. Clarke hafa misst út úr
sér einhverju sinni.
Hið sama gildir um árþúsunda-
mótin. Væntingamar eru miklar
en heilkennið, sem hrjáði vini
Litlu gulu hænunnar sýnist áfram
ætla að móta mannlega tilveru.
Breytingarnar til hins betra eru
almennt bundnai- við vonir eða
kröfur um að aðrir taki upp nýja
hætti. Mark Twain sagði um veðr-
ið: „allir tala um það en enginn
gerir neitt í málinu".
Sama hugsun er ráðandi um ár-
þúsundamótin sem endranær.
Menn skynja tímamót, skil, sem
erfitt er að skilgreina umfram
talnarununa er breytist. Nýr
veruleiki sýnist birtast við sjón-
deildarhringinn en á sama tíma
býður reynslan og rökhugsunin
okkur að efast um að sú skynjun
standist skoðun. Alltjent er ekki
vitað til þess að mannleg áform
séu ný, breytt eða háleitari en áð-
ur við árþúsundamótin.
Getum við leyft okkm- að vona?
Felur framtíðin í sér fyrirheit
um nýjan heim án hryllings, hung-
urs, ofbeldis og óréttíætis? Felur
framtíðin í sér fyrirheit um að hat-
ur aldanna víki fyrir kærleikanum,
sem boðaður hefur verið svo lengi
og á tíðum virðist manninum svo
framandi? Felur framtíðin í sér
fyrirheit um að auðmýktin og
skynsemin muni bera sýndar-
mennskuna, valdafíknina, hrok-
ann og sjálfumgleðina ofurliði?
Felur framtíðin í sér fyrirheit um
að ráðamenn heimsins taki loks að
beita þeirri litlu skynsemi, sem
eitthvað gaf þeim af einhveijum
sökum? Felur framtíðin í sér fyrir-
heit um að þeir sem ráða taki
skyndilega og formálalaust að
taka fólk fram yfir vald, flokks-
hagsmuni, steinkumbalda, minnis-
varða og eigin upphafningu?
Og þegar horft er yfir bæjar-
hlaðið gerist sú spurning áleitin
hvort leikreglur klíkunnar, öflug-
asta stjómtækis á íslandi á 20.
öld, muni nokkru sinni víkja fyrir
viðmiðum verðleikaþjóðfélagsins.
An framtíðar er engin von...
Franski heimspekingurinn
Jean-Paul Sartre sagði það vera
hlutskipti mannsins að vera „einn
og án afsakana". Verður einhverj-
um öðrum kennt um? Og ef svo er
verður þá niðurstaðan sú að mað-
urinn sé ófær um að breyta hlut-
skipti sínu og heiminum, sem hann
er dæmdur til að búa í? Erum við
dæmd til að sætta okkur við veru-
leika, sem við erum dæmd til að
vona að breytist?
Vonin er súrefni sálarinnar.
Auðvitað kemur að því að illum
leiðtogum og vondum valdsmönn-
um verður kastað á haugana. Að
sjálfsögðu kemur að því að hatrið,
óréttlætið, ofbeldið, spillingin og
kúgunin víkur fyrir því góða, sem
þetta fyrirbrigði er kallast „mað-
urinn“ býr þó yfir. Vitanlega kem-
ur að því að skynsemi og réttsýni
verða ráðandi og sérhyggjan,
ómerkilegheitin, hagsmunavarsl-
an og leitin að hinni eilífu upp-
hafningu verða dæmd til vistar í
ystu myrkrum. Óhjákvæmilega
kemur að því að hræsnin víkur
fyrir auðmýktinni og lygin fyrir
sannleikanum.
Einhvern tímann verður allt
sem nýtt og allt svo undurgott.
Næstum því ábyggilega - eftir
okkar daga.
...og án vonar engin framtíð.
Jafnræðis er gætt
í Barnahúsinu
María I. Björk
Kristjánsdóttir Vilhelmsdóttir
VIÐ undirritaðar
höfum áhyggjur af því
að skýrslutaka af
börnum sem orðið hafa
fyrir kynferðislegu of-
beldi skuli færast úr
Barnahúsi í kjölfar
breytinga á lögum um
meðferð opinberra
mála. Ljóst er að önn-
ur starfsemi í húsinu
verði lögð niður hverfi
þessi þáttur úr starf-
seminni.
Barnahúsið er hugs-
að sem samstarfs-
vettvangur þeirra sem
koma að kynferðisaf-
brotamálum gagnvart
börnum. Við stofnun þess voru sam-
hæfð hlutverk barnaverndarnefnda,
lögreglu, lækna og saksóknara við
könnun, rannsókn og úrlausn mála.
Þetta samstarf hefur gengið mjög
vel og tryggt hefur verið að börn
sem sætt hafa kynferðislegu ofbeldi
þurfi ekki að endurupplifa erfiða
lífsreynslu með ítrekuðum viðtölum
við mismunandi viðmælendur á
mörgum stofnunum. í framhaldi af
skýrslutöku hafa börnin fengið
meðferð til að draga úr afleiðingum
ofbeldisins.
Nú er framkvæmd skýrslutöku á
ábyrgð dómara sem fer með hvert
mál og ríkir eftir það algjör óvissa
um hvar skýrslutaka fer fram og
hver annist hana. Með þessu er
komið í veg fyrir samhæfingu mis-
munandi fagstétta við könnun,
rannsókn og úrlausn máls, barninu
til hagsbóta.
Lögmannahroki?
Það er okkur félagsráðgjöfum
óskiljanlegt að nú þegar dómarar
bera ábyrgð á framkvæmd skýrslu-
töku að þá er litið svo á að jafnræðis
sé ekki gætt með því að láta
skýrslutöku fara fram í Barnahúsi.
Barnahúsið
Við skorum á dómara að
endurskoða afstöðu
sína, segja Björk Vil-
helmsdóttir og María I.
Kristjánsdóttir, og nýta
sér þá aðstöðu og fag-
þekkingu sem er fyrir
hendi í Barnahúsinu.
Það að umhverfið sé vinveitt börn-
um og barnaverndarsjónarmið séu
höfð í hávegum í Barnahúsi eru
undarleg rök gegn hlutverki þess.
Sýnt hefur verið fram á sannleikur-
inn kemur helst fram þar sem barn-
inu líður vel. Er það ekki sakborn-
ingi í hag? Jafnræði og hlutleysi eru
hugtök sem dómurum eru töm. En
eru þeir einir um að virða þessi
grundvallarsjónarmið í þjóðfélagi
okkar. Ætla mætti að félagsráðgjaf-
ar með 4 ára háskólamenntun sem
grunn og þeir sem að þessum mál-
um koma ævinlega með framhalds-
menntun og sérþjálfun að auki virði
þessar meginreglur.
Mannréttindadómur
börnum í hag
Ennfremur viljum við benda á að
nýlega féll dómur hjá Mannrétt-
indadómstóli Evrópu þess efnis að
bresk yfirvöld hefðu brotið á rétt-
indum barna með því að láta þau
hljóta sams konar meðferð fýrir
dómi og um fullorðna einstaklinga
hefði verið að ræða. Mannréttinda-
dómstóll Evrópu gerir sér því grein
fyrir sérstöðu barna og að þeirra
mál skuli höndluð af fólki sem er
sérstaklega menntað og þjálfað til
þess. Barnahúsið hefur verið starf-
rækt í rúmt ár og stofnun þess var
mikið framfaraspor í meðferð mála
þar sem börn hafa sætt kynferðis-
legu ofbeldi. Barnahúsið hefur gef-
ist börnunum og fjölskyldum þeirra
einstaklega vel. Þökk sé samstarf-
inu við barnaverndarstarfsmenn,
dómara, lækna, lögreglu, með-
ferðaraðila, réttargæslumenn og
verjendur.
Við skorum á dómara að endur-
skoða afstöðu sína og nýta sér þá
aðstöðu og fagþekkingu sem er fyr-
ir hendi í Barnahúsinu.
Björk er formaður Bandalags há-
skólamanna og Stéttarfélags ís-
lenskra félagsráðgjafa og
María er baniaverndarstarfsmaður í
Miðgarði og stjómarmaður Stéttar-
félags íslenskra félagsráðgjafa.
Orkugeta
Flj ótsdals vir kj unar
Tveir starfsmenn
Landsvirkjunar,
Kristján Gunnarsson
og Stefán Pétursson,
segja í Morgunblaðinu
17. desember síðastlið-
inn að við Þorsteinn
Siglaugsson, sem sjá-
um fram á tap á Fljóts-
dalsvirkjun, gefum
okkur sjálfir misgóðar
forsendur um stofn-
kostnað, orkugetu,
orkuverð, rekstrar-
kostnað, endingartíma
og ávöxtunarkröfu.
Mér finnst því rétt að
það komi fram að allar
forsendur útreikninga
minna í nóvemberblaði Frjálsrar
verslunar eru frá Landsvirkjun, að
frátöldu orkuverðinu, sem enn er
ósamið um, og ávöxtunarkröfunni
(um hvort tveggja nefni ég ýmis
dæmi í blaðinu). Ég ræddi flestar
forsendurnar við þá starfsmenn
fyrirtækisins sem þóttu fróðastir
um þær og nota þetta tækifæri til
þess að þakka þeim greið svör.
En Kristján og Stefán hika ekki
við að ráðast á forsendur Lands-
virkjunar. Þeir hafa til dæmis stór
orð um þau ófaglegu
vinnubrögð okkar að
taka mark á árs-
skýrslu fyrirtækisins
um afskriftatíma virkj-
ana. Nú síðast láta
þeir að því liggja að
það sé rangt að miða
við að orkugeta Fljóts-
dalsvirkjunar sé um
1.400 gígawattstundir,
eins og Landsvirkjun
segir núna að hún sé.
Þar vanti samlegðar-
áhrif virkjunarinnar á
raforkukerfi fyrirtæk-
isins (Morgunblaðinu
23. desember bls. 11).
Þetta stenst ekki, því
að þegar er búið að reikna með
þessum áhrifum. í haust taldi
Landsvirkjun orkugetu Fljóts-
dalsvirkjunar 1.250 gígawattstun-
dir, en fyrirtækið breytti matinu í
1.390 gígawattstundir í nóvember.
Hákon Aðalsteinsson hjá Orku-
stofnun og Þorsteinn Hilmarsson,
upplýsingafulltrúi Landsvirkjunar,
segja að endurmatið megi rekja til
skoðunar á rennsli virkjaðra áa um
allt land og hafi þar sérstaklega
verið litið á samlegðaráhrif. í svari
Hálendi
Nú hljóma viðvörunar-
bjöllur hins vegar, segir
Sigurður Jóhannesson,
áður en lagt er af stað.
Hákonar við fyrirspurn minni um
þetta mál kemur meðal annars fram
að: „..vegna þess hvernig orkugeta
nýrra virkjana er reiknuð nýtur
[Fljótsdalsvirkjun] ... þess almennt
ef hún bætir heildargetu kerfisins,
jafnvel þó að sá árangur komi frá
annarri virkjun. Því að orkugeta
nýrra virkjana er metin eftir því
hve mikið orkuframleiðsla kerfisins
eykst við að nákvæmlega sú virkjun
með hennar tilteknu eiginleika
kemur inn.“
Yirkjun Kröflu og Blöndu og
Hitaveita Borgarfjarðar eru dæmi
um að innlendar orkulindir hafi ver-
ið nýttar með tapi. Hér höfðu menn
þá afsökun að ófyrirséðir atburðir
kipptu fótunum undan framkvæmd-
unum eftir að þær hófust: eldgos og
jarðhræringar, markaður óx minna
en spáð hafði verið og olíuverð
lækkaði. Nú hljóma viðvörunar-
bjöllur hins vegar áður en lagt er af
stað. Þrír hagfræðingar hafa hver í
sínu lagi komist að þeirri niður-
stöðu að Fljótsdalsvirkjun sé mjög
vafasöm fjárfesting. Ábyrgð þeirra
ráðamanna er mikil sem yppta öxl-
um og vaða áfram eins og ekkert
hafi í skorist.
Höfundur er hagfræðingur.
Eru rímlagardinurnar óhreinar?
Við hreinsum:
Viðarrimla, strimla, plíseruð og sólargluggatjöld.
Setjum afrafmagnandi bónhúð.
Sækjum og sendum ef óskað er.
iteoBmikmmnm gsm 897 3634
Sigurður
Jóhannesson