Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1988, Blaðsíða 31

sp.ei .or puoaghaouaj
LAUGARDAGUR 10. DESEMBER 1988.
S1
43
Ildór til liðs við templara:
hef
ki
ipt
n
5un
an
' á Kirkjubóli
u viðtali
á það einnig til að setja upp ósvik-
inn vanþóknunarsvip og hefur orð
Alberts Guðmundssonar fyrir því
að það geri ekki aðrir betur.
„Ég dreg þá ályktum af upplýs-
ingunum frá lögreglunni að drjúg-
ur hluti áf kostnaði við löggæslu í
landinu stafi af áfengisneyslu,"
segir hann um gjaldið sem þjóðin
greiðir fyrir drykkjuskapinn. „Þess
vegna er rétt að þeir sem neyta
vínsins og kalla útgjöldin yfir ríkið
taki mestan þátt í að borga afleið-
ingarnar."
Slæmtráð
fyrir ríkið
„Ég held samt að það sé hið
ósnjallasta ráð fyrir ríkið að ætla
sér að afla fjár með áfengissölu ef
það væri hægt að koma endanlega
í veg fyrir sölu og neyslu. Ég viður-
kenni að þar sem slíkt er reynt er
farið framhjá banni eða takmörk-
unum á ýmsan hátt. Sumir menn
eru það sárþyrstir í glundrið að
þeir reyna að bjarga sér einhvern
veginn.
Við höfum dæmi um slíkt frá
Rússlandi þar sem löggjöfin hefur
verið hert og sölutími styttur. Þar
hefur heimbrugg vaxið þannig að
sagt er að sykur og slík efni hverfi
úr verslunum. En þrátt fyrir það
hefur sú breyting orðið í Rússlandi
að frávik frá vinnu eru minni en
áður og meðalaldur er að hækka
en fór lækkandi áður. Bann er því
ekki vonlaus aðferð þótt hún sé
erfið. Aðalatriðið er auðvitað það
hvort drykkjuskapur eykst hér
með tilkomu bjórsins eða hann
minnkar.
Bjórmenn hafa alltaf haldið því
fram að menn ættu að drekka
þennan tiltölulega meinlausa
drykk í staðinn fyrir brennivín en
við vitum ekki dæmi þess að ástand
áfengismála hafi batnað við að
bæta við áfengum bjór. Flutnings-
menn bjórsins viðurkenndu líka
með því að benda á bjórinn sem
tekjustofn fyrir ríkið að hann yrði
viðbót við annað áfengi.
En það kemur auðvitað í ljós eftir
1. mars hvprt brennivínsdrykkjan
minnkar. Ég veit að Danir náðu
árangri árið 1917 með verðstýringu
þegar þeir margfölduðu brennivín-
ið í verði og gerðu bjórinn æski-
legri. Ég held þó að Danir séu ekki
betur settir gagnvart áfengisneyslu
en við þrátt fyrir að þeir drekki
aðallega bjór.
Menn segja að það sé ekki hætta
á mikilli bjórneyslu hér vegna þess
hvað landið er kalt og því engin
hætta á að menn noti bjór sem
svaladrykk. Það verði aldrei nema
við útivinnu á heitum dögum. En
mér skilst nú að Danir drekki nú
bjórinn engu síður við vinnu sína
innanhúss.“
Þjóðhátíðar-
dagurinn fyrsti
mars
Fyrsti mars á næsta ári er tíma-
mótadagurinn í bjórmálinu og þá
verður orrusta bindindismanna
um bjórinn endanlega töpuð. „Mér
skilst að ýmisr fjölmiðlamenn líti á
þennan dag sem þjóðhátíð og telji
dagana,“ segir Halldór og hlær sín-
um sérstæða hlátri. „Aðalfréttirn-
ar þessa dagana eru um hvaða
ráðagerðir eru uppi og við hverju
megi búast þegar bjórinn flæðir
yfir-
Mér þykja mestar líkur til þess
þegar komið er yfir þennan þrösk-
uld, sem 1. mars er, þá fari ýmsir
að efast um að bjórinn reynist það
bjargráð sem þeir vonuðu og menn
sjái að frelsi og mannréttindi, sem
það er kallað að geta keypt sér bjór,
verði nokkuð dýru verði keypt. Það
þýðir auðvitað ekki að fullyrða um
þetta fyrirfram en mér er engin
launung á því að ég tel að reynslan
af bjórnum verði það slæm að ýms-
ir fari að hugsa sig um. Ég segir
ekki að við snúum vörn í sókn þann
dag en við reynum að nudda það
sem við getum nú eins og endranær
hvort sem sigurvonir þykja meiri
eða minni.
En fyrsti mars er ekki dagur end-
anlegs ósigurs fyrir okkur, and-
stæðinga bjórsins - alls ekki. Ég
hef alltaf litið á það sem hvert ann-
að rugl að leysa mál eins og bjór-
ijiálið í eitt skipti fyrir öll. Áfengis-.
löggjöfin í heild á alltaf að vera tií
endurskoðunar. Ég held'að það sé
viðurkennt að verðlag hafi nokkur
áhrif og drykkja minnki ef verðlag
hækki og aukist ef verð lækkar
þótt mér sýnist nú stundum að
ekki sé spurt hvað mjöðurinn kosti.
Það segja margir eins og karlinn
forðum daga: „Spyrjum ekki hvað
það kostar heldur þökkum guði
fyrir að það fæst.“
Fjáröflunin
veikirbaráttuna
Halldór viðurkennir að það verð-
ur erfiðara að fá bann við sölu á
bjór samþykkt á ný þegar bjórsalan
er orðin einn af tekjustofnum ríkis-
ins. „Þeir sem leggja til að áfengis-
sala verði takmörkuð verða líka að
benda á tekjustofn í staðinn,“ segir
Halldór. „Það dugar ekki að benda
á að útgjöldin minnki þegar fram í
sækir. Það vantar krónur í kassann
þann dag sem slíkt frumvarp er
flutt. Og þótt tekið væri nú fyrir
áfengisneysluna þá verðum við að
standa undir þeim kostnaði sem
þegar er fallinn á okkur vegna
hennar. Þeir sem eru dauðir eða
heilsulausir vegna hennar rísá
ekki upp aftur sem fullvinnadi
menn.“
Á undanfórnum árum hefur
Halldór oft rætt um það sem hann
kallar „brennivinsmafíu“. Það eru
þeir sem hafa hag af sölu áfengis
og þar með bjórs og Halldór er ekki
í vafa um að þessir menn hafa ýtt
hvað fastast á eftir því að koma
bjórmálinu í gegnum þingiö. „Þeir
eru að vonum ánægðir sem virðast
eiga fá sinn bjór seldan í ríkinu,“
segir hann. „Hinir eru væntanlega
að sama skapi óánægðir sem ekki
komast að. Ég er alveg sannfærður
um það að eftir að bjórinn verður
kominn þá verður hert á talinu um
misréttið bæði vegna tegundanna
sem ekki má selja og eins þess að
allir landsmenn skuli ekki hafa
jafnan aðgang að bjórnum.
Jón Baldvin hefur sagt að sala
bjórs í ríkinu sé aðeins fyrsta skref-
ið. Hann ætlaði að sætta sig við að
sigra í áföngum. Eftir því verður
bjórinn kominn í matvöruverslanir
áður en langt um líður.“
Brennivínsmenn
eins og Finnar
„Ég held nú reyndar að þegar
þingið greiddi atkvæöi um bjórinn
þá hafi stuðningsmennirnir ekki
allir hugsað til þess að bjórinn yrði
tekjustofn. Það átti að breyta neysl-
unni. Nú er komið á daginn að bjór-
inn á að verða tekjustofn en við
skulum ekki vera með fullyrðing-
ar. Ef til vill minnkar brennivíns-
neyslan.
Ég er ekki trúaður á það og styðst
við reynsluna frá öðrum löndum.
í Finnlandi gerðist það, þegarfarið
var að selja bjór í almennum versl-
unum, að brennivínsneyslan jókst
líka á fyrsta ári bjórsins. Finnar
eru brennivínsþjóð eins og við. Mér
skilst að þegar menn hafí farið að
finna á sér af þessu gutli hafl þeir
viljað fá eitthvað kröftugra. En
þetta kemur í ljós.
Brennivínsmafían er til en ég
skal ekkert fullyrða hvaða leiðir
þeir fara til að hafa áhrif á stjórn-
völd. Ég get þó bent á það að sænsk-
ir bindindismenn leggja áherslu á
að girða fyrir að innlendir menn
hagnist á áfengisneyslunni. Nú er
sú krafa uppi þar að ríkið eigi alla
ölbruggun í landinu. Hér á brugg-
unin að verða atvinnuvegur og ó-
spart mælt með því.
Ef talað verður um að hætta sölu
á bjór eftir tvö til þrjú ár þá koma
upp raddir um hvort eigi að gera
þetta fólk atvinnulaust og brjóta
niður eina atvinnuveginn sem ber
sig. Þarna er komið enn eitt atriðið
sem gerir baráttu okkar erfiða.
Sænskir bindindismenn hafa
einnig bent-á það sem ráð til að
dragá úr áfengisneyslu að leggja
niður umboðsmannakerflð og for-
stjóri sænsku einkasölunnar telur
enga nauðsyn að vera með um-
boðsmenn. Mér finnst að áfengis-
verslunin geti haft sjálf bein við-
skipti við þá framleiðendur sem
hún vill skipta við.
Framleiðendur segja ef til vill að
þeir vilji engin viöskipti hafa nema
gegnum umboösmenn. Hann Hösk-
uldur okkar gæti þá sagt: „Jæja,
við kaupum þá bara af öörum og
verið þið sælir.“ Ég er ekki búinn
að sjá að framleiðendur vildu verða
af sölunni."
Þingmenn urðu
að láta undan
Halldór viðurkennir að bjórmenn
hafi unnið síðustu orrustu um bjór-
inn hvað sem úrslitum í stríðinu
líður. „Þrýstingurinn á þingmenn
var orðinn mjög mikill," segir
Halldór þegar hann leitar að skýr-
ingum á ósigrinum. „Það hafa sagt
mér þingmenn að á fundum hafi
spurningin, sem brann ungu fólki
á vörum, verið: „Fáum við bjórinn?
Fáum við bjórinn?" Það var ekki
verið að hugsa um atvinnumálin
eða önnur þjóðmál heldur það eitt
hvort bjórinn yrði leyfður. Ég veit
að þrýstingurinn á þingmenn var
mikill og það átti stærstan hlut í
að bjórmenn sigruðu. En stríðinu
er ekki lokið.“
Halldór hefur ekkert viö fyrir-
komulag bjórsölunnar að athuga.
„Úr því sem komið er held ég að
þetta sé eðlilegt fyrirkomulag,"
segir hann. „Ég sé líka fram á það
að á næstu árum verður um það
aö ræða að vernda þennan at-
vinnuveg og að stuðla að jafnrétti
í landinu þannig að þessi drykkjar-
fóng verði fáanleg í öllum verslun-
um í landinu. Þetta verða baráttu-
máhn á komandi árum.
Fyrst í stað veröur bjórinn hættu-
legastur í sambandi við akstur. Það
hefur oft komið fram að fjöldi fólks
htur ekki á bjór sem áfengi heldur
svaladrykk. I þessu liggur hættan.
Eg geri líka ráð fyrir aö þaö komi
fljótlega upp hópur manna sem er
þjórarar í bjór og þegar menn eru
búnir að þjóra í nokkur ár þá fer
það að segja til sín í heilsufari. En
það kemur ekki fram fyrstu mán-
uðina.
Læknarnir 130, sem skrifuðu
undir áskorunina til Alþingis um
að leyfa bjórinn, sögðu að engin
hætta væri á að íslendingar misstu
fótfestuna í áfengismálum við að
fá bjór. Ég veit nú ekki hver sú
fóstfesta er.“
Uppeldi
við bindindi
Baráttan gegn bjórnum hefur
alltaf verið eignuð gömlu mönnun-
um sem ólust upp við bindindis-
mennsku í ungmennafélögum og
stúku fyrr á öldinni. Halldór á
Kirkjubóli er einn þeirra. „Þeir
sem eru komnir á efri ár mótuðust
á þeim tímum þegar áfengisneysl-
an var minni,“ segir hann. „Þeir
sem ólust upp á öðrum og þriðja
tug aldarinnar ólust upp með til-
tölulega bindindissamri þjóð. Þeir
sáu ef til vill ekki drukkinn mann
fyrr en þeir voru komnir á fullorð-
insár. Þá voru bannár en viðhorfið
breyttist þegar áfengið fór að
streyma inn í landið.
Viðhorfið breyttist líka mikið
þegar farið var að líta á áfengis-
ástríðu sem sjúkdóm. Þá kom upp
það sjónarmiö að venjulegir menn
þyrftu ekkert að óttast heldur að-
eins þeir afbrigðilegu. Nú þótti ráð-
ið að fmna þá afbrigðilegu nógu
fljótt og þurrka þá en hinir gátu
haldiö áfram að drekka.
Áður var litið á áfengismál sem
þjóðfélagsmál. Það þótt dyggð aö
sporna gegn áfengisneyslu og
menn töldu að áfengisbölið stafaði
af áfenginu en ekki því að menn
væru misjafnlega skapaðir. Því
verður þó ekki neitað að ástríða
manna í áfengi er misjöfn. Það get-
ur verið aö eitthvað í líkamlegri
gerð manna valdi því.
Ég sé að í bæklingi frá SÁÁ er
því haldið fram að áfengissýki megi
rekja til þess að mismunandi gang-
ur sé á því hvernig lifrin eyðir vín-
andanum. Þessu er haldið fram
sem vísindum. Það má vel vera að -
þetta sé rétt en það hefur enginn
getað sagt fyrir um það hverjir eru
í mestri hættu. Bindindissemi er
því eftir sem áður besta ráðið til
að forðast áfengissýki. En það kann
að vera að gamli ungmennafélags-
andinn sé endanlega að hverfa. Það
er margt að breytast.“
í stúku með
Þorvaldi Garðari
„Ég hef aldrei fundið nokkra
ástæðu til að öfunda menn af að
neyta áfengis en hins vegar oftar
vonkennt slíkum mönnum. Ég hef
aldrei neytt áfegis og aldrei fundið
þörf til þess.
í mínum uppvexti kom það sjald-
an fyrir að áfengi sæist á mönnum.
Vestur í Önundarfirði var það helst
á bannárunum að menn kæmust
yfir áfengi úr erlendum skipum.
Þar vestra fylltust oft allir firðir
af erlendum togurum, einkum
enskum, þýskum og belgískum.
Menn skiptu við þá og seldu þeim
gæruskinn og sláturfé fyrir brenni-
1 vín. Það kom líka fyrir að það sást
að fínt fólk úr þorpinu á Flateyri
var ekki vel hestfært þegar það á
skemmtidögum átti leið framhjá.
Á Flateyri var stúka og í henni
margir mætir menn eins og Þor-
valdur Garðar Kristjánsson. Viö
vorum einu sinni saman á fram-
boðsfundi vestra og þá spurðir um
afstöðuna til áfengismála. Ég sagð-
ist ekki finna að mínar skoðanir
væru breyttar frá því sem var þeg-
ar Þorvaldur Garðar tók mig inn í
góðtemplararegluna en við skulum
ekki tala meira um þaö.
Ég gekk í stúku árið 1939 að und-
irlagi Þorvaldar. Ég var bindindis-
maður og vildi verða málstað
þeirra að liði. Vinir mínir voru í
stúkunni ogþeir vildu fá mig með.“
Blaðamaður
og stjómmála-
maður
Halldór á Kirkjubóli á að baki
fjölbreyttan feril. Hann hefur verið
bóndi á Kirkjubóli og blaðamaöur
í Reykjavík og tók um árabil virkan
þátt í stjórnmálum. Nú er hann
húsvörður í Þórshamri þar sem
nokkrir þingmenn hafa skrifstofur
og kann vel við sig nærri hringiðu
stjórnmálanna.
„Ég er búinn aö vera í sjö ár hér
í Þórshamri," segir Halldór. „Það
eru 14 ár síðan leið mín lá til
Reykjavíkur og var fyrst aöstoðar-
maður við útgáfu Alþingismanna-
tals og síðar umsjónarmaður með
húsum þingsins. Þetta hefur farið
svona ef til vill fyrir tilviljun. Hér
er líka margt aö gerast og um-
hverfið skemmtilegt. Þaö mætti þó
oft vera meiri tími til að ræða mál-
in við menn.
Á árum 1945 til 1952 var Halldór
blaðamaður á Tímanum án þess
þó að hugur hans stæði til þess því
hann var þá búandi maður í Ön-
undarfirði. „Ég var vorið 1945 skip-
aður í stjórnarskrárnefnd,“ út-
skýrir Halldór. „Nefndin haföi
fundi sína hér syðra. Þeir voru
stopulir en nefndin ólaunuð. Ég
varð að fá mér eitthvað að gera hér
syðra til að geta jafnframt unnið í
nefndinni.“
Kaus fyrst
Alþýðuflokkinn
„Ég hef alltaf verið framsóknar-
maður þótt ég byrjaði á að kjósa
alþýðuflokksmann en það var ekki
af því að ég væri ekki framsóknar-
maður. Framsóknarflokkurinn var
ekki með mann í kjöri í sýslunni
en það lá fyrir að þessir flokkar
mynduðu stjórn eftir kosingar.
Þetta var árið 1934 og þá voru línur
skýrari en nú er og ég vildi leggja
í púkkið fyrir uppbótarmann hjá
Alþýðuflokknum. Þessi krati sem
ég kaus var Gunnar M. Magnúss
rithöfundur.
Síðar var ég nokkrum sinnum í
framboðið fyrir Framsóknarflokk-
inn, fyrst í Isafjarðarsýslu haustið
1942, og komst nærri því að gera
jafntefli við Ásgeir Ágeirsson, síðar
forseta. Þá var barist fyrir ýmsum
málum sem þóttu töluverðu máli
skipta."
Þegar talið berst að stjórnarsetu
Framsóknarflokksins síðustu 17
árin stynur Halldór þungan og seg-
ir „Já, sumar stjórnir á þessum
tíma hafa setið lengur en sætt var.
Við framsóknarmenn segjum auð-
vitað að flokkurinn hafi ekki ráðið
nógu miklu. Hann hefur reynt að
halda skikk á hlutunum en því
miður of oft orðið að gefa eftir,"
segir Halldór á Kirkjubóli. Og bjór-
málið er eitt þeirra mála þar sem
flokkurinn hefur ekki staðið sig
eins og hann heföi helst viljað.
-GK