Dagur - 29.06.1996, Blaðsíða 11

„Mikilvægast er að vekja fólk til K
umhugsunar um þessi mál,“ seg- r
ir Kristján Árnason, formaður ís-
lenskrar málnefndar, um þá hættu
sem íslenskri tungu kann að stafa af
áhrifum frá ensku. Mynd: AI
Er íslenskt samfélag orðið
tvítyngt? Þurfa menn að
kunna ensku til að geta
lifað af á íslandi?
Ef menn hafa lært góða
ensku, tekur því að eyða
tíma í að bæta íslensk-
una? Þessar og aðrar
álíka spurningar verða
sífellt áleitnari og hafa
valdið áhugamönnum um
íslenska tungu nokkrum
áhyggjum. Einn af þeim
sem telur mikilvægt að
sporna við áhrifum
enskunnar er Kristján
Arnason, íslensku-
prófessor og formaður
íslenskrar málnefndar.
íslenskan í hættu?
Kristján dvelst á Akureyri um
þessar mundir en hann hefur feng-
ið inni í Davíðshúsi í nokkrar vik-
ur og hyggst nota tíman til að
vinna að handbók um íslenskan
framburð. „Hér fæ ég betri frið til
að vinna þetta verkefni," segir
hann en auk aðstöðunnar í
Davíðshúsi hefur hann einnig
vinnuaðstöðu í Háskóla Akureyrar
sem hann er mjög ánægður með.
Kristján er Þingeyingur að ætt
en átti heima á Akureyri á sínum
yngri árum. Hann lauk kandídats-
prófi í íslenskri málfræði frá Há-
skóla íslands og lærði síðan mál-
vísindi í Edinborgarháskóla þar
sem hann lauk doktorsprófi. Hann
hefur kennt við Háskóla Islands
frá 1980, með einhverjum hléum,
og er auk þess formaður íslenskrar
málnefndar.
Framburði ekki sinnt nóg
Handbókin sem Kristján er að
skrifa er unnin á vegum lýðveldis-
sjóðs, sem var stofnaður í tilefni
af 50 ára afmæli lýðveldisins.
Bókin er ekki síst ætluð fram-
haldsskólakennurum og er ítarleg
lýsing á íslensku hljóðkerfi og
framburði.
„Ég tel mikilvægt að framburð-
inum sé sinnt í skólakerfinu en
honum hefur ekki verið sinnt allt
of mikið undanfama áratugi," seg-
ir Kristján. „Oft er talað um að
unglingar séu óskýrmæltir og ég
velti fyrir mér hvað myndi gerast
ef framburðurinn yrði mjög fjar-
lægur skriftinni. Sennilega yrði
erfiðara að kenna stafsetningu og
tengslin milli talmáls og ritmáls
yrðu ekki eins sterk. Ég held að
allar meiriháttar breytingar sem
eiga sér stað í tungumálum eigi
sér ekki hvað síst rætur í breyting-
um sem verða á framburði.“
- Er íslenskan í hættu að þínu
mati?
„Auðvitað er hún alltaf í hættu
en hún er ekki í bráðri lífshættu,"
svarar Kristján og grípur til lík-
ingamáls. „Þegar keyrt er milli
Akureyrar og Reykjavíkur er allt-
af viss hætta á að keyra út af. Það
þýðir þó ekki að í hvert sinn sem
þessi leið sé farin keyri menn út
af.“
Áhrif enskunnar
Framburðurinn er eitt atriði sem
Kristján telur nauðsynlegt að huga
að en sú hætta sem steðjar að ís-
lenskri tungu segir hann þó ekki
síður felast í þeim áhrifum sem
enska er farin að hafa á málið.
Hann nefnir sem dæmi stjómanda
umræðuþáttar í útvarpi sem hafi
endað þáttinn með því að segja að
nú væri mál að hætta því „við er-
um að renna út á tíma“ sem er
augljóslega bein þýðing á enska
orðatiltækinu „to run out of time“.
„Kannski er það ekki stórmál
þó menn mismæli sig af og til og
jafnvel að eitt og eitt orðatiltæki
slæðist inn í málið. Ég hef hins
vegar meiri áhyggjur af því að svo
virðist að farið sé að gera ráð fyrir
því í þjóðfélaginu að menn kunni
ensku. Hætta felst því ekki aðeins
í því að enskan hafi áhrif á ís-
lensku heldur einnig að enskan
verði fólki tamari í notkun en ís-
lenskan," segir Kristján. Hann
bendir á að t.d. séu flestöll tölvu-
kerfi, þar með talin ritvinnslukerfi,
á ensku og engum virðist finnast
neitt athugavert við það. „Áður
fyrr var þetta þýtt en nú virðast
menn komast upp með að gera ráð
fyrir að allir kunni ensku.“
Amerískar bíómyndir
Stærsti áhrifavaldurinn segir Krist-
ján þó vera skemmtanaiðnaðinn,
ekki síst sjónvarpsstöðvarnar, sem
nú spretta upp eins og gorkúlur.
„Allar þessar stöðvar eru rneira og
minna með amenskt efni og sömu
sögu er að segja af bíóhúsunum."
Sem dæmi um hve enskan sé
orðin sterk nefnir Kristján að á
gömlu Gufunni sé hefð fyrir því
að síðasta lag fyrir fréttir sé eitt-
hvað íslenskt. I sjónvarpinu séu
aftur á móti auglýsingar um amer-
ískar bíómyndir fyrir fréttatímana.
„Menn nenna ekki einu sinni að
þýða auglýsinguna og titlar á bíó-
myndum eru ekki þýddir. Ég er
ekki viss um að fólk geri sér grein
fyrir hvað þetta er mikið áreiti,“
segir hann og þykir óþýddar aug-
lýsingar lýsa miídu metnaðarleysi.
„Mér finnst menn ekkert of góðir
til að semja sínar eigin auglýsing-
ar.“
- Hvemig á að taka á þessu
vandamáli? Felst lausnin í að úti-
loka áhrifin eða á að leggja meiri
áherslu á að kenna íslensku?
„Það er ljóst að við getum ekki
útilokað þessi áhrif. Við getum
ekki bannað innflutning á amer-
ísku efni og þurfum kannski að
horfast í augu við að samfélagið
sé að einhverju leyti tvítyngt,"
segir Kristján. Hann viðurkennir
nauðsyn þess að kunna önnur
tungumál en bendir á að oftast
haldist í hendur að ef menn séu lé-
legir í íslensku séu þeir ekki neitt
sérstaklega góðir í ensku heldur.
Þekking á móðurmálinu skipti
miklu því samfélagið þurfi tals-
vert sterk bein ef það á að vera
fært um að hleypa erlendum mál-
um inn en takast jafnframt að
varðveita íslenskuna.
„Ég held að stjórnvöld verði að
gera sér grein fyrir þessu og sýna
einhver viðbrögð. Mér finnst t.d.
ekkert athugavert við að setja
reglur um að auglýsingar eigi ekki
að vera á ensku. Éins mætti hugsa
sér að skattleggja erlendar bíó-
myndir og hvetja, eða jafnvel
skylda, sjónvarpstöðvar til að sýna
íslenskt efni.“
Dagur íslenskrar tungu
Fæðingardagur Jónasar Hall-
grímssonar, 11. nóvember, var í
fyrra valinn Dagur íslenskrar
tungu og verður haldinn hátíðleg-
ur í fyrsta skipti í ár. Kristján lítur
á þennan dag sem gott tækifæri til
að vekja athygli á vandanum sem
blasir við íslenskunni. Þegar er
búið að koma á fót framkvæmda-
nefnd til að undirbúa daginn og ís-
lensk málnefnd hefur hug á að
halda ráðstefnu þar sem umræðu-
efni verður spurningin: Er samfé-
lagið orðið tvítyngt?
„Ég held að fólk vilji tala ís-
lensku og þyki vænt um ástkæra
ylhýra málið okkar," segir Krist-
ján hugsandi. „Mikilvægast er því
að vekja það til umhugsunar um
þessi mál. Þar hefur ráðuneytið
skyldum að gegna og einnig ís-
lensk málnefnd, skólakerfið og
síðast en ekki síst fjölmiðlar." AI
Laugardagur 29. júní 1996 - DAGUR - 11
Internetnotendur!
- þið eruð í öruggum höndum hjá okkur
fynin nýja notendun
— Kynntu þér kjörin
Glenángötu 30
Sími 461 32SO
Fax 461 3233
J
Kaffihlaðborð
Verið velkomin í sunnudagskaffið í sumar,
á milli kl. 14.30 og 17.00.
Gisting - góður staður fyrir afmæli
og minni samkomur.
Gistiheimilið Engimýri í Öxnadal,
sími 462 6838.
Hunda-
sýning
verður haldin í
r
Iþróttahöllinni á Akureyri
sunnudaginn 30. júní
Sýndir verða 200 hundar
af 34 tegundum.
Sýningin hefst kl. 9 árdegis og
lýkur kl. 16.15 með keppni um
besta hund sýningarinnar.
Dómarar verða
Gitta Ringvall frá Finnlandi og
Paul Stanton frá Svíþjóð.

RFLTIN ■■■ mÉUMFERÐAR lÍRAÐ