Þjóðviljinn - 22.01.1983, Blaðsíða 4

4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 22.-23. janúar 1983
st jérnmál á sunnudegi
Nú er liðið ár aldraðra, árið
1982, og eðiilegt að litið sé yfir far-
inn veg og það sem gerst hefur á því
ári í málefnum aldraðra. Segja má
að mikil starfsemi hafi verið á árinu
1982, sem tengist málefnum aldr-
aðra með einum eða öðrum hætti.
IMjög mikið hefur verið um
ráðstefnur og hverskonar funda-
höld. Þar hafa komið við sögu
fjölmörg félagasamtök og fullyrða
má, að þúsundir, ef ekki tugþús-
undir manna um allt land hafi lagt
hönd á plóginn í þágu aldraðra
1982.
Það er hins vegar svo, þegar heilt
ár er helgað ákveðnu málefni, að
nokkurrar þreytu gætir í málflutn-
ingi manna, þegar tekur að líða á
seinnihluta þess, og þeir eru vafa-
laust til sem anda léttar þegar árinu
er lokið og finnst að nú sé kominn
tími til að snúa sér að einhverjum
öðrum verkefnum. Vissulega eru
þau sjónarmið skiljanleg, en það er
hins vegar nauðsynlegt að átta sig á
því hvað unnist hefur á þessu ári,
sem helgað var málefnum aldraðra
og að kanna hvort þar hefur ekki
eitthvað gerst sem máli skiptir og
markar spor inn í framtíðina í þágu
gamals fólks í þjóðfélagi okkar. Eg
held, þegar litið er yfir árið, að þá
standi það vissulega upp úr, að
menn hafi verið málglaðir, fund-
aglaðir og ritglaðir, en hitt má ekki
gleymast, að á árinu 1982, voru
stigin mjög stór spor í þágu mál-
ekki bara gert ráð fyrir aukinni
stofnanaþjónustu fyrir gamalt fólk,
heldur er lögð aiveg sérstök áhersla
á það, að það geti verið í heimahús-
um sem allra lengst og þetta er
sjónarmið, sem er ákaflega nauð-
synlegt að hafa í huga, en kostar
einnig fjármuni í okkar nútíma-
þjóðfélagi. Þessir fjármunir hafa
ekki verið til og samfélagsforystan,
ríki eða bæjarfélög, hafa ekki lagt
þessa fjármuni fram fyrr en með
lögunum um málefni aldraðra. í
lögunum er gert ráð fyrir því að
ríkið greiði 35% af heimaþjónustu
fyrir aldraða og er það vissulega
stórt skref sem munar verulegum
fjármunum fyrir sveitarfélögin og
hlýtur að ýta undir það, að þau í
stórauknum mæli leggi áherslu á
þennan þátt í þjónustu við aldraða.
Ég tel að hérna sé um að ræða já-
kvætt og þýðingarmikið verkefni
sem sveitarfélögin muni í vaxandi
mæli takast á hendur.
Hækkun svokallaðra
„vasapeninga"
Enn einn þátt vil ég nefna úr lög-
unum um málefni aldraðra, en það
er ákvörðun um verulega hækkun
„vasapeninga" til þeirra, sem
dveljast á stofnunum og ég vil einn-
ig nefna þá breytingu sem gerð var
á vistunarkostnaði aldraðra, bæði á
dvalarheimilum og hjúkrunar-
heimilum, en þar verður veruleg

Svavar
Stómtak í málefnum
aldraðra árið 1982
efna aldraöra, spor sem munu hafa
þýðingu um alla þróun og gerð
þjóðfélags okkar á næstu árum og
áratugum.
Þaö er vissulega til marks um sið-
ferðilegan styrk þjóðfélagsins,
hvernig búið er að gömlu fólki. Það
var til skammar, að eitt af ríkustu
þjóðfélögum veraldarinnar bjó
þannig að öldruðunt fyrir ekki
mjög löngum tíma, að elli- og ör-
orkulífeyrir var aðeins helmingur
þess sem hann er í dag, og hundruð
aldraðra einstaklinga bjuggu við
alvarleg félagsleg og heilbrigðisleg
vandamál inni á heimilum víðsveg-
ar um landið. Því fer víðsfjarri að
þessi mál hafi verið leyst íeitt skipti
fyrir öll á ári aldraðra, enda stóð
þaðaldrei til. Hins vegarfuliyrðiég
að þá hafi margt borið við sem hafi
verulega þýðingu í þessum efnum.
Lögin um mál-
efni aldraðra
Það sem ég tel að hafi mesta þýð-
ingu er lögin um málefni aldraðra,
sem tóku gildi um síðustu áramót. í
þeim lögum er kveöið á um skipu-
lagða þjónustu fyrir aldraða í öllunt
sveitarfélögum í landinu og þar er
sagt fyrír um það hvernig á að haga
því húsnæði, sem sérstaklega er
byggt fyrir aldraöa og þar er einnig
gert ráð fyrir fjármögnun fram-
kvæmda. Það hefur verið mikið
rætt um það á undanförnum mán-
uðum, eins og eðlilegt er, að hérsé
um mikinn vanda að ræða í hús-
næðismálum. Við ákváðum að
leggja þar áherslu á að bæta hlut
þeirra sem lakast voru settir, nota
þá litlu fjármuni sem til voru í því
skyni. En jafnframt því var tekin
ákvörðun um að efla Fram-
kvæmdasjóð aldraðra oggera hann
þess megnugan að vinna að stórá-
taki í dvalarheimilamálum aldraðs
fólks í landinu. Ég held að það sé
alveg ótvírætt að þetta hafi tekist
með ágætum og lögin um málefni
aldraðra eru eitt dæmi þess.
Rrkið borgi 35%
í heimaþjónustu
Mér finnst einnig að það sé
nauðsynlegt að muna eftir því, að í
lögunum um málefni aldraðra er
breyting á, sem full samstaða
náðist um á alþingi og ég vona að
svo verði einnig þegar að fram-
kvæmdinni kemur.
Lögin um málefni aldraðra tóku
gildi i. janúars.l.,en ílögunum var
ákvæði um það, að kostnaðarregl-
ur laganna skuli koma til fram-
kvæmda í áföngum og einnig hækk-
un „vasapeninganna". Fyrsta verk-
efni heilbrigðis- og tryggingamál-
aráðuneytisins, eftir að lögin tóku
gildi, var að skrifa eftir tilnefning-
um í sérstaka stjórnarnefnd, sem á
að annarst samræmingu á þjónustu
við aldraða, samkvæmt lögunum.
Þegar stjórnarnefndin er orðin til,
mun hún gera tillögur til
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins um áfangahækkun „vas-
apeninga" vegna aldraðra sem
dveljast á stofnunum (sem einnig
mun ná til fatlaðra) og hún mun
einnig gera tillögur um það, hvern-
ig háttað verður þeirri greiðslu á
heimaþjónustu, sem lögin gera ráð
fyrir. Ég vænti þess að þeir aðilar
sem eiga að tilnefna í stjórnar-
nefndina, þ.e.a.s. Samband ísl.
sveitarfélaga og Öldrunarráð ís-
lands geri það hið fyrsta, þannig að
stjórnarnefndin geti tekið fljótlega
tií starfa.
B-álman nýtist
örugglega öldruðum
En fleira bar við á ári aldraðra en
að sett hafi veriö lög. Á þessu ári
var unnið mjög myndarlega að
framkvæmdum í þágu aldraðra um
allt land. Þar niunar mest um
Framkvæmdasjóð aldraðra, en það
var úthlutað úr sjóðnum til 14 verk-
efna, hvarvetna á landinu. Lang-
stærsta upphæðin fór tii B-álmu
Borgarspítalans í Reykjavík, sem
hefurrisið meðóvenjulegum hraða
á síðastliðnu ári og gert er ráð fyrir
að verði að nokkru leyti tekin í
notkun á árinu 1983, en þar verða
um 170 pláss fyrir aldraða hjúkrun-
arsjúklinga. Heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytið leggur mikla
áherslu á að B-álma Borgarspítal-
ans nýíist örugglega öldruðu fólki
og standa nú yfir viðræður við
borgaryfirvöld í Reykjavík um
reglur sem tryggja að svo verði.
Auk B-álmu Borgarspítalans fóru
á s.l. ári fjármunir til elliheimilis í
Borgarnesi, í Stykkishólmi,
Sauðárkróki, Dalvík, til hjúkrun-
arheimilis á Akureyri nokkur upp-
hæð fór á Ölafsfjörð og Húsavík.
Þá var gert ráð fyrir um 1 miljón
króna á Egilsstaði, en á Suðurlandi
var veitt fé til undirbúningsfram-
kvæmda á Hellu á Rangárvöllum. í
Reykjaneskjördæmi var gert ráð
fyrir fjármunum í Garðvang, DAS
í Hafnarfirði, hjúkrunarheimilið í
Kópavogi og Sólvang í Hafnarfirði
hönnunarkostnaður. Alls var hér
um að ræða 32 miljónir króna sem
úthlutað var af stjórn Framkvæmd-
asjóðs aldraðra á s.l. ári.
Það eru mörg ár síðan umræður
hófust um opinber afskipti af bygg-
ingu stofnana fyrir aldraða. í
sjúkrahúsalögum frá 31. des. 1953
var kveðið svo á, að enginn mætti
setja á stofn eða starfrækja undir
neinu nafni elliheimili nema með
leyfi ráðherra. Það var þó ekki fyrr
en tuttugu árum síðar að opinberir
aðilar gerðu ráðstafanir til þess, þá
undir forystu Magnúsar Kjartans-
sonar, að sett voru sérstök lög um
dvalarheimili aldraðra, sem gerðu
kleift að leggja til fjármuni í þessu
skyni. Þaulögvorusettíapríl 1973.
í lögunum var ákvæði þess efnis,
að ef sveitarfélag byggði dvalar-
heimili skyldi ríkissjóður greiða 'h
hluta kostnaðar við bygginguna og
við kaup á nauðsynlegustu tækjum
og búnaði. Ef um aðra rekstrar-
aðila var að ræða en sveitarfélög,
var ríkissjóði heimilt að greiða
sama kostnaðarhluta. Því miður þá
voru þessi lög eyðilögð skömmu
síðar, eða seint á árinu 1975 í ríkis-
stjórn Geirs Hallgrímssonar, þar
sem þessi kostnaðarhlutdeild ríkis-
ins var afnumin og ætlast til þcss að
sveitarfélögin eða aðrir þeir sem
byggja vildu dvalarheimili stæðu
undir öllum byggingarkostnaði.
Að sjálfsögðu olli þessi ákvörðun
mjög verulegum vandamálum og
því, að framkvæmdir drógust
saman og smám saman mynduðust
geigvænleg vandantál í þessum efn-
um, sem birtust í löngum biðlistum
hjúkrunarstofnana, sérstaklega á
Reykjavíkursvæðinu og í veruleg-
um vandamálum á heimilum, bæði
heilbrigðis- og félagslegum vand-
amálum.
Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið hefur haft með þessi
mál að gera frá því það var stofnað
árið 1971 og á vegum þess hafa
starfað að þeim, m.a. Páll Sigurðs-
son, ráðuneytisstjóri, sem undir-
bjó lögin um málefni aldraðra af
miklum myndarskap og Ingibjörg
R. Magnúsdóttir, deildarstjóri,
sem hefur tekið saman yfirlit yfir
elli- og dvalarheimili, fjölda rúma
eða vistrými og hvernig vistmenn
skiptast eftir þeirri þjónustu sem
þeir hafa hlotið. Þetta yfirlit er til
allt frá árinu 1971 og er mjög fróð-
iegt.
Þriðjungur á vegum
opinberra aðila
í ársbyrjun 1971 voru elli- og
dvalarheimili aldraðra og þær
stofnanir er höfðu hjúkrunar- og
endurhæfingardeildir 15 alls.
Fjöldi rúma var talinn 1439, en
fjöldi einstaklinga 1437, þar af
voru greidd hjúkrunargjöld fyrir
564 eða um 39%. Elli- og hjúkrun-
arheimilið Grund, ásamt útibúun-
um Ási og Ásbyrgi, hafði langstær-
stan hluta þess eða ríflega þriðj-
Gestsson
skrifar
ung, alls um 500 rúm, en Hrafnista,
dvalarheimili aldraðra sjómanna í
Reykjavík taldi um 418 rúm. Þann-
ig höfðu þessi tvö félög og fyrirtæki
samtals um 63.8% af þeim rúmum
sem til voru í landinu á þessum
tíma, eða rétt tæplega 2A af
heildartölunni. Má því segja að
fyrir utan þau heimili sem þessir
einkaaðilar og félög ráku, hafi í
rauninni sáralítil starfsemi verið til
á þessu sviði í landinu. Er það at-
hyglisvert, að á árinu 1971 skuli
staðan hafa verið þessi, að opinber
starfsemi í þágu aldraðra hafi varla
verið til í landinu, þrátt fyrir marg-
háttaða aðra félagslega þjónustu.
Það er á árinu 1971 sem vinstri
stjórnin kom til valda og Magnús
Kjartansson fór með heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytið, og
var þar tekið myndarlega á. Það
kemur í ljós, af samantekt, sem
Ingibjörg R. Magnúsdóttir,
deildarstjóri í heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu hefur gert,
að þær ákvarðanir sem teknar voru
á árunum 1971-1974 höfðu veruleg
áhrif og ýttu undir stofnun og bygg-
ingu elli- og dvalarheimila um land
allt. í þessu sambandi minni ég á,
að árið 1974 var stofnað elli- og
hjúkrunarheimilið á Höfn í Horna-
firði, Elliheimilið Suðurvík, Vík í
Mýrdal, á árinu 1975 varð til vist-
heimilið Kumbaravogi við Stok-
kseyri, 1976 Dvalarheimili aldr-
aðra, Garðvangur, Gerðum og á
árunum þarna næst á eftir urðu
einnig til dvalarheimili fyrir aldr-
aða, t.d. 1977 þá var stofnað heim-
ilið Hrafnista, dvalarheimili aldr-
aðra sjómanna, Hafnarfirði, sama
ár dvalarheimili aldraðra Lundi við
Hellu á Rangárvöllum, 1978 dval-
arheimili aldraðra í Stykkishólmi,
1979 Dalbær, heimili aldraðra á
Dalvík og öldrunarstofnun Ön-
firðinga, eins og hún heitir, á Flat-
eyri, 1981 urðu svo til dvalarheimili
aldraðra Hvammi og dvalarheimili
aldraðra Eskifirði.
Á þessum áratug 1971-1980 átti
sér stað hreyfing í þessu efni þrátt
fyrir þau lög sem sett voru í árslok
1975, því lögin frá 1973 höfðu áhrif
og ýttu undir þróun sem ekki varð
stöðvuð.
í árslok 1980 þá voru rými á dval-
arheimilum aldraðra og hjúkrunar-
og endurhæfingardeildum orðin
2006 og hafði þá fjölgað úr 1439,
eða um 39% á einum áratug, þ.e-
.a.s. um 56 á ári að meðaltali. Inni í
þessum tölum eru að vísu
hjúkrunar- og endurhæfingar-
deildin við Barónsstíg í Reykjavík
og hjúkrunar- og endurhæfingar-
deild Borgarspítalans við Grensás
og Landspítalinn, hjúkrunar- og
endurhæfingardeild, Hátúni 10B,
Reykjavík, sem stofnuð var 1976-
77, en aðeins þar eru 66 rúm, þann-
ig að langsamlega mest munar í
rauninni um þessa stofnun sem
stofnað var til á árunum 1976-77
undir verndarvæng ríkisspítalanna.
Ef aðeins er litið á elli- og dvalar-
heimili, þá kemur það í ljós, að tala
Dæmi um lífeyri. Miðað er við eftirlaunamanna sem nýtur ellilífeyris frá
Umsjónarnefnd eftirlauna. Tölur eru krónur á mánuði 1. janúar 1983.
Lífeyrir 1. janúar 1983
Lífeyrisréttindi = 15 4- 3 stig nú
Einhleyp. Hjón
Ellilífeyrir frá Umsjónarnefnd 2.612 2.612
Ellilífeyrir almannatrygginga 2.449 4.408
Tekjutrygging almannatrygginga 2.218 4.512
Heimilisuppbót almannatrygginga 743 8.920
Samtals frá alinannatryggingum 5.410
Lífeyrir samtals 8.022
11.532
Lífeyrir sem hlutfall af
lágmarkstekjutryggingu ASI 96,1 138,1
Lífeyrir sem hlutfall af 7% taxta VMSÍ eftir 5 ár 99,5 143,1