Þjóðviljinn - 22.01.1983, Side 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 22.-23. janúar 1983
helgarsyrpa
Vilhjálmsson ^
skrifar
Thor
- Þaö má segja það, segi ég.
- Varstans kommar du ifrán?
Því miður var ég ekki nógu
snarráður til að segjast vera frá San
Marino, heldur sagþi ég sem satt
var; og komst í mestu vandræði við
það því karlinn varð óskaplega
glaður, og herti á óvægnum kröfum
sínum um tafarlausa geðblöndun.
- Frá íslandi! æpti hann svo dorm-
andi sátar hrukku upp í hornunum.
Nej menar du det, sagði hann ívið
lægra; en æpti svo aftur: ísland! og
flíraði ákaft: Þú ert fyrsti íslending-
urinn sem ég hitti. Nej va’ var det
skojigt. Það var nú gaman. Hann
þreif í þjóninn sem var að reyna að
komast framhjá með fullan bakka
af tómum ölglösum, hélt honum
föstum meðan sá spólaði í bleytu-
drasli, og segir sigri hrósandi: Vet
du va’? Hann er íslendingur.
Þjónninn sýndi engin hamingju-
merki, og létti greinilega við að
losna án þess að missa glasabakk-
ann, enda var hann Tyrki; og skildi
lítið í sænsku og Svíum, hvað þá að
hann hefði frétt af íslendingum og
Tyrkjaráninu.
Veiztu nú hvað? Ég les íslend-
ingasögur. Ég er alltaf að lesa Is-
lendingasögur. Ég skil þær ekki.
En það gerir ekkert til. Kannski er
það bara betra. Af því að þá les ég
þær bara aftur. Og svo ert þú bara
Islendingur. Og situr hérna sjálfur
íslendingurinn og ert að tala við
mig. Va’ var de skojigt.
Hann rétti mér nafnspjaldið sitt.
Hann var tannsmiður, og sérfræð-
ingur í að láta gull í tennur, eins og
mafíumenn vilja hafa. Ekki getur
sakleysislegri mann enda hafði
hann ekkert með mafíuna.
- Veiztu hvað ég er gamall?
segir hann og bíður átekta.
- Nei. Reyndar ekki.
- Ég er anzi gamall. Einu sinni
var ég ungur eins og þú; en nú er ég
hvorki meira né minna en fimmtíu
og sjö ára garnall. Þetta á nú eftir
að liggja fyrir okkur öllum, segir
hann með keim af angurværð:
Hvort sem manni líkar betur eða
verr. Jo-da, tíminn hefur liðið; en
heilsan er góð., það er fyrir öllu.
Maður rná þakka fyrir það þegar
maður er orðinn svona gamall,
segir hann og gerir sig heimspeki-
legan á svipinn. Svo víkur treginn
fyrir nýrri hrifningu: Veiztu hvað
mér datt í hug? segir hann ákafur
við nýja hugmynd. Mér datt í hug
skal ég segja þér, segir hann: dáld-
ið snjallt. Veiztu hvað við getum
gert? Nú skaltu heyra. Við getum
skrifazt á, segir hann himinlifandi.
- Ja, hixta ég og humma enn:
Hví ekki það, og leita útgöngu-
leiðar án þess að særa.
- Er þetta kannski ekki góð hug-
mynd? Skrifazt á. Ætlarðu að skrif-
ast á við mig?
- Ja, sjáum til.
- Hvenær ætlarðu að skrifa?
segir hann og brennur í skinninu
eftir að fara að byrja.
- Já ég veit ekki. Eigum við ekki
bara að sjá til. /
- Sjá til, við verðum að hafa
þetta klárt. Ætlarðu að skrifa mér
fyrsta desember? Og blár ljóminn
var tær í votum augunum.
Þannig stigum við tangó í talinu
og hann reyndi að sveigja mig til
þess að skrifa sér fyrsta desember;
þangað til ég bjargaðist á flótta
með því að fara í símann. Sætið var
autt þegar ég hafði lokið alllöngu
samtali. Og þetta er það fyrsta sem
ég skril’a um vin minn sérfræðing-
inn í að fegra tennur með gulli;sem
huggar sig við íslendingasögur þótt
annað bregðist.
Án þess að skilja þær.
í RÍKI SVÍA
/
Ég náði skipi í Hamborg um
miðjan desember eftir flakk á
meginlandinu, og hrepptum
storma í hafi svo það var hreint
ekki víst að komast heim fyrir jól
eins og horfði um sinn, þegar við
keyrðum upp í norðanbálið og
héldum sjó. Þetta er skip sem ný-
lega er orðið eign Eimskipafélags
íslands, með nýstárlegu sniði
þannig að stýrishúsið er fremst á
skipinu; og undarleg tilfinning að
standa í brúnni og horfa úr fimrn-
tán metra hæð beint niður í ölduna,
og varla vegur aö meta öldu-
hæðina. Ég hef margar ferðirnar
farið á sjó en aldrei siglt með skipi
þar sem brúin er alveg fremst á
skipinu. Þetta er Álafoss undir
stjórn gamals skipsfélaga míns frá
æskuárum Erlendar Jónssonar sem
mörgum er að góðu kunnur og
nýtur mikils álits sem farsæll sjó-
maður. Og dagamir liðu þar um borð
Ijúft í góðum félagsskap og atlæti,
og var mér tilbreyting að finna mun
á sjó og landi. Floti okkar er vel
mannaður hvað snertir heimspek-
inga og samræðusnillinga auk ann-
ars atgervis sem sjómennskan
krefst. Átlantshafið er gjarnt á að
ýfa sig, og það kemur fyrir að storm-
ur geisar þar um langa vetrar-
rnánuði ferð eftir ferð, og rná nærri
geta hve þreytandi það getur verið
til lengdar að athafna sig við störf
sín í miklum veltingi, einkum ef
skipið er stíft í ólgusjó og hreyfing-
ar þess snöggar á bæði borð og iðu-
lega ófyrirsjáanlegar, og illt að
hemja sig án þess að skorða sig
fastan eða halda sér. Ekki er nóg
að kunna að stíga ölduna og fjaðra
vel í hnjáliðunum við þær aðstæður
sem verða oft, einkum á svona há-
lyftu skipi. Þarna er maður manns
gaman. Þú verður að eiga inni í
sjálfum þér nóg til að búa við og
miðla öðrum í þeirri fjölskyldu sem
ein skipshöfn verður.
Fyrir rithöfund er hin ákjósan-
legasta vínnuaðstaða að fara með
vöruflutningaskipi og sinna í næði
verkefnum sínum og njóta félags-
skaparins, og nærveru hafsins
undir himni þar sem ekkert skilur
sundur nema fugl og fugl, skip og
skip.
II
Ég flaug til Svíþjóðar til að sitja
þar ráðstefnu í höll frá sautjándu
öld í útjaðri Stokkhólmsborgar,
Hásselby Slot. Hún stóð í nokkra
daga og fjallaði um vanda svo-
nefndra smáþjóða að koma bók-
menntum sínum á framfæri á hin-
um stóru mörkuðum, ineðal svo-
nefhdra stórvelda. Ráðstefna sú var á
vegum sænska Pen-klúbbsins og
var þar gott mannval sem þingaði í
nokkra daga og leitaði úrræða og
skilgreindi torveldiö. Stærsta
þjóðin þeirra sem þarna voru kall-
aðar smáþjóðir voru Ungverjar
sem eru tólf miljónir, og fyrir þá
var mættur einn af þeim sem sópaði
hvað mest að, Ivan Boldizzar for-
seti ungverska Pen-klúbbsins svip-
mikill maður og atkvæðamikill á
mörgum fundum þar sem ég hef
verið með honum í ýmsum sam-
tökum auk Unesco. Þetta er rosk-
inn maður sem hefur marga hildi
háð og kann að sigla í rysjóttum
veðrum stjórnmála svo vel að hann
finnur mörgum öðrum fremur lag
til að koma góðum málum fram í
þágu mannúðar og menningar;
nokkuð snerrinn karl á stundum en
hlýr undir hrekkjóttum stríðs-
grímum.
Á þessum fundum var samþykkt
að rcyna að efla til stórra muna
bókmenntakynningar milli landa
eftir því sem er á færi Pen-
hreyfingarinnar með því að reyna
að hafa áhrif á stjórnvöld og stofna
til bókmenntalegra kynningar-
móta, og ekki sízt að reyna að bæta
hag og aðstöðu þýðenda til þess að
kynna bókmenntir á tímu'm þegar
holskeflur metsölubóka ríða yfir og
flóðöldur léttmetis sópa varnar-
görðunum um koll, títt. Og var
samþykkt að koma á fót myndar-
legum alþjóðlegum verðlaunum
fyrir þýðingar úr bókmenntum
smáþjóða.
En livað er Pen International?
Það er alþjóðahreyfing til þess að
vernda höfunda fyrir ágengni og
frekju stjórnmálamanna, reyna að
leysa rithöfunda og skáld úr dýfliss-
um, brjóta af þeim fjötra og bjarga
lífi þeirra þegar því er ógnað af
þeim öflum sem hatast við þá fyrir
þaö sem þeir skrifa eöa tákna.
Á sfðari árum hefur Pcn-
hreyfingin færzt enn í aukana til að
sinna þessu meginhlutverki sínu.
að berjast fyrir tjáningarfrelsi,
hvaða öfl sem við er að etja; að eira
engu sem ógnar frelsinu til að segja
hug sinn.
Það cr dálítill munur að koma úr
þessuni friðaða reit, úr griðum
hallarinnar, notalegu sambýli rit-
höfunda og útgefenda milli funda
og á fundunum þar sem reynt var
að brugga saman ráð og finna
smugur til að komast inn á þá stóru
sem þykjast eiga allt undir sér í
heimsmenningunni, og fara síðan
inn til Stokkhólms, og reika þar um
gleðivana strætin, og gægjast inn á
drungalegar krár þar sem Svíar
sitja með hundshaus eins og þeir
hafi orðið fyrir alvarlegu áfalli og
megi vart mæla; og vakthafandi afl-
raunakonur sitja á tróni yfir pen-
ingakassa, byrstar og faskaldar, og
aga sátana með bláköldum augum
með íshröngl í augnkrika og klepra
í augabrám.
Og jafnvel á sjálfri krá Bellmans
sem er kennd við hinn gullna frið,
þar er enginn friður handa lýrik svo
að vinur minn trúbadorinn Harald
Forss einn síðastur förtitalistanna,
skálda fimmta áratugsins, var rek-
inn út fyrir að fara að syngja vísur
sínar þar inni af örlæti geðsins og
sakleysi tilfinninganna.
Sögur streyma löngum af vörum
Haralds af öðrum skáldum svo sem
Nils Ferlin og tilvitnanir í skáld-
skap. Haraldi er lagið að lífga hina
drungalegu Stokkhólmsborg með
frásögnum sín.um, og rata á krárnar
sem skipta máli í bókmenntasög-
unni; og engan mann veit Harald
skemmtilegri en Ása í Bæ, og féll-
ust þeir í faöma trúbardorarnir
þegar Harald fór um fjöru á ls-
Iandi, fyrir nokkrum árunt. Nýlega
varð þessi heiðursmaður sjötugur.
Aldrei þraut Harald Forss sög-
urnar, og minnti í því á Hagalín
þegar hann var í essinu sínu; og
sagði frá um leið og hann lék per-
sónurnar og gerði Ijósar fyrir sjón-
um gegnum móttöku eyrna, og
gallinn bara sá að aldrei varð lát á
framburðinum, hvergi hlé; örlátur
karl og hlýr.
III
Við Vasa-torgið er gömul bjór-
krá sem á sér langa sögu. í gamla
daga sóttu skáld þangað. Endur
fyrir löngu átti ég þar stefnumót við
skáldhjónin Artur Lundkvist og
Maríu Wine, og fór í bókmennfa-
lega hnattreisu nteð Artur sern er
manna næmastur á það sem er að
gerast í heimsbókmenntunum. í
haust bar mig að þessari krá, og
hafði gengið lengi, Ég þurfti líka að
fá lánaðan síma. Veitingastofan
minnti á lestina í skáldsögunni eftir
Tarje Vesás sem átti að fara af stað
og fara víða en stóð alltaf kyrr á
teinunum. Ósköp voru farþegarnir
orðnir þreyttir á kránni. Það voru
þess koiiar þyngsli yfir sem fvlgja
stríðri bjórdrykkju. Aldrei drakk
kínverska skáldið Li Po bjor. I Iann
drakk vín með vinum sínum sem
glæddi skáldskapinn og kom and-
anum í uppstreymi. Bjór er hins
vegar til að búa til soldáta.
Þarna hímdu menn þrútnir og
óskyggnir yfir kollum sínum, og
pollar á borðinu hjá þeim, og sumir
með úlpuermina á þvernandi andliti
sem einhver fyrri sáti hafði teiknað
í bjórfroðuna á borðinu, og annað
augað gufað upp. Ég settist með
kollu mína við utanvert langborð
við skyggðan glugga, og skuggar af
vegfarendum strætisins léku þar
um hamrað glerið, og kvarnaðist úr
þeim í pöldrum glersins.
I gluggbekknum andspænis mér
sat langhöfði. Augun voru blá og
rauðir hvarmarnir, og löng hakan
hélt áfram að teygjast áleiðis að
geirvörtunum.
Hann horfir á mig voteygur og
spyrjandi eins og ég væri urnsókn-
areyðublað.
- Ertu á móti því að tala? segir
hann með varkáru brosi líkt og
maður sem fer yfir á gulu ljósi án
þess að vita hvort kemur rautt eða
grænt.
Æ, hugsaði ég og segi: neeei, nei
nei.
Brosið færði út kvíarnar, og fór
langleiðina upp og niður eftir and-
litinu. Hann setti hönd undir höku
sér til þess að hindra að hún héldi
áfram að vaxa. Hallaði höfðinu svo
hárlokkurinn hægra megin kastaði
skugga á borðið hjá glasinu
hans líkt og goggur á fugli sem
langar í bjór. Lagði svo kollhúfur,
og segir með blautar þykkar varir,
glaður: Tala þú, ég hlusta.
Hvurn andskotann j*at ég sagt
blessuðum karlinum? Eg hummaði
eitthvað unz mér hugkvæmdist að
segja: Ja hvað segir þú gott?
- Jo-da. Tack. Tackar sá myck-
et. Tack tack. Ég segi bara gott. Og
bíður eftir næsta útspili mínu.
Ég var að hugsa um annað og
hugkvæmdist því ntiður ekkert að
segja þessum vingjarnlega manni;
sem hafði beðið einn yfir ölkollu á
þriðja tíma eftir Godot, með
skuggaflökt gluggans á bak við sig,
og sjatnandi froðu á vörum ölkoll-
unnar.
Eftir stutta þögn í leit að bið-
leiknum segir haklangur: Jag ár
bokvánnen; og slær út trontpinu
svo ylur fer um hann: Ég er bóka-
vinurinn.
- Nújæja. Ja. Há. Jasá bara, ár
du det?
- Jo-da. Og dæsir eins og eftir
góða máltíð: Þú ert ekki frá Stokk-
hólmi, ertu það? Ertu að norðan?